Με την ελπίδα ότι θα υπάρξει επιτέλους μια καθαρή πολιτική λύση, οι αγορές αναμένουν σήμερα το αποτέλεσμα μιας από τις πιο κρίσιμες συνόδους στην Ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αρκετοί είναι οι αναλυτές που υποστηρίζουν ότι αυτή η σύνοδος ίσως κρίνει τελικά και το μέλλον της Ευρώπης, αν δηλαδή θα υπάρξει μεγαλύτερη "δημοσιονομική ενοποίηση" ή θα δοθεί το έναυσμα που θα οδηγήσει σε διάλυση της ευρωζώνης. Τις ελπίδες, όμως, για ουσιαστική αντιμετώπιση των προβλημάτων φαίνεται να περιορίζουν τα αντικρουόμενα συμφέροντα, γεγονός που έχει οδηγήσει σε εκτιμήσεις ότι "η Ευρώπη καλείται να τετραγωνίσει τον κύκλο".

Στην ουσία, η σημερινή σύνοδος καλείται να δώσει δύο λύσεις σε… μονή συσκευασία. Όχι μόνο για το πακέτο βοήθειας προς την Ελλάδα, διευθετώντας και το ακανθώδες ζήτημα της συμμετοχής ιδιωτών, αλλά ταυτόχρονα και για τον περιορισμό της μετάστασης της κρίσης στην Ιταλία και στην Ισπανία.

Η λύση σε ό,τι αφορά το ελληνικό πακέτο περνά μέσα από την αξιοποίηση κεφαλαίων του EFSF (European Financial Stability Fund), του προσωρινού, δηλαδή, μηχανισμού στήριξης.

Μέσω του EFSF αναμένεται: α) να δοθούν νέα κεφάλαια, β) να επιμηκυνθεί η αποπληρωμή του πρώτου πακέτου βοηθείας, γ) να μειωθούν περαιτέρω τα επιτόκια αποπληρωμής, με τα οποία επιβαρύνεται η Ελλάδα και δ) ενδεχομένως, να γίνουν αγορές ελληνικών ομολόγων από τη δευτερογενή σε τιμές αγοράς.

Υπάρχει δε και ένα ακόμη ορατό ενδεχόμενο, αυτό της χρήσης κεφαλαίων για την επανακεφαλαιοποίηση τραπεζών της ευρωζώνης, εφόσον δεν μπορεί να διασφαλιστεί από την αγορά.

Ο ρόλος των ιδιωτών

Στο σκέλος της συμμετοχής των ιδιωτών, αναζητείται λύση για ένα ονομαστικό ποσό της τάξεως των 30 δισ. ευρώ το πολύ και διάφορα σενάρια έχουν πέσει στο τραπέζι. Το κακό με τα περισσότερα από αυτά είναι ότι οδηγούν σε επιλεκτική χρεοκοπία (selective default), γεγονός που βρίσκει αντίθετους την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τους εκπροσώπους των μηχανισμών της ευρωζώνης, τις ελληνικές αλλά και τις ευρωπαϊκές τράπεζες.

Ωστόσο, ορισμένες από τις βόρειες χώρες της ευρωζώνης, με πυρήνα τη Γερμανία, επιμένουν για λόγους κυρίως πολιτικούς. Στις χώρες αυτές (χαρακτηριστικά παραδείγματα η Γερμανία, η Φινλανδία και η Αυστρία) η κοινή γνώμη είναι αντίθετη με τη συμμετοχή τους σε ένα δεύτερο πακέτο βοήθειας προς τους "άφρονες και σπάταλους" Έλληνες. Στην περίπτωση όμως της Γερμανίας, υπάρχει και ένα βαθύτερο οικονομικό κίνητρο.

Ως το ισχυρότερο κράτος της ευρωζώνης, η Γερμανία καλύπτει και το μεγαλύτερο μέρος του λογαριασμού. Προκειμένου να περιορίσει την έκθεσή της σε ενδεχόμενο χρεοκοπίας άλλων κρατών της ζώνης έσπευσε να απαιτήσει τη συμμετοχή ιδιωτών στη διάσωση άλλων χωρών, αρχής γενομένης από το 2013.

Το αίτημα έγινε μεν δεκτό, αλλά οι αγορές αναστατώθηκαν.

Για τους Γερμανούς όμως το δίλημμα παραμένει. Αν περιμένουν έως το 2013 και στο μεταξύ καλύπτουν λήξεις ομολόγων των προβληματικών χωρών με γερμανικό χρήμα, τότε στην περίπτωση χρεοκοπίας κράτους-μέλους (με πρώτη υποψήφια την Ελλάδα) μεγάλος χαμένος θα είναι πλέον ο Γερμανός φορολογούμενος.

Η στάση της ΕΚΤ

Την άλλη όψη του νομίσματος υπερασπίζονται εδώ και καιρό η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Κομισιόν, που θεωρούν ότι τυχόν εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα μπορεί να διογκώσει τα προβλήματα.

Γι' αυτό και έως τώρα είναι κατηγορηματικά αντίθετοι σε οποιαδήποτε λύση μπορεί να χαρακτηριστεί από τις αγορές "επιλεκτική χρεοκοπία" ή χρεοκοπία. Το πρόβλημα πλέον, λένε, δεν είναι η Ελλάδα, αλλά το γεγονός ότι μια επιλεκτική χρεοκοπία στη χώρα μπορεί να επαναληφθεί και σε άλλες.

Για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που έχει ήδη... ξεχειλώσει τον ισολογισμό της δανείζοντας σε ευπαθείς τράπεζες, αγοράζοντας ελληνικά ομόλογα και δίνοντας ρευστότητα σε πιστωτικά ιδρύματα που έχουν αποκλειστεί από τις αγορές, με ενέχυρο ελληνικά, πορτογαλικά και ιρλανδικά ομόλογα, το πρόβλημα έχει κι άλλη διάσταση.

Εάν οι ζημίες που θα προκύψουν για τις τράπεζες από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα βοήθειας προς την Ελλάδα (με ανταλλαγές ομολόγων και αντικαταστάσεις ή "κουρέματα") είναι μεγάλες, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος επανάληψης της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, με επίκεντρο την Ευρώπη. Που σημαίνει ότι θα προκύψει θέμα επανακεφαλαιοποίησης τραπεζών όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, χωρίς να είναι γνωστές εκ των προτέρων οι διαστάσεις του προβλήματος, καθώς υπάρχουν αόρατες συσχετίσεις μέσω προϊόντων όπως τα CDSs.

Εάν μάλιστα οι οίκοι αξιολόγησης θεωρήσουν ότι προκύπτει πιστωτικό γεγονός, τότε ίσως υπάρξει θέμα κάλυψης των αναγκών ρευστότητας των ελληνικών κυρίως τραπεζών, όχι πλέον από την ΕΚΤ (από την οποία έχουν δανειστεί περίπου 95 δισ. ευρώ), αλλά από έναν ειδικό ευρωπαϊκό μηχανισμό, το επονομαζόμενο Emergency Liquidity Arrangement (ELA), μέσω πλέον της τοπικής κεντρικής τράπεζας, δηλαδή της Τράπεζας της Ελλάδος. Πρόκειται ουσιαστικά για μιας μορφής ηλεκτρονική "εκτύπωση χρήματος". Αυτό έχει ήδη συμβεί με τις τράπεζες της Ιρλανδίας, καθώς από ένα σημείο και μετά δεν διέθεταν ενέχυρα κατάλληλα προς αποδοχή από την ΕΚΤ.

Μέχρι στιγμής, πάντως, στο θέμα της συμμετοχής ιδιωτών δεν φαίνεται να έχει βρεθεί κοινά αποδεκτή λύση. Μια πρόταση που έπεσε τελευταία στο τραπέζι και φάνηκε αρχικά να κερδίζει έδαφος αφορά στην επιβολή ενός ειδικού τραπεζικού φόρου, δίκην συμμετοχής τους στο πακέτο βοήθειας προς την Ελλάδα. Ωστόσο, και αυτή η λύση φαίνεται να σκοντάφτει στην αντίδραση τραπεζιτών, οι οποίοι απειλούν ακόμη και με αγωγές σε περίπτωση όπου υλοποιηθεί η συγκεκριμένη σκέψη.

Υπάρχουν δε αρκετοί που επιμένουν ότι τελικά η βόρειες χώρες θα κάνουν πίσω και δεν θα υπάρξει ουσιαστική συμμετοχή των ιδιωτών.

Ωστόσο, δεν λείπουν οι αναλυτές και οι οικονομολόγοι που εκτιμούν ότι σε κάθε περίπτωση η επίλυση του ελληνικού θέματος ενδέχεται να μην αποδειχθεί αρκετή για τον περιορισμό της μετάστασης της κρίσης.

Κατά την άποψή τους, ο χρόνος που πέρασε χωρίς καθαρές λύσεις έχει αλλάξει τα δεδομένα, αφού οδήγησε τα επιτόκια της Ισπανίας και της Ιταλίας σε επίπεδα πέριξ και άνω του 6% (για δεκαετή ομόλογα), επίπεδα που θεωρούνται ήδη μη διατηρήσιμα.

Οι επιλογές
 
Κατά συνέπεια, λένε, απαιτείται πλέον μια γενική λύση, που θα πρέπει να περιλαμβάνει τους εξής άξονες:

1. Σημαντική αύξηση στη δυνατότητα του EFSF (κι εν συνεχεία του μόνιμου μηχανισμού ESM, ο οποίος θα λειτουργήσει το 2013) να δίνει δάνεια σε προβληματικές χώρες αλλά και σε περιπτώσεις τραπεζικής κρίσης. Ωστόσο, εκτιμήσεις αναλυτών ανεβάζουν το ποσό που θα απαιτηθεί για κάτι τέτοιο σε επίπεδα που θα δημιουργούσαν σημαντικό πρόβλημα ακόμη και στη Γαλλία και τη Γερμανία. Διότι, περιλαμβανομένων των εγγυήσεων που θα έπρεπε να δώσουν σε αυτούς τους μηχανισμούς, το χρέος τους θα ξεπερνούσε το 110% του ΑΕΠ, θέτοντας υπό αμφισβήτηση το rating "ΑΑΑ", το οποίο τους δίνουν σήμερα οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης.

2. Εναλλακτικά, τον ρόλο αυτόν, υποστηρίζουν ορισμένοι αναλυτές, θα μπορούσε να τον παίξει η ΕΚΤ (με δεδομένο ότι είναι τράπεζα και όχι "ταμείο", έχει άλλες δυνατότητες διόγκωσης του ισολογισμού της σε σχέση με τα κεφάλαια και τις εγγυήσεις που διαθέτει). Εντούτοις, κάτι τέτοιο θα απαιτούσε σοβαρές αλλαγές στην καταστατική της λειτουργία.

3. Έκδοση ευρωομολόγων. Η λύση αυτή συγκεντρώνει πολλούς θιασώτες. Όμως, η καθιέρωσή της προϋποθέτει σοβαρές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της ευρωζώνης, με δημοσιονομικούς ελέγχους και συντονισμό ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Μεγάλες διαφωνίες υπάρχουν και για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να δομηθεί η έκδοση τέτοιου είδους ομολόγων. Για παράδειγμα, ακόμη και για το ίδιο το EFSF σημαντική μερίδα αναλυτών θεωρεί ότι στην πράξη είναι ένα "θεσμικό" CDO (Collateralized Debt Obligation), δηλαδή ένα "δομημένο προϊόν" σαν αυτά που οδήγησαν στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Οι θιασώτες αυτής της άποψης στηρίζονται στο γεγονός ότι ένας επενδυτής που αγοράζει ομόλογο αξίας 100 ευρώ του EFSF στην πράξη αγοράζει 35 ευρώ γερμανικό ομόλογο, 24 ευρώ γαλλικό ομόλογο και κατ' αναλογίαν τα υπόλοιπα ποσά τρίτων χωρών-μελών της Ε.Ε.

Το ομόλογο αυτό έχει συνολικά αξιολόγηση "ΑΑΑ", όμως στην πράξη δεν είναι και τα 100 ευρώ της ίδιας "σιγουριάς", ιδίως στην περίπτωση όπου οικονομίες όπως η ισπανική και η ιταλική πέσουν θύματα της κρίσης!

4. Γενικώς, διάχυτη είναι η άποψη ότι, πέραν των βημάτων προς την κατεύθυνση της "δημοσιονομικής ένωσης", για να επιβιώσει η ευρωζώνη θα πρέπει σύντομα να ενισχυθούν οι μηχανισμοί της ενιαίας χρηματοοικονομικής αγοράς (που θα λογοδοτεί σε μία πανευρωπαϊκή αρχή και θα λειτουργεί με ενιαίους κανόνες εποπτείας).

Η γερμανική επιλογή

Ωστόσο, τα περισσότερα από τα ανωτέρω προσκρούουν μέχρι στιγμής στα λεγόμενα "εθνικά συμφέροντα" αλλά και στην υποχώρηση του "πανευρωπαϊκού ρεύματος" στη κοινή γνώμη πολλών ευρωπαϊκών κρατών.

Συμπερασματικά, εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν. Ακόμη δε και οι δύσκολες λύσεις δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα περάσουν με επιτυχία από την κρησάρα της πράξης και το φίλτρο των αγορών.

Όπως επίσης μεγάλο ερώτημα, που όμως δεν αναμένεται να απαντηθεί πλήρως στη σημερινή σύνοδο κορυφής, είναι η στάση της Γερμανίας απέναντι στο δίλημμα "δημοσιονομική ένωση ή διάλυση".

Έχουν οι Γερμανοί το στομάχι να καταβάλουν τις μεταφορές πόρων (ιδίως με ορατό το ενδεχόμενο μετάστασης σε κεντρικές πλέον οικονομίες της ζώνης) συμμετέχοντας σε μια δημοσιονομική ένωση ή θα εξετάσουν την άλλη διέξοδο, δηλαδή την έξοδό τους από την ευρωζώνη;

Το ενδεχόμενο δεν μπορεί να αποκλειστεί, πλην όμως μάλλον δεν αποτελεί πρώτη επιλογή σε αυτήν τουλάχιστον τη φάση, για δύο λόγους: πρώτον, επιστροφή στο μάρκο θα σήμαινε σημαντικότατη ανατίμησή του, με δυσμενή αποτελέσματα στις εξαγωγές ανά τον κόσμο και, δεύτερον, διάλυση της ευρωζώνης με γερμανική υπαιτιότητα θα αποτελούσε σημαντικό πολιτικό πλήγμα για τη νέα ενωμένη Γερμανία του 21ου αιώνα.

Θα ήταν συνεπώς απολύτως πιθανό η Γερμανία να επιδιώξει να κερδίσει χρόνο στη λήψη αποφάσεων. Τέτοια περιθώρια όμως δεν φαίνεται να υπάρχουν.

Το χειρότερο όλων, σε αυτό συμφωνούν όλοι, θα είναι να αποφασίσουν για μία ακόμη φορά οι ηγέτες της Ένωσης την αναβολή των αποφάσεων, πιθανώς για τον Σεπτέμβριο.

Κάτι τέτοιο εκτιμάται ότι θα μπορούσε να αποβεί έως και ολέθριο, από πλευράς αντίδρασης των αγορών, επιδεινώνοντας τις πιέσεις. Η πλειονότητα των διεθνών αναλυτών είναι κατηγορηματική. Ο χρόνος των βαρύγδουπων δηλώσεων και των πολιτικών ελιγμών χωρίς αντίκρισμα έχει τελειώσει.


* To Εuro2day.gr ενθαρρύνει τον διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες. Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψή σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό, διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.