Η χρηματιστηριακή κρίση απειλεί με κραχ τις συντάξεις στα βιομηχανικά κράτη, τα οποία έχουν υιοθετήσει το κεφαλαιοποιητικό σύστημα για να χρηματοδοτούν τις συντάξεις. Στις ΗΠΑ εντείνονται οι πιέσεις ώστε οι απώλειες των συνταξιοδοτικών ταμείων από την κρίση να καλυφτούν από το σχέδιο Πόλσον.

Η ανάληψη της προεδρίας από τους Δημοκρατικούς και τον κ. Μπαράκ Ομπάμα θεωρείται ότι ευνοεί αυτό το σενάριο, καθώς η νέα προεδρία είναι εκείνη που θα υλοποιήσει το σχέδιο Πόλσον.

Ειδικότερα, οι απώλειες των συνταξιοδοτικών ταμείων στην Ευρώπη, στη Βόρεια Αμερική και στην Ασία, λόγω των τοποθετήσεών τους στα δομημένα επενδυτικά προϊόντα, τα οποία βασίστηκαν στην αγορά ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων, ποικίλλουν.

Ξεκινώντας από τις πιο μετριοπαθείς εκτιμήσεις, τα τελευταία στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου κάνουν λόγο για απώλειες 945 δισ. δολαρίων. Άλλες, μεμονωμένες αναφορές αναλυτών στον διεθνή Τύπο εκτιμούν ότι το ποσό είναι μεγαλύτερο και προσεγγίζει το 1 τρισ. δολάρια.

Όμως, μόνο στις ΗΠΑ, σύμφωνα με τη δήλωση του διευθυντή του δημοσιονομικού γραφείου του αμερικανικού Κογκρέσου, κ. Πίτερ Όρζαγκ, το ποσό αυτό φτάνει στα 2 τρισ. δολάρια και αφορά στις διαγραφές από τοποθετήσεις στα τοξικά ομόλογα και στις χρηματιστηριακές απώλειες από τη στιγμή που ξέσπασε η κρίση.

Συγκεκριμένα, από τον Ιούνιο του 2007 έως τον Ιούνιο του 2008 η κρίση στα χρηματιστήρια μείωσε κατά ένα τρισ. δολάρια την αξία των ενεργητικών των δημόσιων και ιδιωτικών (εταιρικών) συνταξιοδοτικών ταμείων στις ΗΠΑ. Όμως, μετά το κραχ από τον Ιούνιο έως τις αρχές Νοεμβρίου οι συνολικές απώλειες προσεγγίζουν τα 2 τρισ. δολάρια.

-- Το πραγματικό κόστος

Οι επενδύσεις των συνταξιοδοτικών ταμείων διεθνώς εκτιμώνται περί τα 15 τρισ. δολάρια. Αυτό βέβαια έως πέρυσι, πριν από το ξέσπασμα της πιστωτικής κρίσης. Με βάση τα στοιχεία της εταιρίας συμβούλων Create Research, το 69% των κεφαλαίων των συνταξιοδοτικών ταμείων είναι στοιχεία ενεργητικού μακροπρόθεσμων τοποθετήσεων.

Το 12% έχει επενδυθεί σε στοιχεία real estate, το 5% σε hedge funds, το 4% σε private equities, το 2% σε υποδομές και το 8% σε δομημένα προϊόντα με υψηλό βαθμό "επενδυτικής τοξικότητας".

Με βάση το ποσοστό αυτό και τους μετριοπαθείς υπολογισμούς, η Create Research υπολογίζει ότι το κόστος της κρίσης στην αγορά τοξικών ομολόγων μπορεί να φτάσει έως τα 700 δισ. δολάρια στους ισολογισμούς των ασφαλιστικών ταμείων, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ιαπωνία, στη Σουηδία και στη Δανία, όπως ανέφερε στους «Financial Times» ο διευθύνων σύμβουλός της κ. Αμίν Ρατζάν.

Το ΔΝΤ κάνοντας λόγο για 945 δισ. δολάρια προσθέτει και τις απώλειες των υπόλοιπων συνταξιοδοτικών ταμείων, τα οποία είχαν σχετικά περιορισμένη έκθεση στα δομημένα προϊόντα. Ενδεικτικά, για να μειωθούν τα δημόσια βάρη, το κεφαλαιοποιητικό σύστημα υιοθετήθηκε και από χώρες όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Τσεχία, τα νεοπαγή ταμεία των οποίων μάλιστα δεν έχουν συσσωρεύσει κεφάλαια για να αντιμετωπίσουν μία κρίση όπως η σημερινή, ενώ προβλήματα αντιμετωπίζουν η Χιλή και η Αργεντινή (όπου πρόσφατα ουσιαστικά κρατικοποιήθηκε το σύστημα μετά την κατάρρευση ιδιωτικών ταμείων).

Βέβαια, για τη συνολική αποτίμηση των απωλειών θα πρέπει να προστεθούν και εκείνες (από τα δομημένα προϊόντα) των υπόλοιπων επενδυτικών οχημάτων στα οποία έχουν τοποθετήσει κεφάλαια τα συνταξιοδοτικά ταμεία.

-- Οι πιθανές λύσεις

Στις ΗΠΑ εξετάζεται η κάλυψη των απωλειών των συνταξιοδοτικών ταμείων από το κράτος για την επίλυση του προβλήματος. Μάλιστα, οι «Financial Times» αναφέρουν ότι στελέχη του υπουργείου Οικονομικών δήλωσαν πως σε συνεργασία με την Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα το υπουργείο αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο να εξαγοράσει προβληματικά ομόλογα, εάν αυτό είναι προς όφελος της σταθερότητας της αγοράς.

Δεν αποκλείεται, επίσης, να υπάρξει και ένας κύκλος προσφυγών από τους διαχειριστές των συνταξιοδοτικών ταμείων κατά των ιδιωτικών τραπεζών που τους πούλησαν τα ομόλογα αυτά.
Όμως, σε αυτήν την περίπτωση η τελική δικαίωση είναι δύσκολη, καθώς θεωρείται ότι πρέπει να αποδειχτεί η απόκρυψη στοιχείων σχετικά με την επικινδυνότητα των ομολόγων εκ μέρους των ιδιωτικών τραπεζών.

Ένα στοιχείο στο οποίο μπορεί να στηριχτεί η νομική διαμάχη είναι ότι πριν από την κρίση και την αποκάλυψη του προβλήματος η αξιολόγηση των δομημένων προϊόντων ήταν υψηλή, γι’ αυτό άλλωστε και τα επέλεξαν οι συντηρητικοί διαχειριστές των συνταξιοδοτικών ταμείων.

-- Προβλήματα και για τα εταιρικά ταμεία

Μεγάλο είναι επίσης το άγχος των αμερικανικών και των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων από τις απώλειες των συνταξιοδοτικών ταμείων τους. Την κατάσταση επιβαρύνει η μειωμένη ρευστότητα των εταιριών, ενώ τα κεφάλαια για την κάλυψη των απωλειών θα περάσουν στους εταιρικούς ισολογισμούς. Συνολικά, υπολογίζεται ότι οι αμερικανικές επιχειρήσεις θα πρέπει να δώσουν περί τα 205 δισ. δολάρια στα συνταξιοδοτικά ταμεία τους, την ίδια στιγμή που οι απώλειες των εταιρικών συνταξιοδοτικών κεφαλαίων υπολογίζονται στο 20% από τις αρχές του έτους.

Ειδικότερα, ενώ στις αρχές του 2008 τα 500 μεγαλύτερα εταιρικά συνταξιοδοτικά ταμεία στις ΗΠΑ ήταν σε θέση να καλύψουν το σύνολο των υποχρεώσεών τους, έχοντας πλεόνασμα, τώρα παρουσιάζουν έλλειμμα. Σύμφωνα με την Goldman Sachs, τα συνταξιοδοτικά ταμεία των 500 μεγαλύτερων και εισηγμένων αμερικανικών επιχειρήσεων το 2007 διέθεταν πλεόνασμα 95 δισ. δολάρια, έχοντας τη δυνατότητα κάλυψης των υποχρεώσεών τους κατά 108%.

Τώρα, πλέον, παρουσιάζουν έλλειμμα 115 δισ. δολάρια και η δυνατότητα κάλυψης έπεσε στο 91%. Σημειώνουν δηλαδή απώλειες 205 δισ. δολαρίων. Άλλες αναφορές εκτιμούν ότι τα 100 μεγαλύτερα εταιρικά ταμεία θα χρειαστούν άμεσα μία ένεση 50 δισ. δολαρίων και άλλα τόσα μέσα στο 2009 για την κάλυψη των υποχρεώσεών τους.

Όσον αφορά στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, έκθεση της Morgan Stanley αναφέρει ότι οι απώλειες των συνταξιοδοτικών ταμείων τους προσεγγίζουν τα 82 δισ. ευρώ.

Όλα αυτά θα έχουν άμεση επίπτωση στη λογιστική κατάσταση των επιχειρήσεων, καθώς σύμφωνα με τους νέους λογιστικούς κανόνες οι απώλειες θα περάσουν κατευθείαν στους ισολογισμούς. Για το θέμα αυτό έκθεση της Credit Suisse αναφέρει ότι στα τέλη Σεπτεμβρίου 136 εταιρίες στις ΗΠΑ ήταν υποχρεωμένες να αυξήσουν άμεσα κατά 50% ή και περισσότερο τις εισφορές τους προς τα συνταξιοδοτικά ταμεία τους.

Παράλληλα, σχετικά με τα επίπεδα χρηματοδότησης των κεφαλαίων αυτών, 76 επιχειρήσεις παρουσίασαν μείωση τουλάχιστον στο 5% της καθαρής λογιστικής αξίας τους και σε ποσοστό 10% από αυτές η πτώση ξεπέρασε το 25%.

*** Αναδημοσίευση από το φύλλο 556 της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ (14 - 18 Νοεμβρίου 2008).