Παρότι το σενάριο της αποσύνδεσης, δηλαδή της θεωρίας που ήθελε οι αναδυόμενες αγορές να έχουν αποσυνδεθεί από τις εξελίξεις στον βιομηχανικό κόσμο, έχει πλέον διαγραφεί, ήρθε η ώρα να αποδειχτεί και στην πράξη πόσο ισχυρή παραμένει η σύνδεση των οικονομιών αυτών με τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Ιαπωνία.

Οι επιπτώσεις της «δυτικής» κρίσης είναι πλέον ορατές και στον αναπτυσσόμενο κόσμο, χωρίς να αποκλείεται να υπάρχουν και χρεοκοπίες κρατών. Οι «αδύναμοι κρίκοι» είναι αρκετοί. Γι’ αυτό άλλωστε κρίθηκε απαραίτητο να προσκληθούν οι αρχηγοί των ισχυρότερων αναπτυσσόμενων οικονομιών στη συνάντηση που θα έχουν οι πολιτικοί αρχηγοί των ισχυρότερων βιομηχανικών κρατών (στην Ουάσιγκτον στις 15/11), οι οποίοι θα εξετάσουν το θέμα ενός παγκόσμιου σχεδιασμού για την αντιμετώπιση της κρίσης.

Όμως, η πλειονότητα των αναλυτών κρατά πολύ... μικρό καλάθι.

Τα προβλήματα των αναδυόμενων αγορών είναι απολύτως συνδεδεμένα με αυτά των ισχυρών κρατών. Κατ’ αρχάς, αρκετές αναδυόμενες οικονομίες στηρίζουν την ανάπτυξή τους στην πορεία των τιμών των εμπορευμάτων, με αποτέλεσμα να μειωθούν τα έσοδά τους, καθώς οι τιμές έχουν καταρρεύσει στις δυτικές αγορές ελέω των προβλέψεων για μείωση της ζήτησης.

Από την άλλη, τα μεγάλα εξωτερικά ελλείμματα και η αύξηση των επιτοκίων έχουν δυσκολέψει τον δανεισμό. Και είναι ενδεικτικό ότι αρχίζει να ασθμαίνει ακόμη και το ισχυρό κουαρτέτο του αναπτυσσόμενου κόσμου: η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία και η Βραζιλία (η ομάδα BRIC, όπως είναι γνωστές από τα αρχικά τους). Ενδεικτικά: 

- Στην Ινδία οι πωλήσεις αυτοκινήτων έπειτα από μία πενταετία αύξησης 20% ετησίως έπεσαν στο 8%, ο τομέας υπηρεσιών (που συνδέεται άμεσα με τον χρηματοοικονομικό κλάδο μέσω leasing υπηρεσιών) έχει υποστεί καθίζηση, ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης από 9% πέρυσι προβλέπεται στο 7% φέτος. 

- Στη Βραζιλία οι προβλέψεις κάνουν λόγο για ανάπτυξη 3,5% από 5% πέρυσι (εντύπωση πάντως προκαλεί ότι έκθεση του ΟΟΣΑ στα μέσα Οκτωβρίου ανέφερε πως η μοναδική οικονομία που εμφανίζει σημάδια επέκτασης είναι αυτή της Βραζιλίας).

- Στη Ρωσία ο εύκολος δανεισμός που τροφοδότησε την κατανάλωση κόπηκε, ενώ η κυβέρνηση μειώνει τα αποθέματά της σε ξένο συνάλλαγμα με στόχο να ανακόψει την πτώση του ρωσικού νομίσματος. Η αύξηση του ΑΕΠ προβλέπεται στο 7% φέτος και στο 5,5% το 2009.

- Ακόμη και στην Κίνα, η οποία αντιπροσωπεύει το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ο ρυθμός ανάπτυξης μειώνεται σε μονοψήφια ποσοστά.

Όμως, η χρηματοοικονομική κρίση επηρεάζει και τη νοτιοανατολική Ευρώπη. Η επιβράδυνση της ευρωζώνης, που είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας των προϊόντων των βαλκανικών χωρών, αναμένεται να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη της περιοχής, ενώ τα μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών και ο υψηλός δανεισμός σε ξένο νόμισμα αποτελούν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου.

Από την άλλη, σοβαρός είναι ο κίνδυνος μήπως η πανικόβλητη φυγή -εξαιτίας της αποστροφής του κινδύνου που παρατηρείται στις αναδυόμενες αγορές- των κερδοσκοπικών κεφαλαίων από τις μετοχές και από τα ομόλογα των κρατών αυτών προκαλέσει καταστροφική υποτίμηση των νομισμάτων τους, η οποία με τη σειρά της θα οδηγήσει σε χρεοκοπίες επιχειρήσεων και θα αναγκάσει κάποιες ευάλωτες χώρες να κηρύξουν στάση πληρωμών του εθνικού χρέους τους.

Μεγαλώνει η λίστα των "αδύναμων κρίκων"

«Ποια έχει σειρά;», αναρωτιέται το περιοδικό «Economist» για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες οι οποίες βρίσκονται στο χείλος της καταστροφής. Ήδη, η κρατικοποίηση ιδιωτικών συνταξιοδοτικών ταμείων ύψους 30 δισ. δολαρίων από την κυβέρνηση της Αργεντινής έστειλε μήνυμα στις αγορές ότι η χώρα οδεύει προς δεύτερη χρεοκοπία μέσα στα τελευταία δέκα χρόνια (μετά το 2001). Οι ανάγκες χρηματοδότησης της Αργεντινής υπολογίζονται στα 12 δισ. δολάρια.

Η λίστα με τους «αδύναμους κρίκους», που πιθανόν να ζητήσουν ξένη βοήθεια, μεγαλώνει και μεταξύ αυτών είναι και δύο βαλκανικές χώρες, η Ρουμανία και η Βουλγαρία. Ειδικότερα, οι αναλυτές έχουν στρέψει την προσοχή τους στις ακόλουθες χώρες: 

- Ουγγαρία: Οι αργοί ρυθμοί ανάπτυξης, ο υψηλός δανεισμός σε ξένο νόμισμα, τα μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών και η ισχυρή εξάρτηση από ξένα κεφάλαια καθιστούν τη χώρα ευάλωτη σε μαζικές εκροές.

Από την άλλη, υπάρχει κίνδυνος για μείωση της κατανάλωσης και για αύξηση των επισφαλειών καθώς πολλά νοικοκυριά έχουν υποθήκες σε ξένο νόμισμα, με αποτέλεσμα τώρα να αναγκαστούν να πληρώσουν υψηλότερες δόσεις. 

- Μεξικό: Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής κινδυνεύει λόγω της εξάρτησής της από την αμερικανική, την ίδια στιγμή που το εθνικό της νόμισμα διολισθαίνει και οι οικονομικές προοπτικές καθηλώνονται. 

- Εσθονία: Επιχειρήσεις και νοικοκυριά έχουν μεγάλα χρέη σε ξένα νομίσματα, ενώ θεωρείται ότι η χώρα, μαζί με τη Λετονία, θα εισέλθει σε περίοδο ύφεσης έπειτα από μία δεκαετία ανάπτυξης. Επηρεάζεται και από την κρίση στην Ισλανδία, με την οποία το κοινό στοιχείο της είναι ότι πιθανόν, όπως η σκανδιναβική χώρα, να λάβει χείρα βοηθείας από τη Ρωσία. 

- Βουλγαρία: Προβλέπεται πτώση της ανάπτυξης κάτω από το 4,5% το 2009. Καταγράφονται υψηλά επίπεδα δανεισμού των νοικοκυριών (περί το 60%). Η χρηματοδότηση των ελλειμμάτων τρεχουσών συναλλαγών έχει αυξηθεί, ενώ οι ξένες επενδύσεις καλύπτουν το μισό του βουλγαρικού ελλείμματος. Έτσι, κινδυνεύει άμεσα από εκροές κεφαλαίων.

- Ρουμανία: Παρόμοια προβλήματα με τη Σόφια αντιμετωπίζει και το Βουκουρέστι, με το 55% των νοικοκυριών υπερχρεωμένο. Ο ιδιαίτερος κίνδυνος για τη Ρουμανία είναι ο υψηλός δανεισμός σε ξένο νόμισμα, που καθιστά τους δανειστές απροστάτευτους στους συναλλαγματικούς κλυδωνισμούς.


Κίνα: "Δεκανίκι" στην κρίση;

Στην παρούσα κατάσταση, η Κίνα αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση. Βιώνει μεν τις επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης, όμως ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η χώρα, που αντιπροσωπεύει το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ, θα αποτελέσει το απαιτούμενο στήριγμα στην παγκόσμια οικονομία.

Συγκεκριμένα, ο ρυθμός ανάπτυξης στην Κίνα έπειτα από μία πενταετία διψήφιων ποσοστών εκτιμάται ότι θα πέσει φέτος στο 9%. Εκατοντάδες επιχειρήσεις εξαγωγικών κλάδων έχουν χρεοκοπήσει, ενώ αρχίζει να κλονίζεται και η κτηματαγορά, που αποτελεί σημαντικό συντελεστή οικονομικής προόδου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αγοραπωλησίες ακινήτων στα αστικά κέντρα έχουν μειωθεί κατά περίπου 60%, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό, που δεν δικαιολογείται μόνο από την αναμενόμενη πτώση της ζήτησης μετά την ολοκλήρωση των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου. Η μείωση στην αγορά ακινήτων αποδίδεται και στην κατάρρευση των χρηματιστηριακών δεικτών (-65% στη Σαγκάη).

Από την άλλη, πάντως, πρόσφατη ανάλυση του περιοδικού «Economist» ανάφερε ότι η Κίνα θα αποτελέσει ισχυρή άμυνα στη διεθνή επιβράδυνση. Η χώρα διαθέτει αποθεματικά περί τα 2 τρισ. δολάρια, έχει πλεονάζοντα ισολογισμό τρεχουσών συναλλαγών, ενώ η εξάρτησή της από τις ξένες τράπεζες είναι περιορισμένη. Επίσης, διαθέτει πλεόνασμα προϋπολογισμού που της επιτρέπει να αυξήσει τις δαπάνες. Έτσι, ακόμα και αν ο ρυθμός ανάπτυξης πέσει σε μονοψήφιο ποσοστό, θα παραμείνει μεγάλος, με αποτέλεσμα να διατηρήσει σε υψηλά επίπεδα τη ζήτηση προϊόντων, προσφέροντας χείρα βοηθείας στον υπόλοιπο αναπτυσσόμενο αλλά και στον ανεπτυγμένο κόσμο.

* Αναλυτικά στοιχεία για τα ΑΕΠ Βραζιλίας, Ρωσίας, Ινδίας και Κίνας δημοσιεύονται στη διπλανή στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".    

** Αναδημοσίευση από το 554ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ, με ημερομηνία 31/10 με 4/11/2008.