Ο Ερντογάν τζογάρει το οικονομικό μέλλον της Τουρκίας

Ενώ η μη συμβατική νομισματική πολιτική της τουρκικής κυβέρνησης μπορεί να οδηγήσει σε βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη, αυτό μπορεί να επιτευχθεί με αντίτιμο παρατεταμένη περίοδο οικονομικής αστάθειας και πολιτικής αβεβαιότητας.

Στις 18 Νοεμβρίου, η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας μείωσε το βασικό επιτόκιο κατά 100 μονάδες βάσης στο 15%. Αυτή ήταν η τρίτη διαδοχική μείωση. Από τον Μάρτιο έχει μειώσει συνολικά τα επιτόκια κατά 400 μονάδες βάσης.

Αυτό υπογραμμίζει την προσήλωση της κυβέρνησης σε μια πειραματική πολιτική νομισματικής χαλάρωσης, παρά την άνοδο του πληθωρισμού και την υποτίμηση της τουρκικής λίρας, που μπορεί να βυθίσει τη χώρα σε μια βαθύτερη νομισματική κρίση την επόμενη χρονιά.

* Μετά την ανακοίνωση της τελευταίας μείωσης επιτοκίων από την κεντρική τράπεζα της Τουρκίας, η συναλλαγματική ισοτιμία του τουρκικού νομίσματος υποχώρησε αμέσως κάτω από τις 11 λίρες το δολάριο, μια πτώση περίπου 50% από το τέλος του 2020.

* Στις 23 Νοεμβρίου, το νόμισμα υποτιμήθηκε περαιτέρω στις περίπου 13 λίρες το δολάριο, αφότου ο Ταγίπ Ερντογάν έδωσε ομιλία στην οποία υπερασπίστηκε τη χαλαρή νομισματική πολιτική της κεντρικής τράπεζας και επέκρινε τη δήθεν παρέμβαση ξένων παραγόντων στην τουρκική οικονομία.

Ο Ερντογάν και το κυβερνόν κόμμα AKP ελπίζουν πιθανότατα ότι η βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη θα ενισχύσει την κλονισμένη εμπιστοσύνη των Τούρκων στην ικανότητά τους να κατευθύνουν την οικονομία. Η ισλαμική ιδεολογία του Ερντογάν απορρίπτει γενικά τα επιτόκια. Τα χαμηλότερα επιτόκια ενθαρρύνουν επίσης την κατανάλωση η οποία θα δώσει περαιτέρω ώθηση στην ανάπτυξη, αν και με μη βιώσιμο τρόπο και με τίμημα την άνοδο του πληθωρισμού.

Ο Ερντογάν πιθανότατα θέλει να εκμεταλλευτεί την άμεση ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης για να δώσει ώθηση στη δημοτικότητα του AKP ενόψει των εκλογών του 2023.

* H Toυρκία αναπτύσσεται αυτή τη στιγμή με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναθεώρησε πρόσφατα την πρόβλεψη του για ανάπτυξη 9% το 2022 από 5,8% το 2021. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας έδειξε ένα ασυνήθιστο πλεόνασμα περίπου $14 δισ. τους πρώτους οκτώ μήνες του έτους, οι οποίοι μπορεί να αντανακλούν μια ώθηση στις εξαγωγές από την υποτίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας.

* Τα χαμηλότερα επιτόκια και η υποτίμηση του νομίσματος ωφελούν τον κατασκευαστικό και τον εξαγωγικό τομέα, βοηθώντας να επιτευχθεί μια περιορισμένη αύξηση στην απασχόληση. Το ποσοστό ανεργίας υποχώρησε στο 11,7% το τρίτο τρίμηνο του 2021 από 12,1% το προηγούμενο τρίμηνο, με τον αριθμό των εργαζομένων να αυξάνεται κατά περίπου 700.000 και τον ανέργων να σημειώνει μικρή πτώση. Η αύξηση στις θέσεις εργασίας οφείλεται επίσης στην μερική επανεκκίνηση του τουρισμού και στην άνοδο της εγχώριας κατανάλωσης μετά τη χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων.

* Σύμφωνα με πρόσφατες δημοσκοπήσεις, το ποσοστό αποδοχής του AKP βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, εγείροντας ανησυχίες για τις εκλογικές προοπτικές του κόμματος το 2023.

Μακροπρόθεσμα, οι πολιτικές της κυβέρνησης θα φέρουν την Τουρκία αντιμέτωπη με οικονομικές προκλήσεις και μεγαλύτερη οικονομική αστάθεια. O Ερντογάν φαίνεται απόλυτα αποφασισμένος να εφαρμόσει μια χαλαρή νομισματική πολιτική, με τις επαναλαμβανόμενες υποσχέσεις του να συνεχίσει να πολεμά τα χαμηλότερα επιτόκια. Η μη συμβατική νομισματική πολιτική της τουρκικής κυβέρνησης φαίνεται πιθανό να συνεχιστεί και την ερχόμενη χρονιά. Οι συνεχείς μειώσεις επιτοκίων εν μέσω υψηλού πληθωρισμού θα ασκήσουν καθοδική πίεση στην τουρκική λίρα και ενθαρρύνουν την περαιτέρω δολαροποίηση της οικονομίας, προκαλώντας δυσπιστία τόσο στην ίδια τη λίρα όσο και τις προσπάθειες της κυβέρνησης να την προωθήσουν. Αυτό θα δημιουργήσει έναν κύκλο φόβου για τη λίρα που θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια νέα νομισματική κρίση.

* H Τουρκία δαπάνησε περίπου 128 δισ. δολάρια συναλλαγματικών αποθεμάτων το 2019 και το 2020 για να στηρίξει τη λίρα και έχει αρνητικά καθαρά συναλλαγματικά αποθέματα, που περιορίζει το ποσό του συναλλάγματος που έχει για να αποπληρώσει τα χρέη της και τις εισαγωγές αγαθών.

* Επίσης, το πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της χώρας δύσκολα θα διατηρηθεί. Η Τουρκία ήταν ο έβδομος μεγαλύτερος καταναλωτής φυσικού αερίου το 2020 και η κυβέρνηση προβλέπει ότι η κατανάλωση φυσικού αερίου θα αυξηθεί κατά επιπλέον 25% το 2021. Το κόστος της εισαγωγής φυσικού αερίου αυξάνεται σε όρους δολαρίου και η υποτίμηση του νομίσματος θα διογκώσει τον αντίκτυπο στο εσωτερικό.

* Ένας υψηλός πληθωρισμός και ένα νόμισμα με έντονες διακυμάνσεις τείνουν να μειώνουν την καταναλωτική δύναμη μακροπρόθεσμα. Παρά την ήπια βελτίωση στο μέτωπο της ανεργίας, ο πληθωρισμός πλήττει όλες τις κοινωοικονομικές τάξεις της Τουρκίας – ειδικά τους φτωχούς, οι οποίοι απαιτούν επιπρόσθετη οικονομική στήριξη από την κυβέρνηση για να επιβιώσουν σε σφιχτές οικονομικές συνθήκες.

* H κυβέρνηση θα πρέπει στο τέλος να διευρύνει τις δημοσιονομικές δαπάνες για να στηρίξει τους φτωχούς και τα μεσαία στρώματα που κινδυνεύουν να πληγούν σοβαρά στην επερχόμενη οικονομική κρίση. Η αύξηση των δημοσιονομικών δαπανών θα θέσει υπό αμφισβήτηση τη δυνατότητα της κυβέρνησης να καλύψει τον προϋπολογισμό και θα αυξήσει το δημόσιο χρέος (το δημοσιονομικό έλλειμμα της κυβέρνησης τον Οκτώβριο του 2021 βρισκόταν στο 1,7 δισ. ευρώ).

* Η Τουρκία πρέπει να καταβάλλει πληρωμές ομολόγων σε ξένο νόμισμα που η κεντρική τράπεζα υπολογίζει ότι ανέρχονται σε 13 δισ. δολάρια το διάστημα Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου του 2021. To χρέος λήξης σε χρονικό ορίζοντα ενός έτους είναι 124,4 δισ. δολάρια.

* Το κόστος εξυπηρέτησης αυτού του χρέους θα αυξηθεί με κάθε πτώση της συναλλαγματικής ισοτιμίας.

* Μια παρατεταμένη νομισματική κρίση θα αυξήσει τον κίνδυνο να προχωρήσει η κυβέρνηση στην επιβολή capital controls για να αποτρέψει φαινόμενα τραπεζικού πανικού.

Το πολιτικό κόστος της ασυνήθιστης οικονομικής και νομισματικής πολιτικής μπορεί στο τέλος να οδηγήσει στην έξοδο του AKP από την εξουσία το 2023. Η καταναλωτική εμπιστοσύνη στην τουρκική οικονομία βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, το οποίο καταδεικνύει ότι η κυβέρνηση θα δυσκολευτεί να πείσει τους Τούρκους και τους επενδυτές για τη λογική των πολιτικών της. Η περαιτέρω χρηματοοικονομική αστάθεια και η μειωμένη καταναλωτική δύναμη θα πλήξουν επίσης περαιτέρω την εγχώρια δημοτικότητα του AKP.

Τα κόμματα της αντιπολίτευσης θα εκμεταλλευτούν τις αυξανόμενες οικονομικές ανησυχίες των Τούρκων για να ασκήσουν περαιτέρω κριτική στο κυβερνών κόμμα, γεγονός που θα αυξήσει τις πιθανότητες τους να νικήσουν τελικά το AKP στις εκλογές του 2023. To ΑΚP έχει σημαντική θεσμική ισχύ που θα το βοηθήσει να αντιμετωπίσει την απειλή αυτή. Αλλά υπάρχει το ενδεχόμενο ο Ερντογάν να ζητήσει πρόωρες εκλογές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης προτού προκληθεί μια ευρύτερη οικονομική κρίση.

* Υπάρχει μεγάλο ρίσκο πολιτικής αστάθειας με τη μορφή ανακατατάξεων στην κεντρική τράπεζα ή στο υπουργείο Οικονομικών. Στο ανακοινωθέν της 18ης Νοεμβρίου, η κεντρική τράπεζα άφησε να εννοηθεί ότι μπορεί να εξετάσει να βάλει τέλος στις μειώσεις επιτοκίων δεδομένου «ότι οι παροδικές επιπτώσεις παραγόντων από την πλευρά της προσφοράς και άλλων παραγόντων πέρα από τον έλεγχο της νομισματικής πολιτικής στην αύξηση των τιμών θα διατηρηθούν ως το πρώτο μισό του 2022».

Αν η κεντρική τράπεζα βάλει τέλος στις μειώσεις επιτοκίων προτού ο Ερντογάν ικανοποιηθεί με την έκταση της νομισματικής χαλάρωσης, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος περαιτέρω αλλαγών στο διοικητικό συμβούλιο της τράπεζας, το οποίο θα προκαλούσε  νέο κύκλο αβεβαιότητας στους επενδυτές στο εσωτερικό και το εξωτερικό υπονομεύοντας περαιτέρω την όποια ανεξαρτησία μπορεί να έχει απομείνει στην κεντρική τράπεζα.

Περαιτέρω αλλαγές στο προσωπικό της κεντρικής τράπεζας θα ενίσχυαν την εντύπωση ότι οι οικονομικές και χρηματοπιστωτικές πολιτικές της Τουρκίας είναι ασταθείς και ότι η χώρα δεν είναι ιδανικό μέρος για μακροπρόθεσμες επενδύσεις.