Πώς θα αλλάξει η πανδημία τις σχέσεις Ευρώπης-Ρωσίας

Τα τελευταία χρόνια, η σχέση μεταξύ της Μόσχας και των Βρυξελλών έμοιαζε με μια άσκηση ισορροπίας που βασίζονταν σε ασύμμετρες αδυναμίες, αντί για δυνατά σημεία, γράφει σε άρθρο του στο Carnegie Moscow ο γενικός διευθυντής του Ρωσικού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (RIAC), Andrey Kortunov.

Η «αχίλλειος πτέρνα» της Ρωσίας, όπως αναφέρει, ήταν το στάσιμο και απαρχαιωμένο οικονομικό της μοντέλο που βασίζεται στους πρώτες ύλες, και το οποίο προκάλεσε τη σταθερή μείωση του μεριδίου της Ρωσίας στην παγκόσμια οικονομία και συνεπώς και της σημασίας της ως οικονομικού εταίρου για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η αδυναμία της ΕΕ πήγαζε περισσότερο από την μη αναστρέψιμη πτώση των παραδοσιακών κομμάτων και πολιτικών συστημάτων στα ηγετικά κράτη-μέλη που κυριαρχούσαν καθ’ όλη τη μεταπολεμική περίοδο και, συνεπώς, την ανικανότητά τους να παράσχουν την πολιτική ηγεσία που χρειάζεται τόσο πολύ η ΕΕ. Αυτό οδήγησε σε μια έλλειψη ευρωπαϊκής ενότητας, που εκδηλώθηκε στην αντίδραση των κρατών της ΕΕ σε πολλά ζητήματα, από τη μεταναστευτική κρίση και την άνοδο του δεξιού λαϊκισμού, μέχρι το «πάγωμα» των προσπαθειών για ενότητα ως προς το πώς θα προσεγγίζονταν η Ρωσία λόγω της ουκρανικής σύγκρουσης.

Σύμφωνα με τον κ. Kortunov, τα τελευταία πέντε-έξι χρόνια, η Ρωσία και η ΕΕ περίμεναν έναν «μαύρο κύκνο» που θα ανάγκαζε τον αντίπαλο να παραδεχθεί το λάθος του, να ξανασκεφτεί τη συμπεριφορά του και να κάνει τουλάχιστον συμβολικές υποχωρήσεις. Σε αυτό το διάστημα, πολλοί «μαύροι κύκνοι» πέταξαν στην παγκόσμια πολιτική, χωρίς όμως να διαταράσσουν τη νέα «κανονικότητα» των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας.

Όμως τότε εμφανίστηκε η «μητέρα όλων των μαύρων κύκνων»: η πανδημία του κορωνοϊού. Είναι ήδη ξεκάθαρο πως η ΕΕ και η Ρωσία θα είναι μεταξύ των βασικών θυμάτων. Τα κράτη της ΕΕ βρέθηκαν στο επίκεντρο της πανδημίας, ενώ η Ρωσία πρέπει ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει μια σημαντική απειλή και για τη δημόσια υγεία της αλλά και για το οικονομικό της μοντέλο.

Το τέλος της τρέχουσας υγειονομικής και οικονομικής κρίσης δεν φαίνεται, είναι όμως ήδη ξεκάθαρο πως τόσο η Μόσχα, όσο και οι Βρυξέλλες θα βγουν από αυτήν αποδυναμωμένες, τόσο σε απόλυτους όρους όσο και σε σχέση με άλλους παγκόσμιους πολιτικούς παράγοντες, υπογραμμίζει. Φαινομενικά, λέει ο ο κ. Kortunov, αυτή η θλιβερή πραγματικότητα θα πρέπει να παρακινήσει τις δυο πλευρές να κάνουν συμφιλιωτικές κινήσεις. Τίποτα όμως, στην παρούσα φάση, δεν υποδηλώνει πως μια σχέση που βασίζεται σε μια άσκηση ισορροπίας αδυναμίας θα μπορέσει να αλλάξει ουσιαστικά στο πλαίσιο της πανδημίας.

Οι Βρυξέλλες φαίνεται πως συνεχίζουν να μην είναι έτοιμες να πραγματοποιήσουν μια σοβαρή συζήτηση για τη στρατηγική της ΕΕ έναντι της Μόσχας, ούτε καν σε εσωτερικό επίπεδο. Ούτε όμως το Κρεμλίνο φαίνεται να έχει κάτι νέο να προσφέρει στην ΕΕ.

Στον τομέα της στρατιωτικής στρατηγικής, δεν έγιναν κοινές προσπάθειες για να απορροφηθεί το σοκ της αμερικανικής απόσυρσης από τη Συνθήκη για της Πυρηνικές Δυνάμεις Μεσαίας Εμβέλειας. Επίσης, η πανδημία «φρέναρε» τις ελπίδες για έναν σοβαρό διάλογο για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Στο οικονομικό πεδίο, η κατάρρευση των πετρελαϊκών τιμών κατέστρεψε τον πυρήνα των ρωσικών εξαγωγών προς την Ευρώπη, ενώ η μείωση των πραγματικών εισοδημάτων σε συνδυασμό με την υποτίμηση του ρουβλίου έκαναν το ίδιο στις ευρωπαϊκές εξαγωγές προς τη Ρωσία.

Εν τω μεταξύ, η τρέχουσα κρίση φαίνεται να «σπρώχνει» Ρωσία και Κίνα ακόμα πιο κοντά, ιδιαίτερα στους τομείς της ενέργειας και της οικονομίας, την ώρα που η κυβέρνηση Τραμπ φέρεται να απειλεί με ένα νέο κύμα κυρώσεων για τον αγωγό αερίου Nord Stream 2, κίνηση που θα βαθύνει τους διχασμούς εντός της ΕΕ αλλά και μεταξύ της Ουάσινγκτον και του Βερολίνου.

Έχουν υπάρξει νέες ευκαιρίες για συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και της Ρωσίας από τότε που ξεκίνησε η επιδημία; Σύμφωνα με τον κ.Kortunov, η Ρωσία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το μοντέλο συνεργασίας που είχε με την Ιταλία για να βοηθήσει άλλα μέλη της ΕΕ, όμως δεν θεωρούν το μοντέλο αυτό επιτυχημένο όλοι στην Ευρώπη. Η Μόσχα και οι Βρυξέλλες θα μπορούσα να συντονίσουν τα προγράμματά τους κατά της πανδημίας σε γειτονικές περιοχές, όμως και οι δυο πλευρές έχουν πολύ περιορισμένες δυνατότητες για να κάνουν κάτι τέτοιο υπό τις τρέχουσες συνθήκες.

Υπάρχει και η παραδοσιακή ατζέντα, που περιλαμβάνει διάφορα αντικείμενα, όπως η διατήρηση του διαλόγου ΕΕ-Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης, η ενίσχυση του OSCE, η ανάπτυξη τεχνολογίας 5G, η προσπάθεια διατήρησης της ιρανικής πυρηνικής συμφωνίας και η συνεργασία σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Όμως, μια θεμελιώδης επανεκκίνηση των διμερών σχέσεων εντός αυτού του πλαισίου φαίνεται απίθανη.

Ωστόσο, ακόμα και αυτές οι σχετικά μέτριες ευκαιρίες δεν πρέπει να αγνοηθούν. Πολλοί ειδήμονες προβλέπουν πως η πανδημία του κορωνοϊού θα επιταχύνει τη συνεχιζόμενη αναδιάρθρωση των διεθνών σχέσεων, που μπορεί μελλοντικά να οδηγήσουν σε ένα δίπολο ΗΠΑ-Κίνας.

Ούτε η Ρωσία, ούτε η ΕΕ ενδιαφέρονται για τη δημιουργία ενός αυστηρού παγκόσμιου διπολικού συστήματος που θα περιόριζε την ελευθερία κινήσεων και των δυο πλευρών στην παγκόσμια σκηνή. Έτσι, η διατήρηση και ανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ της Μόσχας και των Βρυξελλών θα μπορούσε να αποτελέσει έναν μηχανισμό για να εμποδιστεί η αρνητική τάση, καταλήγει ο κ. Kortunov.