Τα μεγάλα στοιχήματα των ευρωεκλογών

Από τις 23 μέχρι τις 26 Μαΐου θα διενεργηθούν εκλογές σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκειμένου να διοριστούν τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του υπερεθνικού νομοθετικού σώματος της ΕΕ, για μια πενταετή θητεία.

Εκπροσωπώντας περισσότερους από 500 εκατ. πολίτες της ΕΕ, το ευρωκοινοβούλιο παίζει κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής της ΕΕ, λειτουργώντας ως συν-νομοθέτης, μαζί με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο εκπροσωπεί τις εθνικές κυβερνήσεις του μπλοκ. Για να περάσουν νόμοι σε μια σειρά ζητημάτων, περιλαμβανομένου του προϋπολογισμού της ΕΕ, του εμπορίου, της μετανάστευσης, της ενέργειας, των μεταφορών, κ.α., απαιτείται η έγκριση του ευρωκοινοβουλίου.

Όμως, παρά τις εξουσίες αυτές, πολλοί Ευρωπαίοι δεν θεωρούν ότι το ευρωκοινοβούλιο είναι ένας ιδιαίτερα κρίσιμος θεσμός, όπως φαίνεται και από τη μείωση της συμμετοχής των ψηφοφόρων στις εκλογές των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών. Ωστόσο, το αποτέλεσμα της ψήφου τον Μάιο θα δείξει το πόσο καίριος είναι ο ρόλος του, καθώς θα επηρεάσει τον διορισμό της επόμενης Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και τα πολιτικά περιβάλλοντα σε αρκετά κράτη-μέλη που θεωρούνται «κλειδιά». Το σημαντικότερο, όμως, είναι πως οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι εκλογές θα έχουν ως αποτέλεσμα ένα κατακερματισμένο ευρωκοινοβούλιο, κάτι που θα μπορούσε να διαταράξει τη διαδικασία χάραξης πολιτικής στο μπλοκ, εν μέσω αυξανόμενων πολιτικών και οικονομικών αναταράξεων.

Φόβοι κατακερματισμού

Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (που εκπροσωπεί κάποια από τα μεγαλύτερα συντηρητικά κόμματα της Ευρώπης, όπως το κυβερνών CDU της Γερμανίας) αναμένεται να κερδίσει τις περισσότερες έδρες στις επερχόμενες εκλογές, και θα ακολουθήσουν οι Σοσιαλιστές και Δημοκράτες (που εκπροσωπούν κάποια από τα μεγαλύτερα κεντροαριστερά κόμματα της Ευρώπης, όπως το κυβερνών ισπανικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα). Τα δυο κόμματα έχουν συμμαχήσει από τις τελευταίες ευρωεκλογές, του 2014, αν και οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν πως ίσως να μην κερδίσουν πάλι συνδυαστικά την πλειοψηφία. Αυτό σημαίνει πως τα μεγαλύτερα κόμματα θα χρειάζονταν τη στήριξη μικρότερων ομάδων για να περάσουν νόμους, κάτι που θα οδηγούσε σε καθυστερήσεις ολόκληρης της διαδικασίας, καθώς θα απαιτούσε περισσότερο χρόνο για διαπραγματεύσεις.

Επιπλέον, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως οι εθνικιστικές και ευρωσκεπτικιστικές πολιτικές δυνάμεις θα αυξήσουν την παρουσία τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Όμως, ενώ αυτό θα έστελνε ένα ισχυρό πολιτικό μήνυμα πως ένας αυξανόμενος αριθμός ευρωπαίων ψηφοφόρων είναι δυσαρεστημένος με την Ευρωπαϊκή Ενοποίηση, η αυξανόμενη εκπροσώπηση αυτών των πιο ακραίων κομμάτων δεν είναι απαραίτητο πως θα «μεταφραστεί» και σε μια ισχυρότερη επιρροή στην πολιτική της ΕΕ.

Πρώτον, ίσως να μην εξασφαλίσουν αρκετές έδρες για να μπορούν να μπλοκάρουν τις αποφάσεις των φιλοευρωπαϊκών ομάδων. Επίσης, τα κόμματα έρχονται από διαφορετικές πολιτικές ομάδες στο κοινοβούλιο και συχνά έχουν διαφορετικές προτεραιότητες, με αποτέλεσμα να αποδυναμώνεται η ικανότητά τους να συντονίζουν τις ενέργειές τους.

Όμως, ακόμα και αν τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα δεν καταφέρουν να εξασφαλίσουν αρκετές έδρες για να μπλοκάρουν νομοθεσίες, αυτό δεν σημαίνει πως το Ευρωκοινοβούλιο θα μπορεί εύκολα να λαμβάνει αποφάσεις. Μικρές φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις όπως οι Πράσινοι και οι Φιλελεύθεροι έχουν ατζέντες που δεν συμβαδίζουν απαραιτήτως με αυτές του ΕΛΚ ή των Σοσιαλδημοκρατών. Και αν κερδίσουν αρκετές έδρες τον Μάιο, αυτά τα μικρότερα κόμματα μπορεί επίσης να γίνουν το «κλειδί» για την έγκριση νόμων, με αποτέλεσμα ο κατακερματισμός και τα αδιέξοδα στο ευρωκοινοβούλιο να γίνονται ακόμα μεγαλύτερα.

Οι επιπτώσεις για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα σηματοδοτήσουν επίσης την έναρξη της διαδικασίας διορισμού του επόμενου προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του εκτελεστικού βραχίονα της ΕΕ. Η προεδρία είναι ένας από τους πολυτιμότερους ρόλους στην γραφειοκρατία της ΕΕ, καθώς η Κομισιόν προτείνει νόμους, εκτελεί πολιτικές και εκπροσωπεί την Ευρωπαϊκή Ένωση στις διεθνείς διαπραγματεύσεις. Είναι επίσης ένας ρόλος βαθύτατα συνδεδεμένος με το ευρωκοινοβούλιο, και γι’ αυτό το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών θα επηρεάσει τον επόμενο διορισμό.

Σύμφωνα με τις συνθήκες της ΕΕ, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διορίζεται από τις εθνικές κυβερνήσεις «λαμβάνοντας υπ’ όψιν» τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών. Με άλλα λόγια, ακόμα και αν η τελική απόφαση τεχνικά είναι στα χέρια των κυβερνήσεων, η επιλογή τους πρέπει με κάποιον τρόπο να αντανακλά τη σύνθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ο πρόεδρος της Κομισιόν πρέπει επίσης να εγκριθεί από τον θεσμό, κάτι που σημαίνει πως οι υποψήφιοι που έχουν ευθυγραμμιστεί με την ιδεολογική σύνθεση του θεσμού έχουν καλύτερες πιθανότητες να επιλεγούν.

Τα 2014, η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήγαγε ένα ανεπίσημο σύστημα για τον διορισμό του προέδρου της Κομισιόν, το οποίο είναι γνωστό ως διαδικασία Spitzerkandidat (ή διαδικασία του «επικεφαλής υποψηφίου»). Υπό αυτό το νέο σύστημα, ο ηγέτης του κόμματος που κερδίζει τις περισσότερες έδρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναλαμβάνει τον ρόλο του επόμενου προέδρου. Οι οικογένειες των βασικών πολιτικών κομμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος και των Σοσιαλδημοκρατών, έχουν ήδη επιλέξει τους επικεφαλής υποψηφίους τους για το 2019. Όμως η διαδικασία Spitzerkandidat βασίζεται σε μια ανεπίσημη συμφωνία μεταξύ των κυβερνήσεων και ως εκ τούτου δεν είναι γραμμένη σε καμία συνθήκη της ΕΕ. Τα μέλη της ΕΕ δεν είναι νομικά υποχρεωμένα να χρησιμοποιήσουν το σύστημα και πάλι φέτος, και θα μπορούσαν, αντιθέτως, να απαιτήσουν ο επόμενος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διοριστεί μέσω ψηφοφορίας ειδικής πλειοψηφίας, που είναι και η επίσημη διαδικασία που είναι γραμμένη στις συνθήκες.

Η πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο εξαρτάται εν μέρει από τις ευρωεκλογές του Μαΐου, όπου θα υπάρξει ανταγωνισμός μεταξύ ορισμένων εκ των μεγαλύτερων, ανεξάρτητων κομμάτων –κυρίως του La Republique en Marche! του Γάλλου προέδρου Εμμανούελ Μακρόν.

Ενώ τα περισσότερα εθνικά πολιτικά κόμματα ανήκουν σε μεγαλύτερες ευρωπαϊκές πολιτικές οικογένειες, ορισμένα κόμματα επιλέγουν να «κατέβουν» ανεξάρτητα στις εκλογές. Και αφού τα μεγαλύτερα κόμματα είναι τα μόνα που μπορούν να κερδίσουν τις περισσότερες έδρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το σύστημα Spitzerkandidat ουσιαστικά «απαγορεύει» τη συμμετοχή των ανεξάρτητων κομμάτων στον διορισμό του προέδρου της Κομισιόν. Το κυβερνών γαλλικό κόμμα La Republique en Marche! διαπραγματεύεται με κόμματα παρόμοιας σκέψης προκειμένου να σχηματίσουν ομάδα στη Βουλή, όμως το Παρίσι θα μπορούσε να αποφασίσει πως το τρέχον σύστημα πηγαίνει ενάντια στα συμφέροντά του και να ζητήσει να επανέλθει η ψηφοφορία της ειδικής πλειοψηφίας.

Επιπλέον, ο πιθανός κατακερματισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα μπορούσε επίσης να απειλήσει τη νομιμότητα του συστήματος Spitzerkandidat, αφού ένα νομοθετικό σώμα στο οποίο κανένα κόμμα δεν έχει ξεκάθαρη πλειοψηφία θα έδινε περισσότερα «πυρομαχικά» στους επικριτές του μηχανισμού.

Σε κάθε περίπτωση, οι κυβερνήσεις της ΕΕ θα πρέπει να πάρουν απόφαση αργότερα φέτος για το ποιος θα είναι ο επόμενος πρόεδρος της Κομισιόν –κάτι που αναμένεται πως θα προκαλέσει έντονη διαμάχη μεταξύ των κρατών μελών μετά τις ευρωεκλογές του Μαΐου.

Το γεγονός πως μια νέα Επιτροπή θα διοριστεί μέχρι το τέλος του έτους, σημαίνει επίσης πως θα αναβληθεί η λήψη σημαντικών αποφάσεων πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ. Γαλλία και Γερμανία, για παράδειγμα, παρουσίασαν πρόσφατα προτάσεις για τη μεταρρύθμιση της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΕ, ωστόσο παραδέχθηκαν πως δεν θα γίνουν και πολλά πριν διοριστεί η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αποφάσεις σε άλλα ζητήματα, όπως η εισαγωγή της κοινής εγγύησης καταθέσεων για τις τράπεζες της ευρωζώνης ή η δημιουργία ξεχωριστού προϋπολογισμού για την ευρωζώνη, μπορεί επίσης να καθυστερήσουν μέχρις ότου οι κυβερνήσεις και οι θεσμοί της ΕΕ έχουν πιο ξεκάθαρη εικόνα πως προς το ποια θα είναι η ισορροπία δυνάμεων στο μπλοκ.

Οι επιπτώσεις σε εθνικό επίπεδο

Θεωρητικά, οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα έπρεπε να επικεντρώνονται αποκλειστικά σε ζητήματα που αφορούν ολόκληρο το μπλοκ. Πρακτικά, ωστόσο, οι προεκλογικές εκστρατείες συχνά επικεντρώνονται στην εσωτερική πολιτική, με τους ψηφοφόρους να χρησιμοποιούν τις εκλογές είτε για να τιμωρήσουν είτε για να επιβραβεύσουν τις εθνικές τους κυβερνήσεις.

Η Γαλλία, ιδιαίτερα, θα μπορούσε να επηρεαστεί σημαντικά από τις ευρωεκλογές του Μαΐου. Η δημοφιλία του Μακρόν είναι χαμηλή και η χώρα μαστίζεται εδώ και μήνες από διαδηλώσεις. Οι κοινοβουλευτικές εκλογές αναμένεται να είναι μια μάχη στήθος με στήθος μεταξύ του La Republique en Marche! και του δεξιού Εθνικού Συναγερμού. Και ενώ το Παρίσι εξακολουθεί να σχεδιάζει να προωθήσει τις ιδέες του για οικονομική και θεσμική μεταρρύθμιση, μπορεί να αποφασίσει να αναβάλλει ορισμένες από τις πιο αμφιλεγόμενες μεταρρυθμίσεις, όπως οι αλλαγές στο συνταξιοδοτικό σύστημα, μέχρι μετά τις ευρωεκλογές. Αν οι επιδόσεις του κόμματος του Μακρόν είναι χειρότερες του αναμενόμενου, τότε η Γαλλική κυβέρνηση θα αναγκαστεί να επανεκτιμήσει ολόκληρη την πολιτική στρατηγική της –ανοίγοντας την πόρτα για ανασχηματισμό ή ακόμα και για πιο δραστικά μέτρα, όπως πρόωρες εκλογές.

Λόγω της οικονομικής αδυναμίας, η Ιταλία είναι μια ακόμα χώρα όπου οι επερχόμενες εκλογές θα μπορούσαν να έχουν σοβαρές επιπτώσεις. Η χώρα βρίσκεται σε ύφεση, εγείροντας ερωτήματα αναφορικά με τη βιωσιμότητα των σχεδίων της Ρώμης για τις δαπάνες το 2019. Όμως η ιταλική κυβέρνηση είναι απίθανο να προχωρήσει σε ουσιαστικές αλλαγές πολιτικής πριν τις ευρωεκλογές, κάτι που σημαίνει πως οι αγορές θα μπορούσαν να γίνουν όλο και πιο ανήσυχες για το δημοσιονομικό μέλλον της χώρας. Τα κυβερνώντα κόμματα της Ιταλίας επίσης θα ανταγωνιστούν μεταξύ τους για έδρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η δεξιά Λέγκα έχει προβάδισμα στις δημοσκοπήσεις έναντι του Κινήματος των Πέντε Αστέρων. Αν η Λέγκα εμφανίσει καλές επιδόσεις τον Μάιο, θα μπορούσε να βάλει το κόμμα σε πειρασμό να αποχωρήσει από τον κυβερνητικό συνασπισμό και να εξαναγκάσει τη διενέργεια πρόωρων γενικών εκλογών προκειμένου να κερδίσει περισσότερες ψήφους, αυξάνοντας την αβεβαιότητα για το μέλλον της Ιταλίας.

Εν τω μεταξύ, και στη Γερμανία τα δυο κυβερνώντα κόμματα θα χρησιμοποιήσουν τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών για να «μετρήσουν» τις πολιτικές τους στρατηγικές. Η χώρα κυβερνάται από έναν συνασπισμό μεταξύ της κεντροδεξιάς Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης (CDU) και του κεντροαριστερού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD). Όμως μετά από σχεδόν μιάμιση δεκαετία κατά την οποία μοιράζονταν την εξουσία, και τα δυο κόμματα επιδιώκουν τώρα να επαναπροσδιορίσουν τις ταυτότητές τους. Το CDU ανακοίνωσε πρόσφατα σκληρότερη γραμμή στο θέμα της μετανάστευσης για να ικανοποιήσει τους συντηρητικούς ψηφοφόρους, ενώ το SPD μόλις αποκάλυψε τα σχέδιά του για επανασχεδιασμό των φιλικών προς τις αγορές εργασιακών μεταρρυθμίσεων των αρχών της δεκαετίας του 2000 προκειμένου να προσελκύσει αριστερούς ψηφοφόρους. Με την πάροδο του χρόνου, οι κινήσεις αυτές του CDU και του SPD να διαφοροποιηθούν μεταξύ τους, θα μπορούσε να καταστίσει δυσκολότερο για τα δυο κόμματα να συνεχίσουν να συνεργάζονται.

Επιπλέον, οι ευρωεκλογές συμπίπτουν με τις δημοτικές, περιφερειακές και ομοσπονδιακές εκλογές πολλών ευρωπαϊκών χωρών. Για παράδειγμα, το Βέλγιο διενεργεί ομοσπονδιακές και περιφερειακές εκλογές, η Ισπανία διενεργεί εκλογές στις 13 από τις 17 αυτόνομες περιοχές της και η Γερμανία θα διενεργήσει μια περιφερειακή και εννέα δημοτικές εκλογές. Ως αποτέλεσμα, τα κόμματα θα ανταγωνίζονται σε πολλαπλές εκλογικές διαδικασίες για την εξασφάλιση διαφόρων θέσεων, κάτι που σημαίνει πως το πολιτικό περιβάλλον σε αρκετές χώρες της ΕΕ θα αλλάξει σημαντικά μετά την 26η Μαΐου.

Το μεγάλο στοίχημα των εκλογών

Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήταν κάποτε ένα σχετικά δευτερεύον θέμα, αφού ο επίσημος ρόλος του θεσμού στις Ευρωπαϊκές και παγκόσμιες υποθέσεις δεν είναι τόσο ορατός, όσο αυτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

Όμως, με το αιωρούμενο Brexit, με τον αυξανόμενο εθνικισμό και με αρκετές χώρες μέλη της ΕΕ να αντιμετωπίζουν πολιτικές και οικονομικές αναταράξεις, ο χρόνος διενέργειας των φετινών ευρωεκλογών τις καθιστά ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά γεγονότα στην Ευρώπη, που θα έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις οι οποίες θα γίνουν αισθητές από το β’ εξάμηνο του 2019 και μετά.