Το γεωπολιτικό παιχνίδι και ο νέος κύκλος βίας στη Γάζα

Ο νέος γύρος διαδηλώσεων στη Γάζα -που πυροδοτήθηκε από το άνοιγμα στις 14 Μαΐου της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ και την 70η επέτειο της «Nakba», ή «Καταστροφής», του όρου που χρησιμοποιούν οι Παλαιστίνιοι για τον εκτοπισμό τους κατά τον Αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948 που ακολούθησε τη σύσταση του Ισραήλ- δείχνει πόσα έχουν αλλάξει και πόσα, με πολλούς τρόπους, δεν έχουν αλλάξει.

Κανένας δεν περιμένει τα σύνορα να αλλάξουν, οι συμμαχίες να μεταβληθούν γρήγορα ή η ειρηνευτική διαδικασία ξαφνικά να «ανεβάσει ταχύτητα». Στο φόντο αυτού του γνώριμου κύκλου αναταραχών και βίας, νέες ευκαιρίες -και νέα ρίσκα- περιμένουν τους παλιούς παίκτες.

Στο ευρύτερο επίπεδό του, το Παλαιστινιακό ζήτημα από καιρό αποτελούσε έναν τρόπο ώστε οι περιφερειακοί ηγέτες να κερδίσουν ή να στηρίξουν τη νομιμοποίησή τους στο εσωτερικό και να διεκδικήσουν την ηγεσία του Μουσουλμανικού κόσμου. Όμως, την τελευταία δεκαετία, οι βραδέως κινούμενες δυνάμεις έχουν αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίον προκύπτει νομιμοποίηση από το Παλαιστινιακό ζήτημα, αλλά και το πόση αξία βλέπουν τα διάφορα κράτη στην προσπάθειά τους να γίνουν ηγέτες των Μουσουλμάνων της περιοχής.

Η κατά προσέγγιση αιτία αυτής της τελευταίας κρίσης στη Λωρίδα της Γάζας είναι οικονομική και πολιτική. Η οικονομία της Γάζας βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Οι ξένες δυνάμεις έχουν μειώσει σημαντικά την βοήθεια προς τη φτωχή αυτή περιοχή, οι διακοπές ρεύματος συχνά διαρκούν όλη τη μέρα, δεν υπάρχει εγγύηση πως τα νοσοκομεία θα έχουν ρεύμα, και υπάρχει έλλειψη σχολείων. Επιπλέον, η πολυσυζυτημένη συμφωνία μεταξύ της Χαμάς, που κυβερνά τη Γάζα, και της Φατάχ, που κυβερνά τη Δυτική Οχθη, απέτυχε να οδηγήσει σε μια λειτουργική κυβέρνηση. Έξω από τα Παλαιστινιακά εδάφη, τα κράτη κοιτάζουν να εκμεταλλευτούν την κρίση, ή να απομονωθούν από αυτήν, προσφέροντας λίγες εφικτές λύσεις.

Για το Ιράν, η κρίση στη Γάζα προσφέρει μεγαλύτερες ευκαιρίες απ’ ότι οι προηγούμενες. Οι Παλαιστίνιοι αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι από το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, ακόμα και από την ίδια τους την κυβέρνηση, την Παλαιστινιακή Αρχή. Φαίνεται πως λίγοι θα ορθώσουν το ανάστημά τους έναντι του Ισραήλ. Όμως το Ιράν μόλις διεξήγαγε ανοικτά μάχη με το Ισραήλ, έστω και αν βγήκε «πληγωμένο» από αυτή, στην πρώτη διακρατική σύγκρουση μεταξύ των δυο χωρών.

Δεχόμενη επικρίσεις στο εσωτερικό για κατασπατάληση χρήματος σε περιπέτειες στο εξωτερικό, η ηγεσία του Ιράν βρίσκει πολιτική αξία στο να δείχνει πως οι επιχειρήσεις της στο εξωτερικό η Ισλαμική Δημοκρατία εννοεί αυτά που λέει. Η κρίση υπονομεύει επίσης τον Μαχμούντ Αμπάς, τον πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής ο οποίος βοήθησε ώστε να περιοριστεί η ιρανική επιρροή στη Δυτική Όχθη σε συνεργασία με το Ισραήλ. Αποδυνάμωση του Αμπάς σημαίνει πως ανοίγει «παράθυρο» για τη Χαμάς –και πίσω από τη Χαμάς, το Ιράν.

Υπό αυτήν την έννοια, το Ιράν είναι αντίπαλος της Τουρκίας, όπου ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν χρησιμοποιεί την κρίση στη Γάζα για να ενισχύσει τις δικές του Μουσουλμανικές περγαμηνές. Τον Ιούνιο διενεργούνται εκλογές στην Τουρκία και ο πρόεδρος δεν είναι απόλυτα βέβαιος πως θα τις κερδίσει. Για να «πάρει πόντους», θα πρέπει να πείσει τους θεοσεβούμενους Τούρκους πως η θρησκευτική ρητορική του έχει νόημα.

Προσφέροντας βοήθεια στη Γάζα και κόβοντας τους διπλωματικούς δεσμούς με το Ισραήλ, ο Ερντογάν μπορεί να κερδίσει πολιτικούς πόντους στην Τουρκία. Μακροπρόθεσμα, η χώρα, με ή χωρίς τον Ερντογάν, μπορεί να βρει με το Παλαιστινιακό ζήτημα δικαιολογία για να μπει «σφήνα» στις ελπίδες του Ισραήλ να εκμεταλλευτεί τους υδρογονάνθρακες της Μεσογείου, αν επιδεινωθεί αρκετά η σχέση της Άγκυρας με το Ισραήλ.

Για το αποκλεισμένο Κατάρ, προσφέρεται μια ευκαιρία να ανακτήσει μέρος της χαμένης επιρροής του. Κάποτε ήταν ο μεγαλύτερος πάτρωνας της Γάζας, χορηγώντας δισεκατομμύρια, όμως λόγω της λιτότητας που επέφερε το μπλόκο από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και των κατηγοριών που δέχεται από τις δυο χώρες πως στηρίζει την τρομοκρατία της Χαμάς, το Κατάρ δείχνει συγκρατημένο. Τώρα η ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα και η πανισλαμική καταδίκη της χρήσης βίας από το Ισραήλ, που σκότωσε τουλάχιστον 59 Παλαιστίνιους διαδηλωτές στα σύνορα της Γάζας στις 14 Μαΐου, μπορεί να ανοίξει την πόρτα στο Κατάρ να αποκαταστήσει μέρος αυτής της στήριξης και να βελτιώσει τη φήμη της ως μιας μικρής δύναμης που τα βάζει με χώρες μεγαλύτερου γεωπολιτικού βάρους.

Για τη Σαουδική Αραβία και πολλές χώρες του Αραβικού Κόλπου, το Παλαιστινιακό ζήτημα είναι ένας ανεπιθύμητος περισπασμός από την εκκολαπτόμενη συμμαχία με το Ισραήλ λόγω της αμοιβαίας ανησυχίας για το Ιράν.  Λίγοι ηγέτες του Αραβικού Κόλπου χαίρουν πλέον νομιμοποίησης στο εσωτερικό των χωρών τους για την στάση τους έναντι του Ισραήλ, καθώς οι πολίτες αυτών των χωρών, που είναι κατά του Ισραήλ, είναι επίσης αυξανόμενα κατά των μοναρχιών τους, όπως για παράδειγμα τα μέλη της αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους.

Για τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν, το Ισραήλ αντιπροσωπεύει εμπορικές και αμυντικές ευκαιρίες -ιδιαίτερα έναντι του Ιράν- που έχουν μεγαλύτερη αξία απ’ ότι η «λάμψη» της αντίστασης κατά του Ισραήλ.

Τέλος, για το ίδιο το Ισραήλ, η κρίση στη Λωρίδα της Γάζας δεν αποτελεί πλέον την πρωταρχική αμυντική πρόκληση. Η μεγαλύτερη ανησυχία είναι το Ιράν και τι μπορεί να κάνει καθώς αυξάνει την επιρροή του στη Συρία και θέτει σε κίνδυνο τα βόρεια σύνορα του Ισραήλ.

Για την ώρα, είναι μικρός ο κίνδυνος η χρήση βίας από το Ισραήλ στα σύνορα με τη Λωρίδα της Γάζας να έχει ουσιαστικό διπλωματικό ή οικονομικό αντίκτυπο, ιδιαίτερα καθώς έχει τη στήριξη των ΗΠΑ. Ακόμα και ο κίνδυνος μιας νέας intifada δεν θα οδηγήσει σε ανατροπές στο Ισραήλ, στην περίπτωση που οι διαδηλώσεις εξαπλωθούν στη Δυτική Όχθη. Έχοντας περάσει χρόνια προετοιμαζόμενο για αυτό το σενάριο, το Ισραήλ βρίσκεται σε καλύτερη θέση από ποτέ να αποκρούσει μια τέτοια πρόκληση.

Η βασική διαμάχη -των Ισραηλινών κατά των Παλαιστινίων, δυο λαών σε μια πυκνοκατοικημένη γη που δεν μπορούν να συμφωνήσουν για τους ρόλους τους σε αυτήν- καθιστά βέβαιο πως αυτός ο τελευταίος γύρος διαμαρτυριών και βίας δεν θα είναι ο τελευταίος. Όμως, ενώ η σύγκρουση μπορεί να επαναληφθεί στο γνώριμο μοτίβο, ωστόσο το γεωπολιτικό κέρδος ή ρίσκο των περιφερειακών δυνάμεων από τη σύγκρουση αυτή θα μεταβάλλει και την αντίδραση στις δικές τους ανάγκες.