Οι βαθιές ρίζες της διαμάχης Ιράν - Σαουδικής Αραβίας

Εκείνο το μεσημέρι της 10ης Μουχαράμ του 61 (10 Οκτωβρίου, του πρώτου μήνα του ισλαμικού ημερολογίου, του 680), ο Χουσεϊν, ο δεύτερος γιος του Αλί (ανιψιού και γαμπρού του Μωάμεθ), ήταν ο μοναδικός πολεμιστής που είχε απομείνει ζωνταντός στο στρατόπεδό του, ενώ τον είχαν περικυκλώσει οι στρατιώτες των Ομεϋάδων, του χαλίφη της Συρίας. Ο Χουσεϊν, αφού αποχαιρέτησε γυναίκες και παιδιά, ανέβηκε στο πανέμορφο άλογό του, τον Lahik («ο Διώκτης») και όρμησε πάνω στους εχθρούς.

Τα βέλη έπεφταν βροχή πάνω στον καβαλάρη και το άλογο αλλά ο Χουσεϊν συνέχιζε απτόητος τρέποντας σε φυγή το αντίπαλο πεζικό. Τελικά ένα βέλος τον έριξε στο έδαφος και όταν οι εχθροί του βαρέθηκαν 33 πληγές από μαχαίρια και σπαθιά ήταν στο σώμα του. Ο μαρτυρικός του θάνατος συνοδεύθηκε και από το ποδοπάτημα των αλόγων του ιππικού των Ομεϋάδων μέχρι το σώμα του πέμπτου και τελευταίου Ahl al-Kisa («Ανθρώπων του Μανδύα») να γίνει ένα με την έρημο της Καρμπάλα.

Το μαρτύριο του εγγονού του Μωάμεθ γιορτάζεται από τους Σιίτες την ιερή ημέρα της Ασούρα, στις 10 Μουχαράμ. Και οι Σουνίτες γιορτάζουν την ίδια ημέρα αλλά κάτι άλλο: την Εξοδο των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο. Οι λεπτομέρειες με τα Πάθη του Χουσεϊν θυμίζουν τα Πάθη του Χριστού: Πως ο Lahik αφού βούτηξε το κεφάλι του στο αίμα του αφέντη επέστρεψε καλπάζοντας στις σκηνές των γυναικόπαιδων με δάκρυα στα μάτια. Πως δύο περιστέρια, αφού βούτηξαν τα φτερά τους στο αίμα του Χουσεϊν, πέταξαν προς τη Μέκκα και τη Μεδίνα ώστε οι άνθρωποι που θα τα δουν να γνωρίζουν τι συνέβη και να αρχίσει το πένθος.

Ο θάνατος του Χουσεϊν αποτελεί ξεχωριστό γεγονός για τους Σιίτες και την απαρχή της μεγάλης ρήξης στο Ισλάμ. Το πρώτο σχίσμα είχε, όμως, συμβεί σχεδόν 25 χρόνια νωρίτερα όταν ο Αλί αποφάσισε από την πρώτη ημέρα πως δεν θα έφερε τον τίτλο του Χαλίφη. Θεωρούσε πως είχε ατιμαστεί από τον Οθμάν, τον τρίτο χαλίφη μετά τον Μωάμεθ και ιδρυτή της δυναστείας των Ομεϋάδων. Ετσι, επέλεξε τον τίτλο του Ιμάμη («αυτού που καθοδηγεί») όταν στις 16 Ιουνίου του 656 οι οπαδοί τού τον επέβαλλαν ως διάδοχο του Οθμάν αν και θεωρούσαν πως από την πρώτη στιγμή έπρεπε να διαδεχθεί τον Μωάμεθ. Ανάμεσα στις δύο λέξεις -Χαλίφης και Ιμάμης- θα αναπτυχθούν δύο παράλληλοι κόσμοι πολιτικής και θεολογίας, οι κόσμοι των Σουνιτών και των Σιιτών Μουσουλμάνων.

Ο Αλί είναι και ο μοναδικός που θεωρείται νόμιμος διάδοχος του Προφήτη. Ομως, ενώ οι Σουνίτες τον αναγνωρίζουν ως τον τέταρτο Χαλίφη, τον τελευταίο από τους τέσσερις rashidun (τους «ορθά καθοδηγούμενους») οι Σιίτες δεν θα αναγνωρίσουν ποτέ το χαλιφάτο, ούτε και τους τρεις πρώτους διαδόχους (Αμπού Μπακρ, Ομάρ, Οθμάν). Θεωρούν πως ο Αλί ήταν και πάντα θα είναι ο νόμιμος διάδοχος του Προφήτη ο οποίος είχε αποφασίσει να του δώσει το χρίσμα το οποίο αυτός θα μεταβίβαζε στα παιδιά του, τα τελευταία στα δικά τους παιδιά, κ.ο.κ. Σουνίτες και Σιίτες δεν διαφωνούν για το τι συνέβη τον 7ο αιώνα, αλλά στο τι σημαίνει και έτσι έχουμε σήμερα δύο διαφορετικές εκδόσεις (χαντίθ) της ίδιας ιστορίας.

Η αιωνόβια διαμάχη Σιιτών και Σουνιτών αποτυπώνεται στην τύχη που είχε το τέμενος της Καρμπάλα, στις όχθες του Ευφράτη: Εχει καταστραφεί (μερικώς ή σχεδόν ολοσχερώς) περισσότερες από 10 φορές, την πρώτη επί του δεύτερου Αβασσίδη χαλίφη Abu Ja'far Abdallah ibn Muhammad al-Mansur και τελευταία φορά το 1991 όταν οι Σιίτες ξεσηκώθηκαν εναντίον του Σαντάμ Χουσεϊν. Οι βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας είναι, επίσης, συχνότατες: Μέσα στο πρώτο πενθήμερο του Φεβρουαρίου του 2012 είχαν γίνει κοντά στο τέμενος τρεις επιθέσεις αυτοκτονίας με περισσότερους από 100 νεκρούς και δεκάδες τραυματίες.

Μπορεί η πολιτική / θρησκευτική διαμάχη Σιιτών και Σουνιτών να έχει διάρκεια αιώνων, αλλά οι συχνές παρεμβάσεις των ισχυρών του πλανήτη στη Μέση Ανατολή ήταν αυτές που δημιούργησαν το αντιδυτικό κλίμα που χαρακτηρίζει τις τελευταίες δεκαετίες και τα δύο μεγάλα παρακλάδια του Ισλάμ. Ομως οι ακραίες εκφάνσεις της διαμάχης με τη Δύση, με τις τυφλές τρομοκρατικές επιθέσεις και όσα βλέπουμε να συμβαίνουν στο αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος, συνδέονται με κάτι άλλο: Με την Ιρανική Επανάσταση στα τέλη της δεκαετίας του '70 που ανάγκασε το καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας να αναζητήσει «πυροσβεστικά μέτρα». Δεν ήθελε να αντιγράψουν οι Σουνίτες, τους «εξτρεμιστές Σιίτες» που έριξαν τον Σάχη της Περσίας και να στραφούν εναντίον της βασιλικής οικογένειας.

Ετσι, από τις αρχές της δεκαετίας του '80 βρήκε τη λύση: Να χρηματοδοτεί τον ισλαμικό εξτρεμισμό εκτός των δικών της συνόρων ώστε να περιορίζει τις επιπτώσεις στο εσωτερικό της χώρας. Ετσι κατέστη κύριος εξαγωγέας του ακραίου βαχαμπισμού που δεν έχει σαν στόχο μόνο τους Δυτικούς, αλλά και τους Σιίτες Μουσουλμάνους, καθως δεν ήθελε να δει την «Αναγέννηση των Σιιτών» που κατά πολλούς έφερνε η Ιρανική Επανάσταση.

Ολα ήταν ωραία μέχρι τη στιγμή που το Ιράν άρχισε να βγαίνει από τη διεθνή απομόνωση δεκαετιών. Το σχέδιο των Σαουδαράβων πήγαινε ρολόι, αλλά εσχάτως βλέπει την Τεχεράνη να κάνει πρωτοφανή ανοίγματα με τη Δύση, με την οποία φαίνεται να συντάσσεται κατά του Ισλαμικού Κράτους.

Οσα συμβαίνουν τις τελευταίες ημέρες μεταξύ Σαουδικής Αραβία και Ιράν δείχνουν πως κορυφώνεται μια διαμάχη για το ποιος θα ηγηθεί του Ισλαμικού Κόσμου. Οπως ο Αλί βρήκε τραγικό θάνατο από το δηλητήριο των ανθρώπων του κυβερνήτη της Συρίας και επίδοξου χαλίφη Μουαουίγια (Μωαβίας Α'), σήμερα ξαναζωντανεύει μπροστά στα μάτια μας μια προαιώνια έχθρα.

Επειδή οι Σουνίτες αποτελούν περί το 85% των μουσουλμάνων διεθνώς φαίνεται πως έχουν σημαντικό πλεονέκτημα επικράτησης. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν καθησυχάζει τους Σαουδάραβες: Γνωρίζουν πως το συγκεκριμένο ποσοστό δε δείχνει την πραγματικότητα καθώς οι Σιίτες είναι σχεδόν το 50% του πληθυσμού στη Μέση Ανατολή, την καρδιά του Ισλάμ. Ειδικά στις πλούσιες περιοχές εξαιτίας του πετρελαίου (Ιράν, Ιράκ, οι ακτές του Περσικού Κόλπου, αλλά και η ανατολική Σαουδική Αραβία) οι Σιίτες διαθέτουν καθαρή πλειοψηφία.

Πολύτιμα στοιχεία αντλήθηκαν από το βιβλίο «After the prophet: the epic story of the Shia-Sunni split in Islam» του Lesley Hazleton.