Ο πιο καλός ο μαθητής του Νότου πάει στις κάλπες

Οι πορτογαλικές εκλογές που διεξάγονται σήμερα είναι απίθανο να οδηγήσουν σε κάποιο δραματικό αποτέλεσμα. Οι διεθνείς αγορές είναι ήρεμες και ακόμα και οι πολιτικοί αναλυτές φαίνεται πώς… βαριούνται. Οποιο από τα δυο κόμματα κερδίσει -είτε ο συνασπισμός της κεντροδεξιάς (PSD/CDS) που προηγείται στις δημοσκοπήσεις με περίπου 38%, είτε η κεντροαριστερά αντιπολίτευση του Σοσιαλιστικού κόμματος (PS) που δημοσκοπικά κινείται στο 32%- δεν φαίνεται πως θα υπάρξουν μεγάλες διαφορές. 

Παρά την ρητορική αντιλιτότητας της αντιπολίτευσης έχει δεσμευτεί να συνεχίσει το πρόγραμμα που εκπονήθηκε το 2011-2012. Η Πορτογαλία είναι από τις χώρες που συμμορφώθηκαν περισσότερο και ήδη έχει αποπληρώσει μέρος των δανείων του ΔΝΤ και αν κερδίσει ο κεντροδεξιός συνασπισμός θα είναι η πρώτη φορά που παραμένει στην ηγεσία κυβέρνηση λιτότητας που υπέγραψε Μνημόνιο.

Η ενδιαφέρουσα πτυχή αυτών των εκλογών δεν είναι τα κόμματα που κατεβαίνουν στις εκλογές, αλλά αυτά που εμφανώς λείπουν: κόμματα εξέγερσης που αμφισβητούν την κατάσταση.

Από την κρίση του 2008 τα «κόμματα αμφισβήτησης του κατεστημένου» πολλαπλασιάστηκαν στην Ευρώπη. Εν μέρει γιατί ή πρώτη αντίδραση των πολιτών ήταν να αναζητήσουν αποδιοπομπαίους τράγους. Στην πρώτη ευκαιρία τα κόμματα που ήταν στην ηγεσία καταψηφίστηκαν. Η συνέχιση της δύσκολης οικονομικής κατάστασης σε όλη την ήπειρο δημιούργησε τη βάση για τη δημιουργία λαϊκιστικών-επαναστατικών κομμάτων που έκαναν καμπάνια σε δημοφιλή θέματα. Στο Νότο ήταν η λιτότητα, στο Βορρά η μετανάστευση. Και στις δυο περιπτώσεις στάλθηκαν εθνικιστικά μηνύματα τα οποία αποδείχτηκαν διχαστικά για την Ευρώπη.

Η Πορτογαλία είναι εξαίρεση. Στη χώρα δεν υπάρχει κόμμα κατά της μετανάστευσης, όπως η ιταλική Λίγκα του Βορρά (η γεωγραφική θέση ίσως έπαιξε το ρόλο της) ή κόμμα κατά της λιτότητας με επιρροή, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ ή οι Podemos. Ως μέλος του «Club Med» η χώρα βγήκε από την κρίση με υψηλό χρέος, 129% του ΑΕΠ και υψηλή ανεργία, 12%. Και ενώ επλήγει από την ίδια λιτότητα με άλλες χώρες δεν γνώρισε την ίδια πολιτική εξέλιξη. Αυτό είναι μια ανωμαλία.

Υπάρχουν αρκετοί πιθανοί λόγοι. Μια συνέπεια της κρίσης ήταν ο εκπατρισμός. Κάποιες αναλύσεις υποστηρίζουν ότι περίπου 500.000 Πορτογάλοι, σε μια χώρα 10,5 εκατ. κατοίκων, μετανάστευσαν μετά το 2011. Αρκετοί ακολούθησαν τα μονοπάτια που οδηγούσαν σε πρώην αποικίες, όπως η Αγκόμα, η Μονζαμβίκη και η Βραζιλία. Αυτή η έξοδος αναμένεται να οδηγήσει σε μικρή συμμετοχή στις εκλογές και ίσως να αφαίρεσε μεγάλο μέρος από την «οργισμένη νεολαία». Στην Ισπανία η οργισμένη νεολαία συντέλεσε στην άνοδο των Podemos.

Η υφιστάμενη πολιτική δομή επίσης απορρόφησε τη δυσαρέσκεια του λαού. Το υφιστάμενο κουμουνιστικό κόμμα αναμένεται να έχει αξιοσημείωτη άνοδο. Επιπλέον, το σοσιαλιστικό κόμμα, αντίθετα με το αντίστοιχο της Ισπανίας, έμεινε έξω από την εφαρμογή προγράμματος λιτότητας, προσφέροντας μια ακόμα εναλλακτική για την ψήφο διαμαρτυρίας.

Παρ’ όλα αυτά κανένας από τους παραπάνω λόγους δεν είναι απόλυτα ικανοποιητικός, καθώς η διαφαινόμενη νίκη των κατεστημένων κομμάτων είναι ποιο πολύ αποτέλεσμα της απουσίας «επαναστατικών» κινημάτων, παρά πολιτική ευθυγράμμιση.

Η Πορτογαλία, προς το παρόν, έχει διαλέξει ένα μονοπάτι χωρίς «επαναστατικά» κόμματα.

Τι συνέπειες έχει αυτό; Την ΕΕ σίγουρα την ωφελεί. Οι πρόσφατες εκλογές σε Ελλάδα, Δανία και Φινλανδία έχουν δημιουργήσει νέα προβλήματα στην Ευρώπη και οι Βρυξέλλες μπορούν να παρακολουθούν τις εξελίξεις στη Λισσαβόνα χωρίς… καρδιακά επεισόδια. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος δεν είναι η επανάσταση, αλλά η δυσλειτουργία: μια πιθανή κυβέρνηση μειοψηφίας που θα επιφέρει αδιέξοδο και αστάθεια.

Από καθαρά πορτογαλική οπτική, όμως, δεν είναι ξεκάθαρο αν η απουσία ενός «επαναστατικού» κόμματος είχε κάποιο αντίκτυπο στην οικονομία. Οι καταστάσεις στη χώρα αντανακλούν αυτές σε άλλες μεσογειακές, όπως η Ισπανία και η Ιταλία. Η ανεργία είναι σε διψήφιο ποσοστό και το χρέος σε τριψήφιο. Η Πορτογαλία γνώρισε ρυθμούς ανάπτυξης παρόμοιους με αυτούς της Ισπανίας, κάτι που δεν προκαλεί έκπληξη καθώς η τελευταία είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος για τις πορτογαλικές εξαγωγές.

Αφήνοντας στην άκρη την απουσία ενός «επαναστατικού» κόμματος, όποιος κερδίσει τις εκλογές θα έχει να αντιμετωπίσει το αυξανόμενο χρέος της χώρας, την υψηλή ανεργία και το μεγάλο ποσοστό μετανάστευσης (αν και το τελευταίο ίσως αρχίσει να υποχωρεί καθώς οι οικονομίες στις χώρες προορισμού επιβραδύνουν και ορισμένοι Πορτογάλοι αρχίζουν να επιστρέφουν). Η μέτρια ανάπτυξη που είχε η χώρα είναι απίθανο να συνεχιστεί.

Για τώρα η απουσία επαναστατικού κόμματος, δείχνει να είναι ανωμαλία. Δεδομένων των προκλήσεων που έχει να αντιμετωπίσει θα υπάρξουν πολλές ευκαιρίες για να αναδυθεί κάποιο...