Τι πραγματικά παίζεται στις βρετανικές εκλογές

Η Βρετανία πηγαίνει σήμερα στις κάλπες. Οι εκλογές πάντα «ηλεκτρίζουν» τις χώρες στις οποίες διενεργούνται, όμως στις περισσότερες περιπτώσεις δεν κάνουν και μεγάλη διαφορά. Όμως στην περίπτωση αυτή, οι εκλογές είναι λίγο πιο σημαντικές.

Το αν θα κερδίσουν οι Εργατικοί ή οι Συντηρητικοί έχει κάποια σημασία, αλλά όχι τόση. Αυτό που καθιστά σημαντικές τις σημερινές εκλογές είναι πως στη Σκοτία, το 45% του λαού ψήφισε πρόσφατα υπέρ της απόσχισης από το Ηνωμένο Βασίλειο.

Επιπλέον, οι εκλογές αυτές έχουν σημασία διότι συμμετέχει το UKIP –το πρώην Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου- με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν ότι θα εξασφαλίσει περίπου το 12% των ψήφων αλλά και μερικές θέσεις στο Κοινοβούλιο. Αυτό οφείλεται στο ότι το βρετανικό εκλογικό σύστημα ευνοεί τις έδρες και όχι τις συνολικές ψήφους.

Το κέρδος του UKIP δεν φαίνεται να είναι πολύ σημαντικό. Όμως το κόμμα αντιπροσωπεύει ένα κίνημα στη Βρετανία που δεν διαφέρει και πολύ από παρόμοια κινήματα στην υπόλοιπη Ευρώπης και, επιπλέον, δημιουργεί μια νέα διάσταση στη βρετανική στρατηγική πολιτική που μπορεί να είναι σημαντική. Αυτό σημαίνει πως ο βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον μπορεί να χάσει τις εκλογές. Αυτό δεν αλλάζει και πολύ τη στρατηγική θέση της Βρετανίας. Το UKIP και η ψήφος των σκοτσέζων όμως μπορεί να την αλλάξουν.

Το UKIP και οι Σκοτσέζοι

Το UKIP είναι και αντιευρωπαϊκό και αντιμεταναστευτικό κόμμα. Αντιτίθεται στην ενοποίηση της Βρετανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, τόσο για πρακτικούς όσο και για ιδεολογικούς λόγους. Το UKIP θεωρεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση υπονομεύει την βρετανική οικονομική ευρωστία και την βρετανική εθνική κυριαρχία, και θεωρεί ότι η εθνική κυριαρχία της Βρετανίας είναι ηθικά επιβεβλημένη. Επίσης θεωρεί ότι η βρετανική κουλτούρα είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της βρετανικής εθνικής κυριαρχίας και, υπό αυτήν την έννοια, θεωρεί πως οι μετανάστες είναι απειλή για τη Βρετανία.

Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ένα ευρωπαϊκό έθνος. Η εθνική του ταυτότητα προκύπτει από μια κοινή ιστορία, γλώσσα και κουλτούρα. Γεννιέσαι με ευρωπαϊκή εθνικότητα. Δεν είναι εύκολο να γίνεις κάτι, η ουσία του οποίου βρίσκεται στη γέννηση. Υπό αυτήν την έννοια, ο ευρωπαϊκός εθνικισμός διαφέρει βαθύτατα από τον αμερικανικό εθνικισμό, η ταυτότητα του οποίου δημιουργείται από τη συμφιλίωση με μια δυναμικά μεταλλασσόμενη κουλτούρα.

Ο ευρωπαϊκός εθνικισμός δένει και απωθεί ταυτόχρονα. Δένει αυτούς που έχουν κοινή κληρονομιά. Απωθεί, εσκεμμένα και τυχαία, αυτούς που διαφέρουν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον οι εκλογές στη Σκοτία είναι τόσο σημαντικές. Ακόμα και μετά από 300 χρόνια, το 45% των Σκοτσέζων ήταν έτοιμοι να θεωρήσουν τη Σκοτία ανεξάρτητο έθνος, βασιζόμενοι όχι τόσο σε κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα αλλά στην αρχή των διαφορετικών εθνικών ταυτοτήτων.

Οι βρετανικές εκλογές αντιπροσωπεύουν την τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη. Υπάρχει μια βαθειά αμφιθυμία σε ό,τι αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση και την άνοδο των αντιευρωπαϊκών κομμάτων που δεν είναι ακόμα έτοιμα να κυβερνήσουν, όμως επηρεάζουν το σύστημα (όπως φάνηκε από την υπόσχεση του Κάμερον να διενεργήσει δημοψήφισμα για την συμμετοχή της Βρετανίας στην ΕΕ). Υπάρχει το αντιμεταναστευτικό κλίμα, που καθοδηγείται από τον φόβο της ισλαμιστικής τρομοκρατίας και την εισροή μεταναστών από την Ανατολική Ευρώπη, οι οποίοι παίρνουν κάποιες από τις χαμηλόμισθες θέσεις εργασίας, αν και η ρίζα του κλίματος αυτού είναι βαθύτερη και δεν μπορεί να εντοπιστεί εύκολα. Τέλος, υπάρχει η άνοδος των εθνικιστικών κινημάτων σε χώρες που θεωρούνταν ότι το ζήτημα της εθνικότητας είχε τακτοποιηθεί πριν από αιώνες, τα οποία παίρνουν τη δύναμή τους από τα ερωτήματα που εγείρουν άλλα κινήματα και που γίνονται απρόσμενα ισχυρά.

Το Ηνωμένο Βασίλειο δείχνει τις θεμελιώδεις τάσεις στην Ευρώπη. Πρώτον, τα κόμματα του κατεστημένου, ασχέτως επίσημης ιδεολογίας, είναι λίγο-πολύ προσηλωμένα στην ιδέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεύτερον, υπάρχουν ανερχόμενα πολιτικά κόμματα που είναι προσηλωμένα στην ανεξαρτησία, τόσο από την άποψη ότι δεν θέλουν να λογοδοτούν στις Βρυξέλλες όσο και από την άποψη της διατήρησης του θεμελίου της εθνικής ταυτότητας. Τέλος, αυτό το θεμέλιο υπονομεύει την ενότητα της Βρετανίας, διότι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του Ηνωμένου Βασιλείου «παίζει» με την ιδέα της ανεξαρτησίας.

Όλα αυτά έχουν γεωπολιτικές συνέπειες. Όχι διότι η Βρετανία θα χάσει ή θα κερδίσει μια αυτοκρατορία. Έχει ήδη χάσει μια αυτοκρατορία και δεν πρόκειται να κερδίσει κάποια άλλη. Όμως η Βρετανία είναι μια στρατηγικής σημασίας χώρα, εν μέρει λόγω της γεωγραφίας της και εν μέρει λόγω της ισχύος της. Το τι θα συμβεί εκεί έχει περισσότερη σημασία για τον κόσμο απ' ότι το τι θα συμβεί σε κάποιες άλλες χώρες. Ας δούμε την κατάσταση της Βρετανίας σε όρους γεωπολιτικής θέσης.

Οι επιτακτικές γεωπολιτικές ανάγκες της Βρετανίας

Η βρετανική στρατηγική προέρχεται από την αγγλική στρατηγική. Η πρωταρχική, επιτακτική στρατηγική ανάγκη της Αγγλίας ήταν να διατηρήσει την ενότητα των Βρετανικών Νήσων, ή τουλάχιστον να αποτρέψει τις ξένες δυνάμεις από το να αναπτύξουν μια βάση για επιχειρήσεις κατά της Αγγλίας. Αυτό σημαίνει την κυριαρχία ενός αμαλγάματος Αγγλίας, Σκοτίας και Ουαλίας. Η απώλεια είτε της Σκοτίας ή της Ουαλίας ανοίγει τον δρόμο για την ανάπτυξη εχθρικής δύναμης στα βόρεια.

Η δεύτερη επιτακτική ανάγκη ήταν να αποτραπούν οι εχθρικές ναυτικές δυνάμεις από το να βρουν κάποιο ασφαλές λιμάνι κοντά στην Αγγλία. Αυτό οδήγησε στην αγγλική κυριαρχία της Ιρλανδίας και της νότιας ακτής της Μάγχης και της νορβηγικής ακτής.

Τρίτη επιτακτική ανάγκη ήταν να κυριαρχήσει στις θάλασσες σε σημείο που να μπορεί να κατασκευάσει μια αυτοκρατορία που θα της παρείχε ασφάλεια χωρίς να εξαρτάται από την Ευρωπαϊκή Ήπειρο για την οικονομική της ανάπτυξη.

Μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Βρετανία είχε επιτύχει τους σκοπούς της. Την αυτοκρατορία βέβαια την έχασε, όπως και την κυριαρχία της Ιρλανδίας, της νότιας ακτής της Μάγχης και της νορβηγικής ακτής. Η απειλή μιας απόσχισης της Σκοτίας, όσο μακρινή και αν είναι και όσο ήπιες και αν είναι οι συνέπειές της, δημιουργεί έναν αρχέγονο κίνδυνο για τη Βρετανία.

Η Βρετανία είναι μια από τις μεγάλες μεσαίου μεγέθους δυνάμεις. Είναι η πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, έχει το 19ο υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα του κόσμου –σύμφωνα με το ΔΝΤ- και εξακολουθεί να διαθέτει μια σημαντική στρατιωτική δύναμη που μπορεί να αναπτυχθεί διηπειρωτικά. Την χαρακτηρίζω μεγάλη μεσαίου μεγέθους δύναμη μόνο διότι οι ΗΠΑ επισκιάζουν όλες τις χώρες, και οι χώρες μετά τις ΗΠΑ είναι απλώς μεγάλες μεσαίου μεγέθους.

Το θέμα είναι ότι είναι μια σημαντική περιφερειακή δύναμη, όχι όμως και αποφασιστική από μόνη της.

Ιστορικά, ποτέ δεν ήταν μια δύναμη που θα μπορούσε να επιβληθεί στην Ευρώπη, ούτε καν σε πολλές από τις αποικίες της. Η στρατηγική της Βρετανίας ήταν πιο περίπλοκη και βασιζόταν δυο πράγματα: το πρώτο ήταν η ισχύς της στη θάλασσα, που της έδωσε τη δυνατότητα να ελέγχει το μέχρι που μπορούσαν να φτάσουν άλλες χώρες του κόσμου –και ως εκ τούτου να τις μπλοκάρει κατά βούληση- μεταφέροντας ταυτόχρονα στρατό και προϊόντα σε γενικές γραμμές χωρίς παρεμβολές. Το δεύτερο ήταν η στρατηγική της χρήσης της θαλάσσιας δύναμης και της περιορισμένης επιρροής της στην ξηρά για να διατηρήσει την ισορροπία δυνάμεων όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στην Ινδία και σε άλλες αποικίες.

Η Βρετανία δεν είναι πλέον κυρίαρχη ναυτική δύναμη. Οι ΗΠΑ έχουν αναλάβει αυτόν τον ρόλο. Ούτε μπορεί πλέον να επηρεάσει την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη. Την ίδια ώρα, κατανοεί ότι το να προστατεύσει την κυριαρχία της, το να διατηρήσει το περιθώριο ελιγμών και να αποφύγει να την «καταπιούν» μεγαλύτερες οντότητες, είναι θεμελιώδους σημασίας για τα εθνικά της συμφέροντα, όπως είναι το να διατηρήσει την εδαφική της ενότητα και ακεραιότητα τουλάχιστον των Βρετανικών Νήσων.

Η Βρετανία δεν μπορεί πλέον να αναγκάσει τους άλλους να εξισορροπηθούν, όμως μπορεί να υιοθετήσει μια στάση που θα της δίνει τη δυνατότητα να ισορροπείται η ίδια. Υπό μια έννοια, το Ηνωμένο Βασίλειο διατηρεί τη στρατηγική ισορροπίας δυνάμεων, καθώς κρατά τις ισορροπίες μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και ΗΠΑ. Για τη Βρετανία, η σύνταξη των συμφερόντων της με οποιαδήποτε από τις δυο δυνάμεις συνιστά έναν θεμελιώδη κίνδυνο: τα συμφέροντά της είτε θα αγνοηθούν είτε θα πληγούν. Αρνούμενη να υποταχθεί στον έναν ή τον άλλον, διατηρεί την ελευθερία κινήσεών της.

Υπάρχει, φυσικά, ένα κόστος. Το τίμημα της διατήρησης μιας σχέσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ότι θα πρέπει, σε κάποιον βαθμό, να συμμετέχει στους θεσμούς της. Το τίμημα της διατήρησης των σχέσεών της με τις ΗΠΑ είναι ότι θα πρέπει να είναι έτοιμη να ευθυγραμμίσει την πολιτικο-στρατιωτική θέση της με αυτήν των ΗΠΑ. Η Βρετανία πρέπει να προσπαθήσει να δημιουργήσει μια εξάρτηση της Ευρώπης από τη Βρετανία, έστω και αν αυτή είναι μόνο ψυχολογική. Πρέπει να εμπλακεί στους πολέμους της παγκόσμιας δύναμης ακόμα και αν δεν είναι προς το άμεσο συμφέρον του Ηνωμένου Βασιλείου, διότι έτσι βοηθά στο να δημιουργηθεί μια αμερικανική εξάρτηση από τη Βρετανία – όχι τόσο για την στρατιωτική της συνεισφορά, όσο για την πολιτική νομιμοποίηση που παρέχει η Βρετανία στις ενέργειες των ΗΠΑ. Κι αυτό γιατί ενώ το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης μπορεί ενίοτε να αντιτίθεται στις αμερικανικές περιπέτειες, η συμμετοχή της Βρετανίας σε αυτές χωρίζει την Ευρώπη στα δύο κι έτσι αυξάνει το περιθώριο πολιτικών ελιγμών των ΗΠΑ.

Από πολλές απόψεις, όλα αυτά συνιστούν μια πιο απλή στρατηγική απ' ό,τι η πολιτική ισορροπίας δυνάμεων στην Ευρώπη ή την Ινδία. Απλώς η Βρετανία διαχειρίζεται τη θέση της. Όταν αποδυναμώνεται η Ευρώπη, το Ηνωμένο Βασίλειο «γέρνει» προς τις ΗΠΑ. Όταν οι ΗΠΑ περνούν κάποια από τις περιοδικές φάσεις εσωστρέφειάς τους, τότε το Ηνωμένο Βασίλειο «γέρνει» προς την Ευρώπη. Το ζήτημα δεν είναι προς τα πού το Λονδίνο τελικά θα «γείρει» περισσότερο, παρά αυτή η περίπλοκη χορογραφία, κατά την οποία, σε ιδανική εκτέλεση, κανείς δεν είναι σίγουρος για το τι κάνουν οι Βρετανοί.

Τα προβλήματα στη στρατηγική του Λονδίνου

Ωστόσο υπάρχει ένας θεμελιώδης κίνδυνος σε αυτή τη στρατηγική, καθώς βασίζεται στην ενότητα της Βρετανίας και στην εθνική ταυτότητα των Βρετανών, στο βαθμό που αυτοί μοιράζονται ένα κοινό συμφέρον.

Διότι δύο πολιτικές δυνάμεις προέκυψαν αναπόφευκτα στον αντίποδά της στρατηγικής αυτής. Πρώτον, καθώς η Ευρώπη γίνεται πιο αδύναμη, εμφανίζονται αντιευρωπαϊκά κινήματα τα οποία δεν μπορούν να καταλάβουν την πολυπλοκότητα της βρετανικής γεωπολιτικής στρατηγικής. To UKIP θέλει ανεξαρτησία από την Ευρώπη, δίχως να καταλαβαίνει ότι η βρετανική ανεξαρτησία μπορεί να διατηρηθεί μόνο μέσω πολύπλοκων σχέσεων, στο πλαίσιο των οποίων το Λονδίνο θα μπορεί να ταλαντεύεται μπρος-πίσω, πλησιάζοντας ή απομακρυνόμενο από την Ευρώπη.

Η ανεξαρτησία δεν προκύπτει από τον αποκλεισμό ενός βασικού πόλου της βρετανικής πραγματικότητας, αλλά από τη συμπερίληψη όλων. Έτσι, ενώ τo UKIP είναι χρήσιμο στο χειρισμό της σχέσης με την Ευρώπη, ο κίνδυνος είναι ότι η απλουστευτική του θέση μπορεί να ξεπεράσει την ικανότητα του Ηνωμένου Βασιλείου να τη χειριστεί. Αυτό ισχύει ήδη σε σημαντικό βαθμό, καθώς μέχρι και τα συμβατικά κόμματα της Βρετανίας, όσο και της Ευρώπης, δεν είναι πια ικανά να αρθρώσουν τη στρατηγική που ακολουθούν.

Ο άλλος κίνδυνος σχετίζεται με την εθνική ταυτότητα. Για αρκετούς αιώνες αναπτύχθηκε μία βρετανική εθνική ταυτότητα, η οποία έθεσε τα θεμέλια της βρετανικής αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η βρετανική αυτοκρατορία είναι παρελθόν εδώ και 50 χρόνια και, όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το γεγονός αυτό αφήνει έκθετη την υφέρπουσα πραγματικότητα της μητρόπολης. Το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελείται από αρκετά έθνη, μεταξύ των οποίων και οι Σκοτσέζοι, οι οποίοι έχουν διατηρήσει σε σημαντικό βαθμό την εθνική τους ταυτότητα – ίσως όχι με την ίδια πικρία και το ίδιο σθεναρά όσο οι Ιρλανδοί, αλλά την έχουν πάντως διατηρήσει. Οι αποκεντρωτικές τάσεις που άρχισαν στην Ευρώπη από το 1918 με τη διάλυση των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών και οι οποίες συνέχισαν με την κατάρρευση της σοβιετικής Ένωσης – για να μην αναφέρουμε τις καταστροφικές τους συνέπειες στα εθνικά κράτη – ακόμα δεν έχουν τελειώσει.

Εάν η Βρετανία θέλει να διαχειριστεί τα εθνικά της συμφέροντα, πρέπει λοιπόν πρώτα να συζητήσει τι εννοεί με την έννοια του έθνους. Και σε όλη την Ευρώπη αυτή η έννοια γίνεται όλο και πιο αυστηρή: κάθε μικρή χωριστή ομάδα έχει το δικαίωμα εθνικού αυτοπροσδιορισμού. Καθώς λοιπόν η βρετανία ελίσσεται στον παγκόσμιο διπλωματικό στίβο, εγείρεται το ερώτημα αν και κατά πόσο οι ελιγμοί της αφορούν στα συμφέροντα ολόκληρης της Βρετανίας, ή μόνο της Αγγλίας. Το Εθνικό Κόμμα της Σκοτίας δεν έχει μία ξεκαθαρή πλατφόρμα σε όλα αυτά τα διπλωματικά ζητήματα. Έχει όμως μία ξεκάθαρη ηθική στάση, η οποία συνίσταται στο ότι οι Σκοτσέζοι θα πρέπει να ενδιαφέρονται για το εθνικό συμφέρον της Σκοτίας και να συνεργάζονται σε αυτή τη βάση με την Αγγλία, και όχι στη βάση μιας καταναγκαστικής συγχώνευσης μαζί της.

Στην επερχόμενη εκλογική αναμέτρηση τόσο το UKIP όσο και το σκωτσέζικό εθνικό κόμμα παίζουν σημαντικό ρόλο - παράλληλα με τα δύο παραδοσιακά βρετανικά κόμματα. Το βασικό ερώτημα της αναμέτρησης είναι λοιπόν ακριβώς αυτό: τι είναι η Βρετανία και ποια είναι η θέση της στον κόσμο. Και τα δύο αυτά νεοανερχόμενα κόμματα θεωρούνται περιθωριακά, καθώς δεν παίρνουν ως δεδομένη την συμβατική απάντηση, που είναι βαθιά εδραιωμένη στο Ηνωμένο Βασίλειο, ότι η μέχρι τώρα ταυτότητα και θέση της Βρετανίας στον κόσμο δεν είναι απλώς μία επιλογή ανάμεσα σε πολλές, αλλά η φυσική τάξη των πραγμάτων. Το UKIP θέτει το ερώτημα κατά πόσο η σχέση με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ προωθεί τα εθνικά συμφέροντα ή τα υπονομεύει. Και οι Σκοτσέζοι θέτουν με τη σειρά τους το ερώτημα αν υπάρχει γενικά βρετανικό έθνος κι αν η ένωση εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Σκοτίας.

Έτσι, και τα δύο αυτά κόμματα επιδρούν σημαντικά στην ικανότητα της Βρετανίας να λάβει μια σαφή στάση έναντι της Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς το ένα αμφισβητεί την αξία της Ευρώπης και το άλλο την ίδια τη Βρετανία. Θεσμικά είναι λοιπόν αδύνατο για τα συμβατικά κόμματα να πάρουν το UKIP και το Εθνικό Κόμμα της Σκωτίας στα σοβαρά. Είναι τόσο έξω από το πλαίσιο της στρατηγικής κουλτούρας της Βρετανίας, που φαίνονται παρανοϊκά. Θέτουν όμως υπό αμφισβήτηση την υπόθεση που αποτελεί βάση αυτής της κουλτούρας.

Δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο, σε βάθος χρόνου, να κερδίσουν. Το UKIP είναι μεν απλουστευτικό, αλλά υπάρχουν και θετικά στο να είναι κανείς απλός. Και το Εθνικό Κόμμα της Σκοτίας, δεκαετίες μετά την πτώση της βρετανικής αυτοκρατορίας, θέτει υπο αίρεση το τι σημαίνει κανείς να είναι Βρετανός και το αν αυτό θα έπρεπε να ενδιαφέρει τους Σκοτσέζους.

Για τη Ρώμη ήταν δύσκολο να διατηρήσει την ενότητά της μετά την απώλεια της αυτοκρατορία της. Για τη Βρετανία, το δράμα που άρχισε το 1945 δεν έχει ακόμα φτάσει στο τέλος του.