Γιατί η λύση στην ουκρανική κρίση δεν περνάει από το... Μινσκ

Πριν κάτσει ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τον Ουκρανό ομόλογό του στο Μινσκ στις 26 Αυγούστου, θα χρησιμοποιήσει το πεδίο μάχης της Ουκρανίας για να διαμορφώσει τους όρους. Αψηφώντας το Κίεβο και το μεγαλύτερο μέρος της Δύσης, η Ρωσία έδωσε το πράσινο φως για να περάσει τα σύνορα της Ουκρανίας η οχηματοπομπή που μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια στην πόλη Λουχάνσκ, χωρίς τη συναίνεση της ουκρανικής κυβέρνησης.

Η αμφιλεγόμενη αυτή απόφαση απαιτεί απάντηση από το Κίεβο, όμως με τη Γερμανίδα καγκελάριο Άγκελα Μέρκελ να αναζητεί συμβιβασμό ώστε οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία να καταστούν πιο ελαφριές, οι αμφιβολίες του Κιέβου αναφορικά με τη δέσμευση της Ευρώπης στη μάχη αυτή θα αναγκάσουν την Ουκρανία να στραφεί στις ΗΠΑ για στήριξη στις συζητήσεις.

Ωστόσο, η Ουάσιγκτον δεν θα εμπλακεί επισήμως σε αυτόν τον γύρο των διαπραγματεύσεων, γεγονός που θα δώσει στις Βρυξέλλες και στη Μόσχα περιθώριο να εξασφαλίσουν υποχωρήσεις από το Κίεβο, εάν το επιδιώξουν.

Σε ό,τι αφορά τις ίδιες τις διαπραγματεύσεις, η προσοχή πιθανότατα θα επικεντρωθεί στους βραχυπρόθεσμους στόχους της κάθε πλευράς, με τα μακροπρόθεσμα και πιο περίπλοκα ερωτήματα να μένουν για αργότερα. Η Ρωσία έστειλε το ανθρωπιστικό κομβόι εντός της Ουκρανίας, με προορισμό την πόλη Λουχάνσκ, στις 22 Αυγούστου, υποστηρίζοντας πως η ουκρανική κυβέρνηση καθυστέρησε άσκοπα τη διαδικασία έγκρισης στο τελωνείο. Το κομβόι είναι για τη Ρωσία μέρος της διαπραγμάτευσης. Το Κίεβο διαμήνυσε ότι δεν θα επιτεθεί στο κομβόι, περιορίζοντας τη δυνατότητα του ουκρανικού στρατού να κάνει κάποιες από τις επιχειρήσεις του στην περιοχή και αυξάνοντας έτσι το πάτημα του Κρεμλίνου στις συζητήσεις για το μέλλον της ανατολικής Ουκρανίας.

Κυρώσεις και φυσικό αέριο

Η ρωσική οικονομία ήδη αισθάνεται τις επιπτώσεις των κυρώσεων που της έχουν επιβληθεί από τη Δύση. Οι επενδύσεις στη Ρωσία έχουν υποχωρήσει στο ήμισυ και έχει περιοριστεί η πίστωση στις κορυφαίες εταιρείες του Κρεμλίνου. Πράγματι, ο Πούτιν θα συμμετάσχει προσωπικά στις διαπραγματεύσεις στο Μινσκ, ελπίζοντας να αποφύγει περαιτέρω ευρωπαϊκές κυρώσεις. Στα μέσα Σεπτεμβρίου, ο Ρώσος πρωθυπουργός Ντμίτρι Μεντβέντεφ θα παρουσιάσει το προσχέδιο του προϋπολογισμού για το επόμενο έτος, όπου θα πρέπει να συνυπολογίζεται και η επίπτωση των κυρώσεων.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, συμπεριλαμβανομένων των αντιπροσώπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Λευκορωσίας και του Καζακστάν, θέλουν και αυτοί να εξασφαλίσουν κάποιο πλεονέκτημα εν όψει των συνομιλιών. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, και ιδιαίτερα η Γερμανία, έχουν επανειλημμένως αναφέρει την αποκλιμάκωση της κρίσης στην ανατολική Ουκρανία ως τον σημαντικότερο στόχο των διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο χωρών. Ακόμα και έτσι, όμως, η σύνθεση της αντιπροσωπείας της Ε.Ε. στις διαπραγματεύσεις του Μινσκ δείχνει πως η ευρωπαϊκή ηγεσία σκοπεύει να χρησιμοποιήσει τη συνάντηση αυτή ως ένα φόρουμ για τη διευθέτηση ορισμένων δικών της άμεσων ανησυχιών αναφορικά με την ουκρανική κρίση.

Πέραν της επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Κάθριν Άστον, στις συνομιλίες αναμένεται να συμμετάσχουν ο Ευρωπαίος επίτροπος ενέργειας Γκίντερ Έτινγκερ και ο επίτροπος Εμπορίου Κάρελ ντε Γκουχτ. Η συμμετοχή του ντε Γκουχτ τονίζει τις ανησυχίες της Ευρώπης αναφορικά με το ρωσικό εμπάργκο στις εξαγωγές τροφίμων από την Ε.Ε., εμπάργκο που έχει ήδη σοβαρές επιπτώσεις στους παραγωγούς τροφίμων χωρών όπως η Πολωνία.

Ακόμα σημαντικότερο, η παρουσία του Έτινγκερ δείχνει πως ένα από τα πιο πιεστικά ζητήματα στην ατζέντα των Βρυξελλών θα είναι η συνεχιζόμενη διακοπή παροχής φυσικού αερίου προς την Ουκρανία. Η διακοπή δεν έχει ακόμα επηρεάσει τις ευρωπαϊκές προμήθειες, όμως εν όψει του χειμώνα, πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις φοβούνται πως μια παρατεταμένη διακοπή θα οδηγήσει την Ουκρανία στο να απορροφήσει η ίδια φυσικό αέριο που κανονικά προορίζεται για τις ευρωπαϊκές αγορές. Συνεπώς, η Μέρκελ, η οποία βρέθηκε στο Κίεβο στις 23 Αυγούστου, πιθανότατα θα τονίσει στους ηγέτες του Κιέβου πως η συνεχιζόμενη πολιτική και οικονομική στήριξη των Βρυξελλών θα εξαρτηθεί από την προθυμία του Κιέβου να βοηθήσει την Ευρώπη να αποφύγει μια ενεργειακή κρίση - και συνεπώς από την προθυμία του να συνεργαστεί με τη Ρωσία.

Στο μεταξύ, η θέση της Ουκρανίας στις συνομιλίες αποδυναμώνεται. Με τις βουλευτικές εκλογές στη χώρα να γίνονται πιθανότατα στα τέλη Οκτωβρίου, η κυβέρνηση του Κιέβου έχει τώρα ένα μικρό μόνο παράθυρο για να διαπραγματευτεί με τη Μόσχα, προτού η Ουκρανία εισέλθει στην ταραχώδη μετεκλογική περίοδο της συγκρότησης κυβέρνησης συνασπισμού. Επιπλέον, καθώς η διακοπή του φυσικού αερίου από τη Ρωσία συνεχίζεται ήδη για τρίτο μήνα και ο καιρός γίνεται πιο ψυχρός, εντείνονται οι πιέσεις προς την Ουκρανία να καταλήξει τουλάχιστον προσωρινά σε κάποια συμφωνία για την επανέναρξη των εισαγωγών φυσικού αερίου και να διασφαλίσει ότι δεν θα υπάρξει αποσύνδεση των αποθεμάτων της Ευρώπης. Τελικά, προκειμένου να συνεχίσει να λαμβάνει πολιτική και οικονομική στήριξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Κίεβο θα πρέπει να δείξει ότι είναι προσηλωμένο στην εύρεση λύσης στην κρίση.

Αναζητώντας άλλον εταίρο

Στις προηγούμενες διαπραγματεύσεις, η Ουκρανία κοίταζε προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και ιδιαίτερα προς χώρες όπως η Γερμανία για μεσολαβητές που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη διαπραγματευτική της θέση. Υπάρχουν ωστόσο νέες ενδείξεις ότι το Κίεβο ανησυχεί για την ικανότητα και την προθυμία των Βρυξελλών να λειτουργήσουν ως αποτελεσματικός υπερασπιστής των συμφερόντων του.

Καθώς αυξάνονται οι ανησυχίες της Ευρώπης για την ενέργεια και το εμπόριο, υπάρχει μεγαλύτερη πίεση στην Ευρωπαϊκή Ένωση να θέσει σε προτεραιότητα τη δική της σχέση με τη Ρωσία κατά τη διάρκεια των τριμερών συζητήσεων για το μέλλον της Ουκρανίας.

Φοβούμενος για την προσήλωση των Βρυξελλών στην πλευρά του Κιέβου, ο Ουκρανός πρωθυπουργός Αρσένι Γιάτσενιουκ δήλωσε στις 22 Αυγούστου πως πιστεύει ότι το μόνο αποτελεσματικό σχήμα για διαπραγματεύσεις είναι αυτό που θα περιλαμβάνει και τις ΗΠΑ, εκτός από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Ρωσία. Όμως, η Ουάσιγκτον δεν θα εμπλακεί επισήμως στις συνομιλίες στο Μινσκ, γεγονός που δείχνει πως οι Βρυξέλλες και η Μόσχα θα είναι σε καλή θέση να ξεκινήσουν να αποσπούν ορισμένες παραχωρήσεις από την ουκρανική ηγεσία.

Οι προσδοκίες από τις διαπραγματεύσεις στο Μινσκ

Στο πεδίο της μάχης, παρά το έδαφος που κερδίζει ο στρατός στα ανατολικά, η ανάληψη του στρατιωτικού ελέγχου του Λουχάνσκ και του Ντονέτσκ, που προς το παρόν βρίσκονται υπό τον έλεγχο των αυτονομιστών, παραμένει άμεση προτεραιότητα και συνεχιζόμενη πρόκληση για την επιχείρηση του Κιέβου στην περιοχή. Την ίδια ώρα, το Κρεμλίνο συνεχίζει τις προσπάθειές του να αποδυναμώσει το Κίεβο και να αποτρέψει την Ουκρανία από το να γίνει υποψήφιος για περαιτέρω ενοποίηση με τους θεσμούς της Δύσης. Βασικό μέσο για την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι η αυξημένη παράδοση όπλων, εξοπλισμού και προσωπικού στους αυτονομιστές και η χρήση οικονομικών και ενεργειακών πιέσεων κατά της Ουκρανίας.

Οι ηγέτες της Ουκρανίας, της Ρωσίας και της Ε.Ε. συμφώνησαν στην πραγματοποίηση διαπραγματεύσεων στο Μινσκ ώστε να αντιμετωπίσουν τους δικούς τους βραχυπρόθεσμους στόχους στην κρίση της Ουκρανίας. Τα μακροπρόθεσμα και περίπλοκα ζητήματα, όπως είναι για παράδειγμα η ενεργή στήριξη της Ρωσίας στο ένοπλο κίνημα των αυτονομιστών ή το μελλοντικό status της ανατολικής Ουκρανίας, πιθανότατα θα συζητηθούν, αλλά δεν θα επιλυθούν, ιδιαίτερα αφού τα άμεσα ζητήματα, όπως είναι το στάτους του ρωσικού κομβόι που μεταφέρει την ανθρωπιστική βοήθεια, θα μπορούσαν να επηρεάσουν την πορεία της κρίσης. Ούτε η Ρωσία, ούτε η Ουκρανία έχουν κίνητρο να διευθετήσουν τα μεγαλύτερα ζητήματα.