Βόλτες του Bloomberg με το... ΣΔΟΕ στη νυχτερινή Αθήνα

Σάββατο βράδυ προς Κυριακή πρωί, σ' ένα κλαμπ στα βόρεια προάστια της Αθήνας, δύο άνδρες και μία γυναίκα κοστουμαρισμένοι, προσπαθούν να περάσουν μέσα από το πλήθος και απαιτούν να δουν την ταμειακή μηχανή. Ο μάνατζερ του κλαμπ βγάζει έναν αναστεναγμό. Οι εφοριακοί...

Οι επιθεωρητές του ΣΔΟΕ είναι το νέο πρόσωπο της μάχης της Ελλάδα κατά του παμπάλαιου προβλήματος της φοροδιαφυγής. Αποστολή τους είναι να ελέγξουν εάν το κλαμπ έχει εκδώσει τις αυτόματες αποδείξεις που θα επιτρέψουν στις αρμόδιες αρχές να παρακολουθήσουν τις πωλήσεις του καταστήματος. Στην Ελλάδα, τα κλαμπ, τα μπαρ και τα εστιατόρια συχνά απέφευγαν αυτό το χάρτινο μονοπάτι προκειμένου να δείξουν ότι είχαν λιγότερα έσοδα και, συνεπώς, να μειώσουν τη φορολογία εισοδήματος και πωλήσεών τους.

Καθώς η χώρα προσπαθεί να επωφεληθεί της πρώτης εξόδου της στις αγορές μετά από τέσσερα χρόνια και να απαγκιστρωθεί από τα διεθνή δάνεια ύψους 240 δισ. ευρώ, οι αρμόδιες αρχές πρέπει ακόμα να αποδείξουν ότι μπορούν να εισπράξουν αρκετούς φόρους για να επιβιώσουν χωρίς βοήθεια. Ακόμα και η εκτέλεση των βασικότερων κρατικών υποχρεώσεων, όμως, απαιτεί να υπάρξει ανατροπή της κουλτούρας της φοροδιαφυγής, που έχει τις ρίζες της στην οθωμανική κατοχή αλλά και στις δεκαετίες απάθειας του ελληνικού κράτους.

«Έχουν πετάξει καρέκλες στους ελεγκτές μας», λέει στο Bloomberg η Χαρά Μαυρίδου, η αναπληρώτρια γενική διευθύντρια φορολογικών ελέγχων και είσπραξης δημοσίων εσόδων. «Θέλουμε να είμαστε σκληροί με αυτούς που παραβιάζουν τους κανόνες και θέλουμε να είμαστε μαλακοί με αυτούς που τους ακολουθούν, για να τους ενθαρρύνουμε».

Το μέγεθος της γκρίζας οικονομίας δείχνει τις προοπτικές που έχει η Ελλάδα να μεταμορφώσει τα δημοσιονομικά της, εάν πατάξει τη φοροδιαφυγή. Οι αδήλωτες δραστηριότητες ανέρχονταν στο 24% του ΑΕΠ το 2012, έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου 15%, ενώ η αδήλωτη εργασία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο στο 25% από το 1995 μέχρι το 2006, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ακόμα και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι παραδέχθηκαν ότι το πρόβλημα έχει γίνει ενδημικό.

«Ιστορικοί και πολιτικοί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου κι ενός αδύναμου κράτους, οδήγησαν σε αύξηση της διευρυμένης φοροδιαφυγής στην Ελλάδα», σύμφωνα με την Αικατερίνη Σαβαΐδου, σύμβουλο της κυβέρνησης και λέκτορα φορολογικής νομοθεσίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. «Για πολλά χρόνια, οι Έλληνες γνώριζαν ότι μπορούν να τη γλιτώσουν. Αυτό αλλάζει σταδιακά καθώς βελτιώνονται η νομοθεσία και οι κρατικοί έλεγχοι».

Τα οφέλη είναι τόσο ελπιδοφόρα -αλλά και οι προκλήσεις τόσο αποθαρρυντικές- που η Ε.Ε. και το ΔΝΤ έχουν προσφέρει τεχνική βοήθεια για την οικονομική διαχείριση στην Ελλάδα. Καθώς η χώρα προσπαθεί να εξέλθει από την εξαετή ύφεση, οι διεθνείς δανειστές εξήραν την πρόοδό της, όμως τόνισαν ότι πρέπει να γίνουν περισσότερα.

Η επικέντρωση στο θέμα των εσόδων έρχεται μετά από μια σειρά αλλαγών στη δημοσιονομική νομοθεσία από το 2010, που στόχο είχαν να διευκολύνουν τη συμμόρφωση προς τους νόμους αλλά και την επιβολή τους. Στις αλλαγές αυτές περιλαμβάνονται οι ανατροπές στους κανόνες για τη φορολόγηση των συναλλαγών, τη φορολογία εισοδήματος, τη φορολογία ακινήτων κ.λπ.

Το «δημόσιο πρόσωπο» της εκστρατείας για την είσπραξη φόρων είναι ο Χάρης Θεοχάρης, ο εκπαιδευμένος στη Βρετανία software engineer, που είναι ο Γενικός Γραμματέας Δημοσίων Εσόδων. Η θέση του δημιουργήθηκε στις αρχές του 2013 στο πλαίσιο των όρων που έχουν θέσει η Ε.Ε. και το ΔΝΤ για τη διάσωση της χώρας.

Ο Χ. Θεοχάρης λέει ότι τα φοροέσοδα της Ελλάδας ήδη αυξάνονται φέτος λόγω των βελτιώσεων στην τεχνολογία της πληροφορίας, της καλύτερης εκπαίδευσης του προσωπικού αλλά και της βελτίωσης στον πιο κεντρικό έλεγχο επί των τοπικών εφοριών, οι οποίες έχουν μειωθεί από 300 σε 120, στο πλαίσιο των περικοπών στον δημόσιο τομέα. Τα έσοδα της κυβέρνησης το α' τρίμηνο ανήλθαν σε 12,7 δισ. ευρώ, 3,1% υψηλότερα σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους. «Κάνουμε όλες τις αλλαγές ταυτόχρονα», είπε στο Bloomberg ο Χ. Θεοχάρης. «Από κάποιες απόψεις, αυτό είναι ένα θετικό αποτέλεσμα της κρίσης».

Το προσωπικό του Χ. Θεοχάρη έχει επιβλέψει περίπου 2.000 επιτόπιους ελέγχους την εβδομάδα από τον Νοέμβριο σε όλη την Ελλάδα, με ποικίλους στόχους, από γιατρούς και δικηγόρους μέχρι καταστήματα και εστιατόρια.

Το Bloomberg παρακολούθησε από κοντά περίπου 20 εφόδους του ΣΔΟΕ στην Αθήνα προσφάτως, υπό τον όρο ότι τα ονόματα των επιχειρήσεων στις οποίες έγιναν έλεγχοι, οι άνθρωποι που εμπλέκονταν καθώς και η ακριβής τοποθεσία των επιχειρήσεων αυτών δεν θα δημοσιευθούν. Οι επιχειρήσεις του ΣΔΟΕ έδειξαν τόσο το πόσα κάνει η ελληνική κυβέρνηση για να αντιμετωπίσει τη φοροδιαφυγή, όσο και το πόσο μακριά βρίσκεται ακόμα η ελληνική κοινωνία από την αποδοχή της πάταξης της φοροδιαφυγής.

Στο κλαμπ στα βόρεια προάστια της Αθήνας, τα μέλη του προσωπικού συνέχισαν να σερβίρουν ποτά καθώς οι επιθεωρητές του ΣΔΟΕ περίμεναν στο μπαρ για να εκτυπώσει ο μάνατζερ τη λίστα των πωλήσεων της βραδιάς. Το αφεντικό περίμενε αγχωμένο για μισή ώρα τους ελεγκτές, οι οποίοι μεταφέρθηκαν σε ένα τραπέζι κοντά στις τουαλέτες, να μελετήσουν τα έγγραφα προτού καταλήξουν ότι δεν υπήρξε καμία παράβαση.

Νωρίτερα το ίδιο βράδυ, ο μάνατζερ ενός μπαρ δεχόταν ερωτήσεις επί μία ώρα στο γραφείο του στο υπόγειο του μπαρ, τηλεφωνώντας στην αδελφή του ώστε να τον βοηθήσει να εντοπίσουν τους φακέλους εκείνους που αποδείκνυαν ότι δεν φοροδιαφεύγει.

Από το 2009, οι Έλληνες εργαζόμενοι έχουν δει τα εισοδήματά τους να κάνουν βουτιά 33%, ενώ τα έσοδα της κυβέρνησης αυξήθηκαν στο 46% του ΑΕΠ από 38%. Η πίεση αυτή προκαλεί ακόμα μεγαλύτερη δυσπιστία έναντι των φορολογικών αρχών.

Τη επόμενη ημέρα του ελέγχου στο κλαμπ, τρεις διαφορετικοί επιθεωρητές επισκέφθηκαν μια καφετέρια κοντά στο κέντρο της Αθήνας. Αν και κανένα από τα τραπέζια στα οποία υπήρχαν πελάτες δεν είχε την απόδειξη που σύμφωνα με τον νόμο πρέπει να συνοδεύει κάθε παραγγελία που έχει παραδοθεί, το ταμείο του καταστήματος έδειξε ότι μόνο μία παραγγελία δεν είχε καταγραφεί.

Όταν η ομάδα αποφάσισε να επιβάλει πρόστιμο 250 ευρώ για την παραγγελία που δεν κατεγράφη, αδιαφορώντας για τις αποδείξεις που έλειπαν από τα τραπέζια, η ιδιοκτήτρια του καταστήματος ισχυρίστηκε ότι αδικήθηκε. Είπε ότι δεν έκλεψε τίποτα από το κράτος και απλώνει στον πάγκο τα χρήματα που περιέχονταν στην ταμειακή μηχανή της για να δουν πόσα λίγα είχε βγάλει μέχρι εκείνη την ώρα.

Την ώρα που αποχωρούσαν οι ελεγκτές του ΣΔΟΕ, ένας συνταξιούχος εφοριακός που βρίσκεται εκεί έρχεται να υποστηρίξει την ιδιοκτήτρια του καταστήματος. Λέει στους ελεγκτές ότι μόλις τιμώρησαν το εντιμότερο κατάστημα της γειτονιάς.

Ο Πέτρος, ιδιοκτήτης μπαρ κοντά στο κέντρο της Αθήνας, που ζήτησε να μη δημοσιοποιηθεί το επώνυμό του, είπε πως καταχωρεί περίπου το 90% των παραγγελιών και αποκρύπτει μια βάρδια την εβδομάδα για τους περισσότερους από τους εργαζομένους του, διότι διαφορετικά η φορολογία πωλήσεων και τα κόστη κοινωνικής ασφάλισης θα τον ανάγκαζαν να κλείσει την επιχείρησή του. Ο προηγούμενος ιδιοκτήτης του μπαρ δήλωνε ακόμα λιγότερα, προσθέτει.

«Για να είσαι βιώσιμος, πρέπει να πειράξεις τα νούμερα», είπε στο Bloomberg. Και για να βρίσκεται ένα βήμα μπροστά από τους ελεγκτές, οι οποίοι επισκέπτονται το μαγαζί του περίπου 10 φορές το χρόνο, εμπιστεύεται ένα δίκτυο τοπικών επιχειρήσεων που ειδοποιούν η μία την άλλη όταν φθάνουν στη γειτονιά οι ελεγκτές του ΣΔΟΕ.

Ένα παραδοσιακό εστιατόριο στα βόρεια προάστια δεν έλαβε καμία ειδοποίηση πριν φτάσουν οι ελεγκτές του ΣΔΟΕ, την ώρα που εκεί δειπνούσαν περίπου 60 άτομα. Ορισμένα τραπέζια όπου είχε σερβιριστεί το φαγητό δεν είχαν αποδείξεις και οι ελεγκτές ανακάλυψαν ότι ορισμένες παραγγελίες είχαν καταχωριστεί μετά την άφιξη των ελεγκτών - μια προσπάθεια της τελευταίας στιγμής να καλυφθεί η φοροδιαφυγή.

Καθώς η ομάδα αποχωρούσε, έχοντας επιβάλει δύο πρόστιμα, ο ιδιοκτήτης του εστιατορίου ρώτησε τον έναν επιθεωρητή εάν η επίσκεψή τους συνδέεται με παράπονο πελάτη. «Όχι», είπε ο επιθεωρητής. «Απλώς είχατε τα φώτα αναμμένα».