Τα "κόκκινα" δάνεια στη νέα εποχή

Στο τέλος του πρώτου τριμήνου του 2013, το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs) προς συνολικά δάνεια στη χώρα ανήλθε στο 29%. Η ιδιαίτερα αρνητική δυναμική του μεγέθους γίνεται ακόμα πιο σαφής αν κανείς συνεκτιμήσει ότι στις αρχές του 2010 το ποσοστό ήταν κάτω από 10%, ενώ από τον Δεκέμβριο του 2012, δηλαδή μόνον μέσα σε τρεις μήνες, αυξήθηκε κατά 4,8%.

Στο ίδιο χρονικό σημείο, ήτοι στο τέλος του πρώτου τριμήνου του τρέχοντος έτους, το 40% των NPLs αφορούσε την καταναλωτική πίστη και το 60% την εταιρική. Εξάλλου, την τελευταία διετία, οι διαγραφές αυξήθηκαν κατά 168%, φτάνοντας τα 3,9 δισ. ευρώ, ενώ τα recoveries (εισπραξιμότητα) μειώθηκαν κατά περίπου 56,8%, προσεγγίζοντας μόλις τα 34 εκατ. ευρώ.

Δυστυχώς η εικόνα δεν είναι καθόλου διαφορετική ούτε για τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες του νότου, ούτε και για τις μέσες τιμές των παραπάνω μεγεθών σε επίπεδο ευρωζώνης. Η αλματώδης συσσώρευση του μη εξυπηρετούμενου χρέους και η ταυτόχρονη καταβαράθρωση της ρευστότητας οδήγησαν στην ανάπτυξη και μεγέθυνση μιας νέας αγοράς, της διαχείρισης απαιτήσεων.

Αρκεί μόνον να σημειωθεί ότι σε παγκόσμιο επίπεδο το μέγεθος της αγοράς debt collections ξεπερνά τα 15 δισ. δολάρια, ενώ ιδιαίτερα για την περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης η ετήσια αύξηση είναι της τάξεως του 4%. Δεν είναι άλλωστε τυχαία και η συμπαράγωγη ραγδαία αύξηση των λεγόμενων distressed ή vulture funds, δηλαδή μιας ειδικής υποκατηγορίας hedge funds, τα οποία στοχεύουν στην αγορά και εκμετάλλευση προβληματικού χρέους, είτε ιδιωτικού, είτε δημόσιου.

Η εγκαθίδρυση της αγοράς διαχείρισης χρέους και καθυστερήσεων συνέτεινε στην ανάγκη της ριζικής αναδιαμόρφωσης του πιστωτικού κύκλου συνολικά. Είναι άλλωστε γεγονός ότι μέχρι πολύ πρόσφατα το επιχειρησιακό πλέγμα της διαχείρισης οφειλών δεν διέθετε απολύτως κανένα σημείο σύνδεσης με το παραδοσιακό πλαίσιο της πιστωτικής επεξεργασίας. Το νέο δεδομένο όμως της εποχής προβάλλει αμείλικτο: Λόγω της ιδιαίτερα χαμηλής τραπεζικής ρευστότητας, τα πιστωτικά χαρτοφυλάκια δεν ανανεώνονται πια, με αποτέλεσμα αυτά να συντίθενται μόνον από παλαιές οφειλές.

Και κάθε άλλο τώρα παρά ποτέ, η είσπραξη είναι εκείνο το σημείο στο οποίο κάθε πιστωτική μεθοδολογία επιβεβαιώνεται, σε σχέση τόσο με το αν το προϊόν σχεδιάστηκε σωστά, όσο και με το αν η διαδικασία της πώλησης υπήρξε ορθή. Περαιτέρω δε, η διαδικασία της είσπραξης συνιστά τον κρίσιμο εκείνο διαδικαστικό κόμβο στον οποίο συλλέγεται τελικά όλη η αναγκαία πληροφορία για την επανασχεδίαση, είτε του ίδιου πιστωτικού κύκλου, είτε και αυτής της ίδιας της στρατηγικής διαχείρισης απαιτήσεων του οργανισμού.

Με βάση τα παραπάνω, το τελικό ζητούμενο κατά την τρέχουσα δυσχερή οικονομική περίοδο, είναι η διαμόρφωση ολοκληρωμένων πιστωτικών πολιτικών, με δομημένες, διαφανείς και πάνω από όλα ηθικοκοινωνικές και νομικά στέρεες διαδικασίες, ώστε συγχρόνως να υποστηρίζεται ο οφειλέτης.

Ως απώτεροι στόχοι ορίζονται η ενίσχυση της ρευστότητας, η βελτίωση του recovery, η μείωση των επισφαλειών και η ελάττωση του κόστους διαχείρισης των απαιτήσεων. Οι στόχοι αυτοί επιτάσσουν σε τελική ανάλυση την πλήρη αυτοματοποίηση των διαδικασιών διαχείρισης καθυστερήσεων. Η διαπίστωση αυτή άνοιξε τον δρόμο για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων πληροφορικών συστημάτων διαχείρισης χρεών. Η παράμετρος της τεχνολογίας μπήκε στο κάδρο και οι υποκείμενες ηλεκτρονικές πλατφόρμες άρχισαν να εξελίσσονται.

Είναι πραγματικότητα ότι παλαιότερα η διαδικασία της διαχείρισης των απαιτήσεων δρομολογείτο από τα λογιστήρια των οργανισμών. Στην καλύτερη περίπτωση, μέχρι πριν από λίγα χρόνια το ποιοτικό επίπεδο του λογισμικού διαχείρισης οφειλών δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα εξειδικευμένο και στοιχειωδώς παραμετροποιημένο σύστημα διαχείρισης πελατών (CRM). Μα και οι ίδιες οι στρατηγικές διαχείρισης απαιτήσεων έμοιαζαν να μην απέχουν καθόλου από τον ορισμό της καταδικασμένης αποτυχίας.

Έτσι, μέχρι αρκετά πρόσφατα, η επιτυχία της εισπραξιμότητας επαφίετο κυρίως στην αποτελεσματικότητα της τεχνολογίας που ήταν σε θέση να αγοράσει ο κάτοχος του χρέους, για τη διευθέτηση της διαχείρισης αυτού. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τα πληροφορικά συστήματα διαχείρισης απαιτήσεων παραμένουν ακόμα αμιγώς προσανατολισμένα μόνον στο reporting (παραγωγή αναφορών). Εν συνεχεία, η όποια εξαγόμενη business πληροφορία οδηγεί τους λεγόμενους dialers, δηλαδή τις τηλεφωνικές πλατφόρμες των εταιρειών οι οποίες διεκπεραιώνουν τις διαδικασίες της ενημέρωσης των οφειλετών.

Με τον τρόπο αυτό, πέραν της συμβατικής στρατηγικής, η οποία δίνει βαρύτητα και στοχεύει μόνον στο πλήθος των προς επικοινωνία οφειλετών και όχι στα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά, δρομολογήθηκαν εις βάρος αυτών εκτεταμένα ζητήματα ηθικής και νομικής ανεντιμότητας, στο πλαίσιο μάλιστα της υποκείμενης δυσμενούς οικονομικής συγκυρίας.

Στη βάση της πιο πάνω παρατήρησης, αναπτύχθηκε η νέα γενιά τεχνολογικών εργαλείων για τον χώρο. Η διαχείριση των καθυστερήσεων υποβοηθείται πλέον από ολοκληρωμένες πληροφοριακές πλατφόρμες επιχειρησιακής ευφυΐας (business intelligence, BI), με τις οποίες αναλύεται η παρούσα κατάσταση του δανειακού χαρτοφυλακίου, η ποιότητα των δεδομένων που περιλαμβάνει και η εξέλιξη της διαχείρισης.

Πλέον, είναι πολύ σημαντικό ποιοι οφειλέτες θα κληθούν πρώτα, με ποιον τρόπο θα υλοποιηθεί η επικοινωνία μαζί τους, ποιο είναι το ιστορικό τους, πόση έκθεση σε δανειακά προϊόντα έχουν κ.λπ. Στα νέα εργαλεία ολοκληρώνονται τόσο στρατηγικές (portfolio segmentation, scoring frames, creaming buffers κ.λπ.), όσο και το σύνολο των άλλων υφιστάμενων συστημάτων πιστωτικής πολιτικής (CRM, ERP κ.λπ.) του οργανισμού που διαχειρίζεται τις οφειλές. Και όλα αυτά σε ένα τεχνολογικό πλαίσιο πλήρους συστημικής διαλειτουργικότητας (interoperability).

Με άλλα λόγια, η διαχείριση των απαιτήσεων είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την τεχνολογία και βελτιώνεται από αυτή. Έχουμε άλλωστε ήδη μεταβεί στην ανάγκη διευρυμένης, έξυπνης και βασισμένης στη γνώση και στην πρόβλεψη διαχείρισης των αμέτρητων δεδομένων που δημιουργούνται από διάφορες πηγές, μέσα σε έναν οργανισμό. Συστημικά αναφερόμενοι, απώτερος στόχος τελικά για ένα BI λογισμικό καθυστερήσεων είναι η σύνδεση των οφειλών τόσο με τις πωλήσεις, όσο και με τη διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου εν γένει.

Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, δεν θα μπορούσε κανείς να μην αναφερθεί και στη συνεισφορά της επιστημονικής και ερευνητικής κοινότητας, στην πολύπλευρη αντιμετώπιση των ζητημάτων της διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου. Έτσι, στη θεραπεία των υποκείμενων προβληματικών συμβάλλουν πια, ιδιαίτερα στο εξωτερικό, αλλά σταδιακά τώρα και στην Ελλάδα, ακαδημαϊκές ομάδες ερευνητών, εισφέροντας υψηλή τεχνική γνώση αιχμής, προηγμένα στατιστικά εργαλεία και πρωτότυπους μαθηματικούς αλγορίθμους βελτιστοποίησης. Επιχειρησιακά εφόδια δηλαδή που για πρώτη φορά εφαρμόζονται στο συγκεκριμένο πεδίο.

Ο τελικός σκοπός και το εποπτικό τεχνικό αφήγημα δεν είναι τίποτε άλλο από τη μεγιστοποίηση της εισπραξιμότητας του καθυστερημένου χαρτοφυλακίου και ταυτοχρόνως την ελαχιστοποίηση του κόστους διαχείρισής του. Ισότιμης σημαντικότητας τεχνικά θέματα που εγείρονται και δύνανται να επιλυθούν με τη γλώσσα των μαθηματικών είναι ακόμα η διαγνωστική ανάλυση της συμπεριφοράς του πιστωτικού χαρτοφυλακίου με τα κατάλληλα στατιστικά εργαλεία, η αξιολόγηση των ομάδων διαχείρισης και ολόκληρης της παραγωγής με συγκεκριμένους δείκτες αποδοτικότητας (KPIs), ο άριστος επιμερισμός του πιστωτικού χαρτοφυλακίου στα μέλη της ομάδας διαχείρισης με βάση την απόδοσή τους, η ανάπτυξη ενδελεχών στρατηγικών διεκπεραίωσης στους dialers με μοντέλα δυναμικού προγραμματισμού κ.ά. Ασφαλώς είναι απαραίτητο να σημειωθεί ότι σε ζητήματα μη εξυπηρετούμενης καταναλωτικής πίστης, πέρα από τα μαθηματικά μοντέλα, μείζον ζητούμενο είναι η ποιότητα των δεδομένων.

Είναι δυστυχώς η πραγματικότητα ότι μέχρι το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί φρόντιζαν με σπουδή να μην κάνουν φανερή την αργή, αλλά σταθερή μεγέθυνση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, προκειμένου να μην αλλοιώσουν την εικόνα της επιθετικής (τότε) κερδοφορίας τους. Και είναι επίσης αλήθεια ότι τα αντανακλαστικά των ηγεσιών τους ήταν καθυστερημένα ως προς την άμεση, αλλά και κοινωνικά αποδεκτή προτυποποίηση business διαδικασιών διαχείρισης καθυστερήσεων.

Η υφιστάμενη κρίση, η γνώση που αποκτήθηκε μέσα σε αυτήν κι η άφθονη πια διαθέσιμη επιστήμη και τεχνολογία αιχμής είναι τελικά εφικτό στη νέα εποχή να συνδράμουν στον εξορθολογισμό και στην εξυγίανση όλων των φάσεων του πιστωτικού κύκλου. Κυρίως, δε, να διασφαλίσουν την ηθική και την κοινωνική προστασία των οφειλετών, αλλά και να ανατάξουν εκ νέου το ίδιο το χρηματοπιστωτικό σύστημα.

* O Δρ Παναγιώτης Ι. Ξυδώνας (http://xidonas.blogspot.com) είναι Επικεφαλής Έρευνας κι Ανάπτυξης στην εταιρεία Cinsight Advisory, Μέλος της Επενδυτικής Επιτροπής Αμοιβαίων Κεφαλαίων στην Attica Wealth Management ΑΕΔΑΚ και Επιστημονικός Συνεργάτης στο Εργαστήριο Συστημάτων Αποφάσεων και Διοίκησης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.