Η διαφθορά... δεν βλάπτει σοβαρά την οικονομία

Μία ημέρα μετά την καταδικαστική μαρτυρία του Bárcenas, το Σοσιαλιστικό Κόμμα της αντιπολίτευσης απείλησε να ζητήσει ψήφο μη εμπιστοσύνης κατά του πρωθυπουργού - συμβολική κίνηση δεδομένης της πλειοψηφίας του Λαϊκού Κόμματος στην ισπανική Βουλή. Και ενώ δεν είναι ξεκάθαρο εάν το σκάνδαλο θα ρίξει την κυβέρνηση Rajoy, ωστόσο ενεργεί υπέρ της «κοινής αφήγησης» αναφορικά με τη σχέση που έχει η κυβερνητική διαφθορά με τον οικονομικό μαρασμό της ευρωπεριφέρειας. Όπως σημειώνει το BBC, οι αποκαλύψεις στην Ισπανία «έχουν εξοργίσει μια χώρα που βρίσκεται στα βάθη της ύφεσης με ανεργία ρεκόρ».

Ποια είναι όμως η σχέση μεταξύ της παράνομης συμπεριφοράς των δημόσιων προσώπων και των οικονομικών επιδόσεων; Η απάντηση μπορεί να σας εκπλήξει.

Η διαφθορά είναι σίγουρα διαδεδομένη στη νότια Ευρώπη. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Βαρόμετρο Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας για το 2013, οι αντιλήψεις για τη διαφθορά στους κυβερνητικούς θεσμούς αυξάνονται στην περιοχή, με το 83% των ερωτηθέντων στην Ελλάδα, το 70% στην Ιταλία και το 66% στην Ισπανία να δηλώνουν πως «η κυβέρνηση ελέγχεται από λίγα μεγάλα συμφέροντα».

Αντιστρόφως, λίγοι είναι αυτοί που πιστεύουν πως οι κυβερνήσεις είναι αποτελεσματικές στην καταπολέμηση της δωροδοκίας και πολλοί κατηγορούν αυτήν την κουλτούρα της διαφθοράς για τις προβληματικές οικονομίες της περιοχής. Οι τεχνοκρατικές κυβερνήσεις του Έλληνα πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά και του πρώην Ιταλού πρωθυπουργού Mario Monti έθεσαν ως κεντρικό θέμα στην ατζέντα τους για την οικονομική ανάπτυξη την καταπολέμηση της διαφθοράς, ενώ τα τελευταία προβλήματα του Λαϊκού Κόμματος δείχνουν πως η Ισπανία μπορεί να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο.

Ωστόσο, ενώ η διαφθορά είναι ανεπιθύμητη για ηθικούς και συμβολικούς λόγους (διότι, μεταξύ άλλων, διαβρώνει την εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση), ορισμένες ακαδημαϊκές μελέτες αφήνουν να εννοηθεί ότι μπορεί να είναι καλή για τις οικονομίες - ή, τουλάχιστον, όχι τόσο κακή όσο θεωρείται γενικά.

Σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποίησαν το 2006 οι Fabio Méndez και Facundo Sepúlveda, δεν υπάρχει γραμμική σχέση μεταξύ της διαφθοράς και της οικονομικής ανάπτυξης σε καθεστώτα που αξιολογούνται ως «ελεύθερα» από το Freedom House (τον αμερικανικό μη κυβερνητικό οργανισμό που διεξάγει έρευνες για τη δημοκρατία, την πολιτική ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα). Μάλιστα, οι οικονομολόγοι βρίσκουν ότι το «επίπεδο με το οποίο η διαφθορά μεγιστοποιεί την ανάπτυξη (στις ελεύθερες χώρες) είναι σημαντικά μεγαλύτερο του μηδενός, με τη διαφθορά να είναι ευεργετική για την οικονομική ανάπτυξη σε χαμηλά επίπεδα περιστατικών». Επίσης παραδέχονται ότι τα αφύσικα υψηλά επίπεδα διαφθοράς είναι βλαπτικά ασχέτως του τύπου της κυβέρνησης.

Ο ρόλος των θεσμών

Επιπλέον, σύμφωνα με διατριβή των Toke Aidt, Jayasri Dutta και Vania Sena το 2008, η ποιότητα των θεσμών σε μια δεδομένη χώρα καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις επιπτώσεις της διαφθοράς. Σε χώρες με ελλιπείς θεσμούς, η διαφθορά έχει μικρή ή καμία επίπτωση στην οικονομική ανάπτυξη, διότι οι ψηφοφόροι δεν μπορούν να τιμωρήσουν τους διεφθαρμένους πολιτικούς.

Σε χώρες με σχετικά ισχυρούς δημοκρατικούς θεσμούς, οι ερευνητές συμπέραναν ότι η διαφθορά πράγματι βλάπτει την ανάπτυξη, όμως και η ίδια η οικονομική ανάπτυξη αποτελεί ισχυρή εγγύηση μείωσης της διαφθοράς, διότι σημαίνει ότι «συν τω χρόνω διευρύνονται και οι πηγές από τις οποίες μπορούν να δωροδοκηθούν οι πολιτικοί ηγέτες».

«Αυτό τους κάνει πιο πρόθυμους να κρατηθούν στην πολιτική εξουσία», συνεχίζουν οι ερευνητές, «και δημιουργεί μια ήπια σχέση ανατροφοδότησης μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και της διαφθοράς: η υψηλή ανάπτυξη μειώνει τη διαφθορά που, με τη σειρά της αυξάνει την ανάπτυξη».

Καμία από τις δυο μελέτες δεν υποστηρίζει ξεκάθαρα τη διαφθορά - αν και οι Méndez και Sepúlveda κάνουν λόγο για ένα επίπεδο διαφθοράς που μεγιστοποιεί την ανάπτυξη, ενώ οι Aidt, Dutta και Sena απορρίπτουν την αντίληψη ότι η διαφθορά έχει καθαρά θετικό αποτύπωμα στις οικονομίες. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία για τη διαφθορά είναι ανάμικτη τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε εμπειρικό επίπεδο και ως εκ τούτου θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί και για τις δύο μελέτες.

Ωστόσο, αυτό που αφήνουν να εννοηθεί οι δύο μελέτες είναι ότι από μόνη της η διαφθορά έχει πολύ μικρότερη σημασία για την οικονομική ευρωστία μιας χώρας απ' ό,τι οι εξωτερικοί παράγοντες όπως είναι η ποιότητα των θεσμών, ο βαθμός της πολιτικής ελευθερίας και η κυβερνητική πολιτική ή η κατάσταση της εθνικής και της παγκόσμιας οικονομίας. Όπως επισημαίνουν οι Aidt, Dutta, και Sena, «η σχέση μεταξύ της διαφθοράς και της ανάπτυξης εξαρτάται από το καθεστώς».

Ή, για να το θέσουμε στο πλαίσιο της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης: Ενώ τα μέτρα κατά της διαφθοράς έχουν πιθανότατα καθαρά θετικό αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα (για να μην αναφέρουμε και το πόσο σημαντική κίνηση δημοσίων σχέσεων είναι σε χώρες που δικαίως έχουν εξοργιστεί με τις ελίτ τους), ωστόσο μπορεί να είναι και άσχετα. Σε χώρες της Ευρώπης που μαστίζονται από τη λιτότητα, τις καταρρέουσες τράπεζες και την απώλεια ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής, η διαφθορά είναι δευτερεύον ζήτημα. Και δεδομένου του ρόλου που παίζει η οικονομική ανάπτυξη στη μείωσή της, μια χώρα που θέλει να καθαρίσει την εικόνα της είναι απίθανο να το καταφέρει μόνο με οριζόντιες περικοπές...