Stratfor: Η μεγάλη πρόκληση για Ερντογάν

Τα οκτώ κλειδιά των εξελίξεων στην Τουρκία αναφορικά με την οπτική του μεγέθους, του σκοπού και της δημογραφικής σύστασης των διαδηλώσεων, αποδεικνύονται σωστά. Αν και η διαφωνία με τον Ερντογάν και το κυβερνών Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης γενικά εντείνεται, ωστόσο ο Ερντογάν προς το παρόν δεν έχει κάποιον αξιοσέβαστο πολιτικό ανταγωνιστή και εξακολουθεί να χαίρει σημαντικής στήριξης σε όλη την χώρα.

Η απάντηση από το Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης που ανέμενε το Stratfor, υλοποιήθηκε στις 6 Ιουνίου όταν υποστηρικτές του κόμματος στην πόλη Ριζούντα, την γενέτειρα του Ερντογάν, επιτέθηκαν σε ομάδα αντικυβερνητικών διαδηλωτών. Η κυβέρνηση κράτησε επίσης ανοικτές τις γραμμές του Μετρό στην Κωνσταντινούπολη έως τις 4 το πρωί, ώστε να μπορέσουν οι χιλιάδες υποστηρικτές του Κόμματος της Δικαιοσύνης και ανάπτυξης να καλωσορίσουν τον Ερντογάν στο διεθνές αεροδρόμιο Ατατούρκ, όπου έκανε μια ακόμα προκλητική ομιλία στις 2 το πρωί. Η καλο-οργανωμένη αυτή συγκέντρωση περιελάμβανε επίσης την μεταφορά υποστηρικτών με λεωφορεία και τη χρήση κοντινών πάρκων ως περιοχές ανασυγκρότησής τους.

Εν τω μεταξύ, ομάδα διαδηλωτών της αριστερής και της αντικληρικής αντιπολίτευσης, σχημάτισε ζώνη περιφρούρησης σε τμήμα της πλατείας Ταξίμ στις 7 Ιουνίου, ώστε να διευκολύνει τους διαδηλωτές να συμμετέχουν στις προσευχές της Παρασκευής. Αυτή η ενέργεια αμφισβήτησε ευθέως την ρητορική ότι οι κοσμικοί Κεμαλιστές χρησιμοποιούν τις διαδηλώσεις στην Ταξίμ για να επιτεθούν στις συντηρητικές αξίες του κυβερνώντος κόμματος.

Η επιχειρηματική κοινότητα της Τουρκίας

Μέχρι τώρα, οι επιχειρηματικοί σύνδεσμοι με επιρροή έχουν κρατήσει αποστάσεις από τις διαμαρτυρίες. Αν και αρκετά συνδικάτα έχουν συμμετάσχει στις διαδηλώσεις, άλλα έχουν κρατήσει μια πολύ πιο προσεκτική γραμμή υπό τον φόβο πρόκλησης κυβερνητικής απάντησης. Η περίπτωση του Εργκούν Οζέν, του γενικού διευθυντή της τουρκικής Garanti Bank, θα είναι σημαντικό να παρακολουθηθεί για ενδείξεις μιας τέτοιας αντίδρασης. Η τράπεζα, που είναι η δεύτερη μεγαλύτερη στην Τουρκία, ανήκει στην Dogus Group, εταιρεία που έχει επίσης υπό την ιδιοκτησία της τον ειδησεογραφικό τηλεοπτικό σταθμό NTV.

Στην αρχή, το NTV απείχε από την κάλυψη των διαδηλώσεων, προκαλώντας την οργή των διαδηλωτών που τότε χρησιμοποίησαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να ενθαρρύνουν τον κόσμο να κλείσει τους λογαριασμούς που διέθετε στην Garanti Bank. (Ο Οζέν έχει υπολογίσει ότι περίπου 19,5 εκατ. δολάρια από τις καταθέσεις ύψους 50,1 δισ. δολαρίων στην τράπεζα έχουν αποσυρθεί, ενώ 1.500 από τους 8,5 εκατ. κατόχους πιστωτικών καρτών έχουν ακυρώσει τις κάρτες τους).

Η αστεία του δήλωση ότι και ο ίδιος είναι ένας από τους «γκάνγκστερς του δρόμου» που ο Ερντογάν έχει κατηγορήσει για τις ταραχές, οδήγησε τον πρωθυπουργό να κατηγορήσει τους τραπεζίτες ότι παίρνουν μέρος σε συνωμοσία κατά της κυβέρνησης.

Ο Ερντογάν δήλωσε ότι «αν ο γενικός διευθυντής μιας τράπεζας εκφράζει υποστήριξη προς αυτούς που οργανώνουν αυτόν τον βανδαλισμό, θα μας βρει να ορθωνόμαστε απέναντί του». Ομιλία εξίσου εμπρηστική που έκανε νωρίτερα ο Ερντογάν, οδήγησε σε πτώση μεγαλύτερη του 7% τον βασικό χρηματιστηριακό δείκτη της Τουρκίας, τον BIST 100, με τον Ερντογάν να κατηγορεί «τα λόμπι των επιτοκίων» για κερδοσκοπία στις αγορές.

Η επιχειρηματική κοινότητα της Τουρκίας θα συνεχίσει να κινείται προσεκτικά καθώς ο Ερντογάν προσπαθεί να ανακτήσει τον έλεγχο της κατάστασης, απειλώντας με συνέπειες για την διαφωνία. Όμως, αν και ο Ερντογάν μπορεί ακόμα να «μετρήσει» εκατομμύρια υποστηρικτές που έχουν στηρίξει το μέλλον τους στην επιτυχία του Κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, τα γεγονότα των περασμένων εβδομάδων έχουν φέρει στην επιφάνεια πολλές ρωγμές εντός της ευρύτερης βάσης των υποστηρικτών του. Αν και το κυβερνών κόμμα δεν αντιμετωπίζει προς το παρόν κάποιον αξιόπιστο ανταγωνιστή, ωστόσο συν τω χρόνω είναι πιθανό να προκύψει κάποια εναλλακτική.

Οι πιθανοί ανταγωνιστές

Αρκετά φιλελεύθερα μέλη του Κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης που έχουν χάσει την εύνοια του Ερντογάν ή που έχουν αποβληθεί τελείως από το κόμμα, αρχίζουν να έρχονται πάλι στο προσκήνιο. Σε αυτά ανήκουν ο επιφανής πρώην βουλευτής του Κόμματος, Σουάτ Κινίκλιογλου και ο Αμπντουλαατιφ Σενέρ, ιδρυτικό μέλος του κόμματος που κατηγορήθηκε δημοσίως από την κυβέρνηση Ερντογάν ότι κατέστρεψε την νομιμότητα του κόμματος.

Πέραν των κύκλων του Κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, υπάρχει το ισχυρό κίνημα Γκιουλέν, μιας θρησκευτικής κοινότητας με επιρροή, το οποίο πήρε το όνομα του ηγέτη της, του Ιμάμη Φετχουλά Γκιουλέν. Στα συνήθως συγκαλυμμένα σχόλιά του, ο ίδιος ο Γκιουλέν καταδίκασε τους διαδηλωτές που έχουν καταφύγει στη βία και επέκρινε αυστηρά τον τρόπο ηγεσίας της κυβέρνησης. Η βασική «φωνή» των Γκιουλενιστών στα media, οι Zaman και Today's Zaman, χρησιμοποιήθηκαν ως τρόπος έκφρασης έντονης κριτικής κατά του Ερντογάν και του Κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης την περασμένη εβδομάδα.

Εάν δημιουργηθεί κάποιο εναλλακτικό κόμμα, πιθανότατα θα έχει την στήριξη των ευρέως διαδεδομένων και με μεγάλη επιρροή μέσων ενημέρωσης και επιχειρηματικών δικτύων του Γκιουλέν. Μια τέτοια εναλλακτική θα πάρει καιρό για να αναπτυχθεί και ως εκ τούτου μπορεί να μην είναι προετοιμασμένη να «κατέβει» στις προεδρικές εκλογές του 2014 και τις γενικές εκλογές του 2015. Ωστόσο, ο Ερντογάν είναι απίθανο να συγκεντρώσει αρκετούς ψήφους φέτος ώστε να προχωρήσει με την φιλόδοξη ατζέντα του για μετατροπή της Τουρκίας από κοινοβουλευτικό σύστημα σε προεδρικό σύστημα, που θα του επέτρεπε να βάλει υποψηφιότητα για την προεδρία το 2014 (η θητεία του λήγει το 2015).

Η τελευταία εβδομάδα εξέθεσε επίσης τα όρια του «πολυδιαφημιζόμενου» χαρίσματος του Ερντογάν. Η αψήφιση στις ομιλίες του ήταν αποτελεσματική στο παρελθόν, και έχει θεωρηθεί ο υποκινητής ηγέτης από την Ανατολή με «πόδι» στη Δύση, που έχει το θάρρος να ορθώσει το ανάστημά του ενάντια στο Ισραήλ, τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Η τραχύτητά του, σε συνδυασμό με την εκστρατεία του για μια πιο ισλαμιστική Τουρκία, δημιούργησε μια «αύρα» επιθετικής αρρενωπότητας που αντανακλάται προσφάτως στην πιο δημοφιλή σαπουνόπερα της Τουρκίας, τον «Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή». Όμως, η φήμη του Ερντογάν και εμπρηστικά σχόλια αρχίζει να ενοχλεί πολλούς από τους ίδιους του τους υποστηρικτές, που φοβούνται ότι το έχει παρακάνει.

Το 2009, χιλιάδες υποστηρικτές επιφύλαξαν στον Ερντογάν υποδοχή ήρωα στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης μετά το περίφημο ξέσπασμά του στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός, όπου επέπληξε τον πρωθυπουργό του Ισραήλ, Σιμόν Πέρες για τις επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Γάζα. Ένα τεράστιο μπάνερ που είχε αναρτηθεί από το πλήθος τότε έγραφε «Ποτέ δεν θα περπατήσεις μόνος». Τέσσερα χρόνια αργότερα, οι υποστηρικτές του Ερντογάν έχουν τηρήσει την υπόσχεσή τους. Μεγάλο πλήθος υποστηρικτών του συνέρρευσε στο αεροδρόμιο στις 7 Ιουνίου για να δείξει την συμπαράστασή του στον Ερντογάν. Όμως, αυτός ο ενθουσιασμός που ακολούθησε το επεισόδιο στο Νταβός, έχει αντικατασταθεί από ένα κλίμα απείθειας και από ένα νευρικό βλέμμα προς το μέλλον.