Η Ελλάδα, η κρίση και το ιδεολογικό κενό

Ο θάνατος των παραδοσιακών ιδεολογιών, η διαπλοκή, η απληστία και η αναδιανομή του πλούτου. Γιατί ουδείς έχει εύκολες λύσεις στο ελληνικό και στο διεθνές οικονομικό πρόβλημα, που γίνεται ταχύτατα κοινωνικό.

Δημοσιεύθηκε: 24 Οκτωβρίου 2011 - 07:54

Γιώργος Παπανικολάου [email protected]

Η Ελλάδα, η κρίση και το ιδεολογικό κενό

Στην Αμερική, πατρίδα του σύγχρονου καπιταλισμού, κινήματα στρέφονται εναντίον της κεντρικής κυβέρνησης (το γνωστό πλέον ως «Tea Party») αλλά και του χρηματοοικονομικού-κορπορατικού κατεστημένου (το ολοένα και αναπτυσσόμενο "Occupy Wall Street").
Τόσο εκεί όσο και στην Ευρώπη, πληθαίνουν τα κρούσματα κοινωνικής αναταραχής, με άξονα την ευμάρεια του κοινωνικού συνόλου και το δικαίωμα στην εργασία.

Κι αυτό, καθώς η έννοια του κοινωνικού κράτους αρχίζει να καταρρέει και τα εισοδήματα όσων βρίσκονται στα μεσαία ή στα κατώτερα σκαλοπάτια των απολαβών, απειλούνται με συνεχή μείωση.

Υπό μία έννοια, η Ελλάδα σήμερα είναι προπομπός δυσάρεστων εξελίξεων που θα ξεσπάσουν και σε άλλα δυτικά κράτη, μηδέ εξαιρουμένων και των ΗΠΑ. Όχι επειδή βρεθήκαμε στην… πρωτοπορία, αλλά διότι το μόνο που καταφέραμε να δημιουργήσουμε ήταν ένα κακέκτυπο που μεγέθυνε τα μειονεκτήματα των άλλων συστημάτων - και παρέλειπε τα περισσότερα πλεονεκτήματα.

Γι' αυτό άλλωστε κι εξακολουθούμε να λειτουργούμε ιδεολογικά προσκολλημένοι σε παλαιά σχήματα, όταν την ίδια ώρα στον διεθνή χώρο ολοένα και περισσότεροι αρχίζουν να αποδέχονται πως ο θάνατος του υπαρκτού σοσιαλισμού τη δεκαετία του 1990 συνοδεύτηκε τελικά από τον θάνατο του καπιταλισμού, με τη μορφή που τον ξέραμε έως το 2008, στο πλαίσιο της χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Τότε, τα μεγάλα καπιταλιστικά κράτη υποχρεώθηκαν να διασώσουν τις τράπεζες, εις βάρος των φορολογούμενων, διότι θεωρήθηκαν -και ήταν- «πολύ μεγάλες για να χρεοκοπήσουν».

Και τώρα, μόλις τρία χρόνια μετά, σε πλήρη διάσταση με τις αρχές του καπιταλισμού, κάτι τέτοιο φαίνεται ότι θα συμβεί ξανά, τουλάχιστον στην Ευρώπη, χωρίς να αποκλείονται έντονες παρενέργειες και στην Αμερική.

Το μάρμαρο θα το πληρώσουν ξανά οι φορολογούμενοι, όχι μόνο με την καταβολή φόρων, αλλά και με τις περικοπές που φέρνει η αναπόφευκτη μείωση της οικονομικής ανάπτυξης, που τα τελευταία χρόνια στηρίζεται στη «μόχλευση» του δανεισμού!

Γι' αυτό πληθαίνουν οι φωνές εναντίον της «διαπλοκής» μεταξύ των πολιτικών ηγεσιών και των επιχειρηματικών μεγαθηρίων, γι' αυτό και μεγεθύνεται η αντίδραση κατά των «αγορών».

Ιδίως από τη στιγμή όπου γίνεται αντιληπτό όχι μόνο στα κατώτερα αλλά και στα μεσοαστικά στρώματα των δυτικών κοινωνιών ότι η παγκοσμιοποίηση, όπως υλοποιείται, θα έχει ως αποτέλεσμα την πλήρη αποσάθρωσή τους.

Σημαίνει αυτό επιστροφή στις «πούρες» σοσιαλιστικές ιδεολογίες και στην «πάταξη» της ιδιωτικής πρωτοβουλίας; Ασφαλώς και όχι - το μοντέλο αυτό πέρασε στην Ιστορία οριστικά και αμετάκλητα.

Ωστόσο, ύστερα από πολλές δεκαετίες κοινωνικής ευμάρειας στη Δύση, έστω κι αν αυτή διασφαλιζόταν μέσω είτε του «κοινωνικού κράτους» είτε του υπερβολικού δανεισμού των νοικοκυριών, το κεντρικό σημείο της πολιτικής ατζέντας δείχνει ότι θα επιστρέψει σε τρία σημεία:

-Στην ανακατανομή του πλούτου, στην απαγκίστρωση της πολιτικής εξουσίας από την εξουσία του χρήματος και στον περιορισμό της αχαλίνωτης δράσης των «αγορών».

Με μια λέξη, αν θέλετε, στο επίκεντρο ξαναγυρνά η καταπολέμηση της απληστίας, που στην πράξη θεοποιήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, μετά την πλήρη κατάρρευση του ιδεολογικού αντιβάρου της, του κομμουνισμού.

Η αναφορά δεν είναι υπερβολική, κι αυτό αποδεικνύεται από το εύρος της απήχησης που βρήκαν θεωρίες αφόρητα εγωιστικές υπέρ της ατομικής, «δημιουργικής» απληστίας, ειδικά στις ΗΠΑ, το προηγούμενο διάστημα.

Αυτή ακριβώς η επικυριαρχία της απληστίας και η θεοποίηση του χρήματος ενίσχυσαν τον αμοραλισμό και σταδιακά οδήγησαν μεγάλο μέρος της κοινωνίας στην απονομιμοποίηση θεσμών που θεωρούνται πλέον -και πολλές φορές είναι- χαλκευμένοι υπέρ των προνομιούχων.

Στην Ελλάδα, η κατάσταση δεν είναι πολύ διαφορετική, είναι απλά χειρότερη. Ολόκληρη η κοινωνία έζησε πολλά χρόνια επίπλαστης ευμάρειας, στηριγμένης στον πακτωλό των ενισχύσεων από την Ευρώπη και στον δανεισμό του κράτους.

Όμως, ακόμη κι αν δεχτούμε ότι ισχύει σχεδόν για όλους το «μαζί τα φάγαμε», σίγουρα δεν φάγαμε όλοι τα ίδια.

Tα προηγούμενα χρόνια δημιουργήθηκαν προνομιούχες τάξεις νεοελληνικού τύπου, μέσα στην πολιτική, στο κράτος και στους κομματικούς μηχανισμούς, αλλά και μέσα στον επιχειρηματικό κόσμο (εκείνοι που θησαύρισαν από κρατικές προμήθειες, από τη φοροδιαφυγή - και τον εξαιρετικά περιορισμένο ανταγωνισμό, που διευκόλυνε την υπερτιμολόγηση αγαθών και υπηρεσιών), ακόμη και μεταξύ των ελεύθερων επαγγελματιών, που έδρεψαν τους καρπούς της επίπλαστης ευμάρειας αλλά και της φορολογικής διαφθοράς.

Η νεοελληνική απληστία εκφράστηκε σε όλο της το μεγαλείο μέσα από νοοτροπίες «αρπαχτής» και θεοποίησης του βραχυχρόνιου κέρδους με όσο το δυνατόν λιγότερη εργασία, αποδεχόμενη ότι «στην Ελλάδα μόνο με διασυνδέσεις και κομπίνες γίνεται δουλειά». Αλλά και με κιτς υπερκαταναλωτικές συμπεριφορές, που συνοψίζονται στην έκφραση «πρώτο τραπέζι πίστα».

Κι εν τέλει μέσα από αυτό το πρόσκαιρα επικερδές «μπάχαλο», δηλητηριάστηκε το κύρος σχεδόν όλων των θεσμών.

Γι' αυτό και η χώρα δεν έχει «έρμα». Δεν έχει ούτε το πολιτικό, ούτε το θεσμικό, αλλά ούτε και το κοινωνικό υπόβαθρο να αντισταθεί στην κρίση, να κάνει την υπέρβαση.

Ταυτόχρονα, δεν έχει ούτε και «πυξίδα». Η αποδυνάμωση των ιδεολογιών, ο εξευτελισμός της εγχώριας πολιτικής σκηνής και των πάλαι ποτέ συνθημάτων της και η ανυπαρξία των θεσμών δεν αφήνουν περιθώρια συσπείρωσης σε ένα πραγματικό όραμα.

Όσες προσπάθειες γίνονται στις παρυφές της κοινωνίας σκοντάφτουν στο γεγονός ότι επικαλούνται μοντέλα που είναι μεν καλύτερα από το δικό μας, πλην όμως αρχίζουν ήδη να καταρρέουν στο εξωτερικό, γιατί δεν δίνουν απαντήσεις στο πρόβλημα του τώρα.

Κι από την άλλη, η Ελλάδα σήμερα δεν έχει τα περιθώρια να σηκώσει ιδεολογικές παντιέρες, αφού εξαρτάται και ελέγχεται από τους δανειστές της, με όρους του δικού τους οικονομικού μοντέλου. Ο πλούτος της κοινωνίας μας θα μειωθεί δραματικά γιατί στηρίχτηκε σε δανεικά που τέλειωσαν.

Επ' αυτού, λοιπόν, με τους τρέχοντες πολιτικοοικονομικούς όρους διεθνώς, δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά. Άρα τον ρόλο της «πυξίδας» σήμερα μπορεί να παίξει μόνο μία επιδίωξη:

Η εξισορρόπηση της μείωσης του πλούτου μέσα από πολιτικές αναδιανομής του, υπέρ των πιο αδύναμων. Με απλά λόγια, οι έχοντες πρέπει να πληρώσουν περισσότερο από τους μη έχοντες - και οι τελευταίοι να στηριχτούν.

Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να παταχθεί η οργιώδης φοροδιαφυγή και να διασφαλιστεί ότι τα όποια μέτρα ευνοούν τους πράγματι λιγότερο προνομιούχους κι όχι τους φοροφυγάδες ή τους πλουσιότερους.

Kάτι που δεν συμβαίνει σήμερα καθόλου, ακόμη και σε μέτρα όπως η φορολόγηση της ακίνητης περιουσίας (μια απλή ματιά στις κλίμακες δείχνει ότι ως ποσοστό αξίας της ακίνητης περιουσίας το χαράτσι είναι βαρύτερο για τους… ασθενέστερους!).

Αν δεν γίνουν τα παραπάνω, κι αν οι πλούσιοι αυτού του τόπου δεν δείξουν αντανακλαστικά (όπως έχουν ήδη δείξει π.χ. αρκετοί εκπρόσωποι του μεγάλου πλούτου στις ΗΠΑ ή στη Γαλλία), πολύ φοβάμαι ότι η κοινωνική και η πολιτική αναταραχή σύντομα θα επισκιάσουν τα βαριά οικονομικά προβλήματα της χώρας.

ΥΓ.: Μία λιγότερο ευνοϊκή πρόβλεψη των επικείμενων εξελίξεων διεθνώς δεν μπορεί να αγνοήσει το ενδεχόμενο κρουσμάτων σκληρού «προστατευτισμού» μεταξύ χωρών, νομισματικών συρράξεων, ακόμη και πολεμικών συρράξεων.

Κι αυτό διότι οι διεθνείς οικονομικές και γεωπολιτικές ισορροπίες αλλάζουν δραματικά σε σχέση με τον προηγούμενο αιώνα και τα κράτη (δηλαδή οι πολιτικές τους ηγεσίες) θα επιχειρήσουν να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους, πιθανώς ενεργώντας μυωπικά και προς όφελος των συγκυριακά κυρίαρχων τάξεων στο εσωτερικό τους.

Για να παραφράσουμε μια κινέζικη… κατάρα, δυστυχώς ζούμε σε εξαιρετικά ενδιαφέροντες καιρούς.

* Διευθυντής Euro2day.gr - Οι απόψεις που εκφράζονται είναι προσωπικές

** Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τον αρθρογράφο; Τι γνώμη έχετε;

To Εuro2day.gr ενθαρρύνει τον διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες. Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψή σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό, διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.