Η Μέση Ανατολή φτάνει στην άκρη της Αβύσσου

 Στη Μέση Ανατολή, οι πόλεμοι δεν μένουν εντός των κρατικών ορίων. Τα υποκείμενα συναισθήματα και τα παράπονα, η ξένη παρέμβαση, η απουσία μιας διαδικασίας περιφερειακής ασφάλειας και η επίμονη αδυναμία της τοπικής διπλωματίας συνδυάζονται για να κάνουν τη διάχυση πιο πιθανή αντί να την αποτρέπουν, επισημαίνει σε άρθρο του στους Financial Τimes ο Emile Hokayem, διευθυντής περιφερειακής ασφάλειας στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών.

Πριν από είκοσι χρόνια, η εισβολή της Δύσης στο Ιράκ ανέτρεψε την περιφερειακή ισορροπία προς όφελος του Ιράν, δρώντας καταλυτικά για μια νέα εποχή διεθνικού τζιχαντισμού. Πριν από μια δεκαετία, η Συρία βυθίστηκε σε έναν καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο που προσέλκυσε μεγάλες δυνάμεις και εξτρεμιστές μαχητές. Τους τελευταίους μήνες, πέρα από τον τεράστιο αριθμό των Παλαιστινίων, οι περιφερειακές επιπτώσεις του συνεχιζόμενου πολέμου στη Γάζα είναι πιθανό να είναι της ίδιας τάξης και ισχύος.

Το να μπει εξαναγκαστικά το θέμα της Παλαιστίνης στην περιφερειακή ατζέντα ήταν προφανώς ένας από τους πολλούς στόχους της Χαμάς όταν ξεκίνησε τη σφαγή της στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου. Μόνο μέρες αργότερα, μια μεγάλης κλίμακας ισραηλινή επίθεση κατά της Χεζμπολάχ στον Λίβανο αποφεύχθηκε χάρη στην πίεση των ΗΠΑ. Έκτοτε, η Συρία, ο Λίβανος και η Υεμένη έχουν γίνει ταυτόχρονα στόχοι και βάσεις εκτόξευσης. Η πιο εκπληκτική γεωπολιτική εξέλιξη είναι η επιτυχία των Χούθι να διακόψουν τη θαλάσσια κυκλοφορία στο στενό Μπαμπ-ελ-Μαντέμπ.

Οι τελευταίες 10 ημέρες δείχνουν πόσο κοντά στην άκρη της αβύσσου βρίσκεται η περιοχή. Υπήρξαν οι δολοφονίες οι οποίες αποδίδονται στο Ισραήλ του ανώτατου Ιρανού διοικητή στη Συρία και του αναπληρωτή πολιτικού ηγέτη της Χαμάς στον Λίβανο και από τις ΗΠΑ ενός ανώτερου Ιρακινού διοικητή που υποστηρίζεται από το Ιράν. Η προφανής διολίσθηση προς μια επέμβαση υπό την ηγεσία των ΗΠΑ κατά των Χούθι στην Υεμένη θα μπορούσε επίσης να είναι σημάδι επιτάχυνσης.

Κάποιος μπορεί να βρει ανακούφιση στο γεγονός ότι ο πόλεμος του 2006 μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ, και οι προηγούμενες δολοφονίες από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ ακόμη πιο σημαντικών ηγετών της Χαμάς, της Χεζμπολάχ και του Ιράν δεν προκάλεσαν ευρύτερη σύγκρουση. Αλλά η διαφορά τώρα είναι το πλαίσιο, το εύρος, ο ρυθμός και η αντίληψη. Περισσότεροι ανώτεροι ηγέτες σκοτώνονται και περισσότερες σημαντικές επιθέσεις διεξάγονται σε περισσότερα θέατρα σε μια μικρή χρονικά περίοδο. Εν τω μεταξύ, η επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα συνεχίζεται, επισημαίνει ο συγγραφέας.

Δεν αποτελεί έκπληξη ότι το Ιράν και το Ισραήλ θα αποφασίσουν εάν η σύγκρουση θα μετατραπεί σε γενικό πόλεμο ή θα παραμείνει σε επίπεδο ανταγωνισμού για περιφερειακή επιρροή. Ενώ η Τεχεράνη ανησυχεί ότι η αξιοπιστία και η αποτρεπτική της δύναμη διαβρώνονται, το Ιράν εξακολουθεί να θεωρεί ότι οι απώτεροι στόχοι του επιτυγχάνονται καλύτερα μέσω χιλίων μικρών κομματιών παρά με δαπανηρή μετωπική αντιπαράθεση.

Η Χεζμπολάχ, ο πιο σημαντικός εταίρος της, είναι μια δύναμη που σκληραγωγήθηκε στη μάχη με προηγμένες πυραυλικές δυνατότητες και στρατηγικό βάθος. Περιορίζεται μόνο από δύο παράγοντες: τον φόβο και την εξάντληση εντός της λιβανέζικης κοινωνίας και την προτίμηση του Ιράν να την κρατήσει ως εφεδρεία για να περιορίσει το Ισραήλ και τις ΗΠΑ σε περίπτωση υπαρξιακής μάχης στο μέλλον.

Αντίθετα, οι περιφερειακοί εταίροι του Ιράν εκμεταλλεύονται τη σύγκρουση για να ενισχύσουν τις εσωτερικές τους θέσεις και να δείξουν την αντίστασή τους ενάντια στον ιμπεριαλισμό που έχει υποστηρίξει η Δύση. Η αντίστροφη μέτρηση για το τέλος της παρουσίας των ΗΠΑ σε Συρία και Ιράκ έχει ξεκινήσει. Μια ανίκανη λιβανική κυβέρνηση δεν είναι σε θέση να διαμορφώσει, πόσο μάλλον να περιορίσει, τη συμπεριφορά της Χεζμπολάχ. Και ενώ ο κόσμος παραβλέπει όλο και περισσότερο τις δικές του φρικαλεότητες, ο Μπασάρ αλ Άσαντ της Συρίας δεν μπορεί παρά να παρακολουθεί, καθώς η χώρα του γίνεται αρένα για τον πόλεμο άλλων.

Πάνω απ' όλα, το τραυματισμένο Ισραήλ έχει δείξει πολύ μεγαλύτερη ανοχή στους κινδύνους και σκληρότητα από ό,τι περίμεναν οι δυτικοί αξιωματούχοι. Η στρατιωτική ήττα της Χαμάς ήταν ένας εφικτός στόχος μέσω υπομονής και βαθμονομημένης χρήσης ισχύος. Αντίθετα, το Ισραήλ έχει αρθρώσει πιο επεκτατικούς στόχους και έχει υιοθετήσει αμφισβητήσιμες στρατιωτικές πρακτικές, δημιουργώντας μια ανθρωπιστική τραγωδία και αυξάνοντας την προοπτική μιας στρατηγικής αποτυχίας. Ενώ επιδιώκει καθαρτική εκδίκηση, η Χαμάς παίζει για τον χρόνο για να κερδίσει την ρητορική μάχη. Και οι δύο έχουν ελάχιστο ενδιαφέρον για τα δεινά των Παλαιστινίων.

Ίσως ο πιο άμεσος κίνδυνος, ωστόσο, δεν είναι μια ξαφνική έκρηξη βίας σε ολόκληρη την περιοχή, αλλά ότι σιγά σιγά γίνεται φυσιολογικό ένα απαράδεκτα υψηλό επίπεδο βίας και ανθρώπινης δυστυχίας.

Τρεις μήνες μετά τις 7 Οκτωβρίου, η διπλωματική εικόνα δείχνει σύγχυση. Η ομάδα των μουσουλμάνων υπουργών Εξωτερικών που επισκέφθηκε μεγάλες πρωτεύουσες απέτυχε να δημιουργήσει μεγάλη διπλωματική κινητικότητα, αν δημιούργησε κάποια. Οι προσπάθειες για την απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων φαίνεται να χάνουν την ορμή τους. Οι καλοπροαίρετες ιδέες για τη λεγόμενη ημέρα της επόμενης μέρας δεν έχουν νόημα εάν το Ισραήλ βλέπει τη Γάζα ως ενεργό περιοχή στρατιωτικών επιχειρήσεων όποιος και αν την κυβερνά και αρνείται να συμμετάσχει σε μια διαδικασία που οδηγεί στην συγκρότηση παλαιστινιακού κράτους, επισημαίνει.

Οι τοπικές κυβερνήσεις αποτυγχάνουν στις προσπάθειες να παρέμβουν. Πάρτε, για παράδειγμα, την απειλή για το παγκόσμιο θαλάσσιο εμπόριο. Η Σαουδική Αραβία ανησυχεί ότι οι σκληρές κινήσεις θα μπορούσαν να εκτροχιάσουν τις δικές της συνομιλίες με τους Χούθι. Η Αίγυπτος, η οποία εξαρτάται από τα έσοδα της Διώρυγας του Σουέζ για να στηρίξει την ταλαιπωρημένη οικονομία της, κάνει ελάχιστα για την προστασία της θαλάσσιας ναυσιπλοΐας. Για άλλη μια φορά εναπόκειται στις ΗΠΑ να συσπειρώσουν έναν συνασπισμό - κάτι που αναπόφευκτα θα επιδεινώσει το αντιαμερικανικό αίσθημα στην περιοχή.

Οι ΗΠΑ αξίζουν κάποια εύσημα για την αποτροπή του ολοκληρωτικού περιφερειακού πολέμου μέχρι τώρα. Αλλά φαίνεται να στερούνται ιδεών και να μην μπορούν να ασκήσουν πίεση. Μόνο ο επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Τζοζέπ Μπορέλ, φαίνεται να θέτει ξεκάθαρους στόχους για μια ειρηνευτική διευθέτηση. Αλλά δεν έχει πραγματική εντολή και διαθέτει μικρή επιρροή στους βασικούς παίκτες.

Ο πόλεμος στη Γάζα είναι μια υπενθύμιση ότι οι συγκρούσεις δεν μπορούν να «παγώσουν» και να «αγνοηθούν». Όπως έχει γίνει οδυνηρά προφανές τις τελευταίες δεκαετίες, δεν μπορούν να κερδηθούν αποκλειστικά στο πεδίο της μάχης. Πρέπει να επιλυθούν δίκαια, όσο περίπλοκο και εκνευριστικό κι αν είναι να γίνει κάτι τέτοιο.