Η ανταρσία Wagner, οι «σιλοβίκι» και οι συνταγές... Στάλιν

Από τα τέλη του περασμένου Απριλίου, οι σχέσεις του Γιεβγκένι Πριγκόζιν, ιδρυτή του μισθοφορικού στρατού Wagner και προστατευόμενου έμπιστου του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν ήταν τεταμένες. Για μήνες, οι μισθοφόροι στρατιώτες της εταιρείας Wagner είχαν παίξει αποφασιστικό ρόλο στην πολιορκία του Μπαχμούτ στην Ανατολική Ουκρανία, με τεράστιες απώλειες, που ο Γ. Πριγκόζιν δύσκολα μπορούσε να «χωνέψει».

Έτσι, σε ένα βίντεο που είχε δώσει στη δημοσιότητα, τον έβλεπε κανείς να είναι περικυκλωμένος από πτώματα στρατιωτών του και τον άκουγε να εκτοξεύει απειλές κατά του Ρώσου υπουργού Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού και του επικεφαλής του γενικού επιτελείου στρατού για την Ουκρανία. Οι δε διαμαρτυρίες του αφορούσαν τη μη τροφοδοσία της ομάδας του με όπλα και πυρομαχικά του ρωσικού στρατού, παρά τη σχετική συμφωνία που είχε γίνει.

Για πολλούς παρατηρητές, μια μεγάλη ρωγμή δημιουργήθηκε στις μέχρι τότε καλές σχέσεις Πούτιν και Πριγκόζιν. Και το ρήγμα αυτό δεν διασκεδάστηκε από μετέπειτα διόλου πειστικές δηλώσεις του ολιγάρχη-δημιουργού του στρατού Wagner, ότι το πρόβλημα θα λυνόταν.

Στην πραγματικότητα, η άνοδος αυτής της ισχυρής ομάδας μισθοφορικού στρατού, κατά αρκετούς γνώστες των ρωσικών πραγμάτων, ήταν η πιο πρόσφατη εξέλιξη σε μια μακρά ιστορία εξάρτησης της Ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης από άτυπες δυνάμεις, η οποία χρονολογείται από την εποχή του Στάλιν. Επιπλέον, η ομάδα έχει μια ουσιαστική κληρονομιά στην Ουκρανία, αφού πρωτοεμφανίστηκε εκεί κατά τον προηγούμενο πόλεμο της Ρωσίας στο Ντονμπάς, πριν από οκτώ χρόνια.

Για τον Πούτιν, η Wagner έχει γίνει επίσης ένα κρίσιμο μέσο για να χαλιναγωγήσει τον στρατό, τον οποίο από καιρό θεωρούσε ως πιθανή απειλή για την κυριαρχία του. Σε αντίθεση με τις δυτικές εκτιμήσεις, ο υψηλού προφίλ ρόλος της Wagner στον πόλεμο έχει να κάνει τόσο με τη δυναμική της εξουσίας στη Μόσχα όσο και με το τι συμβαίνει στο πεδίο της μάχης στην Ουκρανία.

Και από την άποψη αυτή, το όλο θέμα παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον, αρκετά πολύπλοκο επίσης.
Για να κατανοήσουμε τη σχετική ισχύ των Πριγκόζιν και Wagner στη Ρωσία, είναι απαραίτητο να εξετάσουμε πώς βλέπουν την εταιρεία τουλάχιστον τέσσερα διαφορετικά μέρη του ρωσικού κράτους: η στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών, γνωστή ως GRU· ο στρατός γενικά· η υπηρεσία κρατικής ασφάλειας, γνωστή ως FSB· και ο ίδιος ο Πούτιν.

H GRU διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην προέλευση της εταιρείας Wagner και οι λόγοι βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό στις ταραχώδεις μεταρρυθμίσεις που πέρασε η στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και στις αρχές της δεκαετίας του 2010. Επί του προκατόχου του Σοϊγκού, Ανατόλι Σερντιούκοφ, ο οποίος υπηρέτησε ως υπουργός Άμυνας από το 2007 έως το 2012, το υπουργείο προσπάθησε να μειώσει τον ρόλο της GRU εντός του στρατού. Λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ωστόσο, ο Σοϊγκού άλλαξε πορεία και πρόσθεσε νέους πόρους στην GRU.

Ως αποτέλεσμα, η υπηρεσία ενισχύθηκε με νέο προσωπικό, πολλοί από τους οποίους στρατολογήθηκαν από τις Spetsnaz -στρατιωτικές ειδικές δυνάμεις που παραδοσιακά ελέγχονταν από την GRU. Αυτή η εξέλιξη δημιούργησε νέες σχέσεις εξουσίας στον ρωσικό στρατό, ο οποίος είχε ήδη ενεργό παρουσία στη Συρία, την Κριμαία και την ανατολική Ουκρανία, με την GRU να «παίζει» τα δικά της παιχνίδια.

Ήταν εν μέσω αυτής της αλλαγής των προτεραιοτήτων της GRU που η ύπαρξη της Wagner αναφέρθηκε για πρώτη φορά στα ρωσικά μέσα ενημέρωσης. Το 2015, η ανεξάρτητη ειδησεογραφική ιστοσελίδα Fontanka.ru, με έδρα την Αγία Πετρούπολη, ανέφερε ότι μέλη της ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρείας δραστηριοποιούνταν στην ανατολική Ουκρανία.

Ο ιστότοπος Fontanka ήταν επίσης ο πρώτος που ανέφερε ότι ο Πριγκόζιν ήταν ο κορυφαίος υποστηρικτής του Wagner και ότι ο Dmitry Utkin, ο οποίος είχε υπηρετήσει ως διοικητής του Spetsnatz, ήταν υπεύθυνος για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Wagner. Μάλιστα, αν και τότε ήταν άγνωστο, ένα νέο τμήμα είχε δημιουργηθεί εντός της GRU για να εποπτεύει τις δραστηριότητες ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών, συμπεριλαμβανομένης της Wagner.

Επιφανειακά, η χρήση ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών ταιριάζει σε ένα νέο πρότυπο πολέμου του εικοστού πρώτου αιώνα. Στρατιωτικοί εργολάβοι είχαν χρησιμοποιηθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες στο Ιράκ, για παράδειγμα, και η Wagner είχε κάποιες ομοιότητες με την Blackwater, τον στρατιωτικό ανάδοχο των ΗΠΑ. Αλλά για την GRU, η Wagner ήταν επίσης η συνέχεια μιας πολύ παλαιότερης παράδοσης, που χρονολογείται από τη σοβιετική εποχή, όταν το Κρεμλίνο χρησιμοποίησε δυνάμεις «πληρεξουσίου» για να παρέμβει σε συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο.

«Είναι ακριβώς όπως όταν είχαμε τον στρατό μας μεταμφιεσμένο στην Ισπανία κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου», είπε ένας αξιωματούχος της GRU το 2017, στην επιθεώρηση Foreign Affairs, όταν ρωτήθηκε γιατί η υπηρεσία χρειαζόταν μια ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία όπως η Wagner.

Μια υπηρεσία η οποία σήμερα διαθέτει ισχυρά ερείσματα στον ρωσικό στρατό, ο οποίος είναι διαιρεμένος στην υπόθεση της εισβολής στην Ουκρανία. Αυτή η ισχύς είναι ίσως και το μεγάλο λάθος του Γ. Πριγκόζιν. Έχοντας από το 2015 την απόλυτη στήριξη του Πούτιν, που και αυτός ήθελε να διαθέτει αντίβαρα έναντι της στρατιωτικής εξουσίας, ο πρώην συνεργάτης του ήλθε σε σύγκρουση με ένα πολιτικό-στρατιωτικό κατεστημένο που ποντάρει στον καταστροφικό για τη Ρωσία πόλεμο στην Ουκρανία.

Ο Πριγκόζιν βλέπει ότι ο πόλεμος αυτός, αντί για τη Ρωσία, εξυπηρετεί πρωτίστως τα συμφέροντα των σιλοβίκι, πρώην πρακτόρων της KGB, που βοήθησαν τον Πούτιν να αναρριχηθεί στην εξουσία και που σήμερα θέλουν να ενισχύσουν το δικό τους κατεστημένο στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις. Ο Πριγκόζιν έτσι, που είναι αδίστακτος ολιγάρχης, θεώρησε ότι εγκαταλείπεται από τον Πούτιν και έκανε μια θεαματική προειδοποιητική κίνηση, η οποία παρά τα επιφαινόμενα θα έχει και συνέχεια.

Έχουν αρχίσει έτσι ρωσικού τύπου παιχνίδια εξουσίας, τα οποία σίγουρα θα έχουν και πολλά θύματα.