Το καταστατικό των ΑΕ και τα λάθη που μπορεί να κοστίσουν ακριβά

Η συντριπτική πλειονότητα των μεγαλύτερων σε μέγεθος, αλλά και ισχυρότερων ελληνικών επιχειρήσεων, έχει τη μορφή της Ανώνυμης Εταιρείας. Κάθε μια από αυτές διαθέτει το δικό της καταστατικό. Είναι εντυπωσιακό όμως πως, εν πολλοίς, τα καταστατικά των ΑΕ ταυτίζονται. Θεία επιφοίτηση, άραγε, των νομικών των συμβούλων ή των συμβολαιογράφων που τα συντάσσουν;

Η απάντηση είναι περισσότερο πεζή: κοινά υποδείγματα.

Έτσι πρέπει να γίνεται; Είναι το ορθό; Είναι, αντίστοιχα, ασφαλές για την επιχείρηση και τους μετόχους της;

Η αξία και σημασία του καταστατικού

Στο καταστατικό καταγράφονται (και ρυθμίζονται) πολύ σημαντικά στοιχεία- προσδιοριστικά της ύπαρξης και λειτουργίας της. Υιοθετούνται κομβικές επιλογές. Οι ιδρυτές της ΑΕ οδηγούνται, συνηθέστατα, σε προδιατυπωμένα σχέδια. Κανένας, κατά κανόνα, μέτοχος δεν γνωρίζει/διαβάζει το καταστατικό της εταιρείας του μέχρις ότου αναδυθούν τα προβλήματα. Τότε, και μόνον τότε, οι μέτοχοι (πλειοψηφίας και μειοψηφίας) συνειδητοποιούν την αληθή αξία και σημασία του.

Είναι, κατά κανόνα, αργά.

Η έκταση και το περιεχόμενο του καταστατικού

Η αμοιβή των συμβολαιογράφων συνδυάζεται πάντοτε (και) με την έκταση των συμβολαίων τους. Έχουμε, κατά τούτο, εθισθεί σε εξαιρετικά εκτεταμένες συμβολαιογραφικές πράξεις-καταστατικά των ΑΕ, τα οποία αποτελούν, εν πολλοίς, αντιγραφή του σχετικού νόμου. Όμως, σε κάθε αλλαγή του, απαιτείται τροποποίηση του (κατ’ αντιγραφή του νόμου) καταστατικού αυτονοήτως και νέες αμοιβές για τους εμπλεκόμενους.

Συναντούμε ακόμα και σήμερα, δυστυχώς, καταστατικά που δεν έχουν οποιαδήποτε σχέση με όσα το παρόν θεσμικό πλαίσιο ορίζει. Με απολύτως παρωχημένες ρυθμίσεις. Θα ανέμενε κανείς πως, στη διαδρομή των ετών, τα καταστατικά θα αποκτούσαν περιορισμένη έκταση. Θα περιορίζονταν στα απολύτως αναγκαία και, κατά τα λοιπά, θα παρέπεμπαν στο νόμο (όπως ο τελευταίος προτρέπει).

Η πραγματικότητα διαψεύδει τις σχετικές προσδοκίες. Τα καταστατικά συνεχίζουν να είναι, κατά κανόνα, τεράστια σε έκταση (κι όχι σπάνια με ρυθμίσεις παρωχημένες, βλαπτικές ή, στην καλύτερη περίπτωση, αδιάφορες για τους μετόχους).

Συμβολαιογραφική πράξη Vs Ιδιωτικό έγγραφο

Ο σχετικά πρόσφατος νόμος για τις ΑΕ (ν. 4548/18) υιοθετεί φιλικές επιλογές για τις επιχειρήσεις σε διάφορα θέματα. Μεταξύ αυτών και η ίδρυση μιας ΑΕ με ιδιωτικό έγγραφο (και όχι συμβολαιογραφική πράξη): αρκεί να μην υπάρχει αντίθετη νομοθετική ρύθμιση και να μην εισφέρονται σ’ αυτήν περιουσιακά στοιχεία για τη μεταβίβαση των οποίων απαιτείται συμβολαιογραφική πράξη (λ.χ. ακίνητα).  Επίσης να υιοθετείται πρότυπο καταστατικό. Στις περιπτώσεις αυτές η ίδρυση της ΑΕ ολοκληρώνεται σε Υπηρεσία Μιας Στάσης (κατά βάση το Γ.Ε.ΜΗ).

Τα βασικά στοιχεία του καταστατικού

Ο νόμος (άρ. 5 §1) προσδιορίζει τις ελάχιστες διατάξεις που πρέπει να περιέχει το καταστατικό της ανώνυμης εταιρείας. Δεν αξιώνει, όμως, να περιέχει διατάξεις που απλώς αποτελούν επανάληψη των νομοθετικών ρυθμίσεων (εκτός κι αν εισάγουν επιτρεπτές παρεκκλίσεις).

Στο συγκεκριμένο πλαίσιο, το καταστατικό της ανώνυμης εταιρείας θα μπορούσε να περιορίζεται: (α) στην επωνυμία και το σκοπό, (β) στην έδρα, (γ) στο ύψος, τον τρόπο καταβολής και κάλυψης του κεφαλαίου, (δ) στο είδος των μετοχών, στον αριθμό, στην ονομαστική αξία και στην έκδοσή τους, (ε) στον αριθμό (ή ελάχιστο-μέγιστο) των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου.

Είμαστε έτοιμοι όμως (δικηγόροι κι επιχειρηματίες) να περάσουμε σε ένα τόσο συνοπτικό καταστατικό-ακόμα κι όταν μιλάμε για μονοπρόσωπη ΑΕ (όπου δεν υπάρχουν, από τη φύση της, αντικρουόμενα συμφέροντα);

Οι ευχέρειες του νόμου

Ο νόμος για τις ΑΕ παρέχει πολυποίκιλες ευχέρειες. Μεταξύ άλλων εκείνες που αφορούν:

• Τη σύνθεση της επωνυμίας και τη διάρκεια της
• Τον τρόπο κάλυψης του μετοχικού κεφαλαίου, τις εισφορές σε είδος, τη δυνατότητα μερικής κάλυψης και καταβολής του, τα είδη της αύξησής του. Τη δυνατότητα μείωσης και απόσβεσής του.
• Τα είδη των τίτλων (μετοχές, ομολογίες, warrants, κοινοί και εξαιρετικοί ιδρυτικοί τίτλοι)˙ τα είδη των μετοχών [κοινές και προνομιούχες (με πολυποίκιλα λειτουργικά προνόμια), εξαγοράσιμες, δεσμευμένες (με επίσης ενδιαφέρουσες δυνητικές δεσμεύσεις-μεταξύ των οποίων τα drag και tag along right), το δικαίωμα προαίρεσης. Το δικαίωμα εξαγοράς των μετοχών μειοψηφίας. Την κτήση ιδίων μετοχών.
• Την εκλογή, ορισμό, λειτουργία, σύνθεση (ακόμα και μονομελούς) Διοικητικού Συμβουλίου. Τη διαχείριση θεμάτων συγκρούσεως συμφερόντων. Τις αμοιβές μελών Διοικητικού Συμβουλίου και διευθυντικών στελεχών.
• Ευχέρειες που συναρτώνται με την πρόσκληση (ακόμα και με email) και σύγκληση της Γενικής Συνέλευσης, συνεδρίασής της (ακόμα και εξ αποστάσεως), ψηφοφορίας (ακόμα και με ηλεκτρονική αλληλογραφία ή επιστολική ψήφο), τη λήψη αποφάσεων χωρίς συνεδρίαση.
• Τα δικαιώματα μειοψηφίας και τη διαχείρισή τους
• Τη δυνατότητα και προϋποθέσεις ελέγχου.
• Τη διάθεση κερδών. Το ελάχιστο μέρισμα. Το προσωρινό μέρισμα. Τη λύση, εκκαθάριση και αναβίωση της εταιρείας.

Ουδεμία αμφιβολία χωρεί για τη σοβαρότητα του περιεχομένου του. Πόσοι όμως είναι, άραγε, εκείνοι που το γνωρίζουν; Εκείνοι που το αντιμετωπίζουν με τη δέουσα σοβαρότητα και του αποδίδουν τη δέουσα αξία;

Μήπως είναι η ώρα να διαβάσουμε το καταστατικό μας; Να αξιοποιήσουμε τις σημαντικές ευχέρειες του σχετικού νόμου (περί των οποίων και επόμενη αρθρογραφία μας); Μήπως είναι η ώρα να το προσαρμόσουμε στις δικές μας ανάγκες κι επιθυμίες;

* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm