Τι κρατά τις υπό ένταξη χώρες μακριά από το ευρώ

Οι δυνητικά υποψήφιες για ένταξη στην ευρωζώνη χώρες (Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχία Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σουηδία) θα ωφεληθούν από την ένταξη τους;

Στο ερώτημα αυτό προσπαθεί να απαντήσει ο οικονομολόγος Jan Libich σε μελέτη του που δημοσιεύεται στην επιστημονική επιθεώρηση World Economics Journal (v.22/2021/n.2) με τίτλο «The Euro as a Dysfunctional Marriage». Ανατρέχοντας τόσο τις μελέτες όσο και τις εμπειρίες των περιφερειακών χωρών της Ευρωζώνης (Ελλάδα Πορτογαλία Ιταλία και Ισπανία) η απάντηση του είναι ένα κατηγορηματικό «όχι». Η ένταξη θα έχει μόνο αρνητικές συνέπειες.

Πάντως αυτή την στιγμή οι δημοσκοπήσεις που γίνονται σε αυτές τις χώρες αποκαλύπτουν ένα πολύ ενδιαφέρον γεγονός. Οσο λιγότερα πράγματα γνωρίζουν οι ερωτώμενοι για το ευρώ τόσο περισσότερο είναι υπερ της ένταξης Αντίθετα, στις χώρες όπου φαίνεται να έχουν μεγαλύτερες γνώσεις για το ευρώ όπως η Σουηδία και η Τσεχία η πλειοψηφία δεν επιθυμεί την ένταξη.

Φρένο και γκάζι μαζi;

Σύμφωνα με τον Libich η ένταξη των περιφερειακών χωρών στην ευρωζώνη στην αρχή ισοδυναμούσε με ένα ευτυχισμένο μήνα του μέλιτος. Οι ελίτ και οι οικογένειες τους θα μπορούσαν τώρα να πηγαίνουν για shopping therapy στο Μιλάνο η στο Παρίσι χωρίς να φοβούνται όπως συνέβαινε πριν ότι το νόμισμα που είχαν θα υποτιμάτο.

Η εισροή των ξένων κεφαλαίων στις περιφερειακές χώρες οδήγησε σε «φούσκες» στα χρηματιστήρια και στα ακίνητα αυξάνοντας ακόμα περισσότερο την αίσθηση ευδαιμονίας. Τα spreads μεταξύ των γερμανικών και ελληνικών ομολόγων είχαν περίπου εκμηδενισθεί.

Ομως ο μήνας του μέλιτος δεν διήρκεσε πολύ. Ηρθε η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2007 που έφερε τα πάνω κάτω. Το επακόλουθο στις περιφερειακές χώρες ήσαν ελλείματα, χρέη και ανεργία από την οπoία υποφέρουν ακόμα και σήμερα.

Eτσι σε όρους πραγματικής οικονομίας κατ¨α τα 7 έτη μετά το 2008 το πραγματικό ΑΕΠ στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 45% στην Ιταλία και Πορτογαλία και Ισπανία με 20%-25%, η ανεργία στην Ισπανία τριπλασιάσθηκε φτάνοντας το 26%(με 55% μεταξύ των νέων). Στην Πορτογαλία Ιταλία και Ελλάδα η ανεργία μεταξύ των νέων επίσης αυξήθηκε σημαντικά ξεπερνώντας το 40%.

Να σημειωθεί ότι οι χώρες του πυρήνα της ευρωζώνης (Βελγιο, Γερμανία, Ολλανδία Γαλλία) προσαρμόσθηκαν στην κρίση πολύ καλύτερα απ’ ότι οι χώρες της περιφέρειας. Oπως έχουν δείξει διάφορες μελέτες οι επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης ήσαν πολύ πιο σκληρές και μακρόχρονες στις χώρες της περιφέρειας απ’ ότι στις χώρες του πυρήνα.

Ετσι π.χ. κατά την διάρκεια των ετών 2010—2013 η ανεργία αυξήθηκε κατά 5% στις χώρες της περιφέρειας ενώ μειώθηκε στις χώρες του πυρήνα. Το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 3% στον πυρήνα ενώ μειώθηκε κατά 5% στην περιφέρεια.

Γιατί η οικονομική κρίση έπληξε τόσο σκληρά την περιφέρεια

Γιατί συνέβη αυτό; Γιατί η οικονομική κρίση έπληξε τόσο σκληρά τις χώρες της περιφέρειας;

Διότι πρώτα απ’ όλα οι χώρες αυτές είχαν απεμπολήσει τους δύο σοβαρότερους μηχανισμούς που διαθέτει μια χώρα για να αντιμετωπίζει οικονομικά σοκ. Τον μηχανισμό των ελεύθερων συναλλαγματικών ισοτιμιών και την δυνατότητα να χαράσσει νομισματική πολιτική βασισμένη στις ανάγκες της.

Οσον αφορά το πρώτο σε περιπτώσεις εξωτερικού οικονομικού σοκ μια χώρα μπορεί π.χ. να υποτιμήσει το νόμισμα της που θα της επιτρέψει να βγει από την ύφεση και να μειώσει την ανεργία. Ομως με την ένταξη τους στην ευρωζώνη οι περιφερειακές χώρες του Νότου απεμπόλησαν αυτό το όπλο. Ακόμα πιο σημαντικό -αν και λιγότερο κατανοητό από το ευρύ κοινό- είναι η σημασία της νομισματικής πολιτικής.

Η νομισματική πολιτική είναι όπως ένα λεωφορείο όπου ο οδηγός είναι ο κεντρικός τραπεζίτης. Οταν ο επιχειρηματικός κύκλος βρίσκεται στο σημείο ύφεσης ο οδηγός του λεωφορείου πατάει γκάζι (δηλαδή μειώνει τα επιτόκια).Αντίθετα όταν ο επιχειρηματικός κύκλος βρίσκεται σε σημείο κορύφωσης ο οδηγός πατάει φρενο (δηλαδή αυξάνει τα επιτόκια). Στην ευρωζώνη τον ρόλο αυτό τον παίζει η ΕΚΤ. Ομως εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα.

Αν όλες οι χώρες της ευρωζώνης είχαν τους ίδιους οικονομικούς κύκλους τότε πράγματι η ΕΚΤ θα μπορούσε να παίξει τον ρόλο ενός οδηγού που φροντίζει όλες τις χώρες. Ομως αυτό δεν συμβαίνει. Οι χώρες της περιφέρειας βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία του οικονομικού κύκλου απ’ ότι οι χώρες του πυρήνα. Η ΕΚΤ πρέπει λοιπόν να επιλέξει. O οδηγός δεν μπορεί να πατάει ταυτόχρονα το φρένο και το γκάζι! Να σημειωθεί εδώ ότι το πρόβλημα του συγχρονισμού των οικονομικών κύκλων είναι πολύ πιο σημαντικό για την λειτουργία μιας νομισματικής ένωσης απ’ ότι αν οι χώρες βρίσκονται σε διαφορετικό σημείο οικονομικής ανάπτυξης.

Και σύμφωνα με τον Libich η ΕΚΤ επιλέγει συνήθως να ακολουθήσει μια νομισματική πολιτική που ευνοεί τις χώρες του πυρήνα (κυρίως την Γερμανία), ενώ ζημιώνει σοβαρά χώρες της περιφέρειας όπως μεταξύ άλλων η Ελλάδα. Με άλλα λόγια η νομισματική πολιτική που ακολουθούσε η ΕΚΤ ήταν κομμένη και ραμμένη για τις χώρες του πυρήνα της ευρωζώνης.

Οπως αναφέρει: «Με δεδομένους τους ασυγχρόνιστους οικονομικούς κύκλους στην ευρωζώνη, είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε με ποια κριτήρια διαμορφωνόταν η κοινή νομισματική πολιτική της ΕΚΤ. Τα δεδομένα δείχνουν ότι τα επιτόκια καθορίζονταν γενικώς να ευνοούν την Γερμανία και τις άλλες χώρες του πυρήνα τόσο πριν όσο και μετά την οικονομική κρίση.

Συγκεκριμένα την περίοδο 2000-20007 τα επιτόκια της ΕΚΤ ήταν επεκτατικά προκειμένου να ενεργοποιήσουν τις χώρες του πυρήνα χωρίς να λαμβάνουν υπόψιν τους τις υπερθερμαινόμενες οικονομίες και χρηματοοικονομικές αγορές στην περιφέρεια... τα επιτόκια στην ευρωζώνη την περίοδο 2000-2007 ήταν χαμηλότερα κατά 4% από αυτά που έπρεπε να έχουν οι χώρες της περιφέρειας, πρόκειται για μαζική υπερενεργοποίηση της οικονομίας που οδήγησε σε λανθασμένη κατανομή του κεφαλαίου» Μετά το 2008 μέχρι περίπου σήμερα η πολιτική αντιστράφηκε. Εγινε σφιχτή για τις χώρες της περιφέρειας και πολύ χαλαρή για τις χώρες του πυρήνα.

Με αλλά λόγια το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα και οι άλλες χώρες του Νότου δεν βρίσκεται στην έλλειψη «διαθρωτικών αλλαγών» όπως υποστηρίζουν οι «εκσυγχρονιστές». Αντίθετα βρίσκεται στην ίδια την λειτουργία της ευρωζώνης: «Η έλλειψη συγχρονισμού στους επιχειρηματικούς κύκλους των διαφόρων χωρών σε συνδυασμό με την απουσία ζωτικών μηχανισμών νομισματικής και δημοσιονομικής προσαρμογής είχε στο τέλος μια αρνητική επίδραση σε διάφορους τομείς της οικονομίας των (περιφερειακών) χωρών όπως στην χρηματοοικονομική σταθερότητα, απασχόληση και μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη».