Σκιώδης οικονομία: Το πρόβλημα της κότας και του αβγού

Με την ευκαιρία της πρόσφατης έκδοσης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου με τίτλο «The global informal workplace», που διαπραγματεύεται τη σκιώδη, άτυπη ή μαύρη οικονομία, προβληματίστηκα αρκετά για τα διδάγματα της τελευταίας περιόδου σχετικά με τη δημοτικότητα αυτής της δραστηριότητας.

Η μέτρηση του μεγέθους της σκιώδους οικονομίας είναι εξαιρετικά δύσκολη, αφού όλος ο σχεδιασμός της γίνεται ακριβώς με γνώμονα να είναι κρυφή. Έχουμε επίσης συνηθίσει να αναφερόμαστε στη φοροδιαφυγή που δημιουργεί, τις επιπτώσεις της στα κρατικά έσοδα και κατά συνέπεια στην οικονομική πολιτική. Όμως η άτυπη οικονομία περιλαμβάνει όλες εκείνες τις οικονομικές δραστηριότητες που αποκρύπτονται από τις επίσημες αρχές για νομισματικούς, κανονιστικούς και θεσμικούς λόγους.

Πώς μετριέται

Προφανώς κάτι που έχει σχεδιαστεί για να είναι άγνωστο, είναι δύσκολο να το μετρήσεις. Έτσι οι προσεγγίσεις είναι όλες σχετικές και βασίζονται σε λογικές υποθέσεις. Η πλέον ενδιαφέρουσα μέθοδος προτάθηκε από ερευνητές το 1996 και σχετίζεται με την κατανάλωση ρεύματος. Όπως καταλαβαίνουμε όλοι, η κατανάλωση του ρεύματος έχει άμεση (σχεδόν απόλυτη) σχέση με την πορεία της οικονομίας και έτσι οι ερευνητές πρότειναν ότι η διαφορά μεταξύ αύξησης της κατανάλωσης και της αύξησης του ΑΕΠ αποτελεί ένα δείκτη για μέτρηση της αύξηση της σκιώδους οικονομίας.

Προφανώς και άλλες προσεγγίσεις, όπως η μέτρηση της διαφοράς μεταξύ εσόδων (που δηλώνονται) και εξόδων ή της ζήτησης για νόμισμα είναι επίσης αξιόλογες. Αυτό που έχει σημασία να κρατήσουμε είναι ότι όλες οι μέθοδοι καταδεικνύουν την ύπαρξή της.

Και λοιπόν;

Σύμφωνα με διάφορες μετρήσεις, η σκιώδης οικονομία στην Ευρώπη βρίσκεται μεταξύ 5% και 20%, ανάλογα με τη χώρα. Οι επιπτώσεις είναι σημαντικές για την οικονομία, είναι όμως σημαντικότερες για το ασφαλιστικό σύστημα (ιδιαίτερα το ανακεφαλαιοποιητικό) και σε περιπτώσεις ανάγκης άμεσης παρέμβασης του κράτους, καταλυτικές σε ατομικό επίπεδο.

Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία να αναφέρουμε αριθμούς, αν και είναι αρκετά μεγάλοι, όμως όλοι ανακαλούμε ότι σε ατομικό και εταιρικό επίπεδο τα δύο σημαντικότερα κριτήρια για την παροχή στήριξης λόγω Covid-19 ήταν ο κύκλος εργασιών και ο αριθμός των εργαζομένων. Δηλαδή τα δύο στοιχεία που αποκρύπτονται στη σκιώδη οικονομία. Το αποτέλεσμα ήταν, και είναι, η υποστήριξη των συγκεκριμένων περιπτώσεων να είναι ανύπαρκτη ή εξαιρετικά περιορισμένη, αφού τα κριτήρια απλά δεν πληρούνταν.

Τι φταίει

Όλες οι έρευνες δείχνουν ότι το κατά κεφαλήν εισόδημα, η ανεργία και το μέγεθος της κυβέρνησης, είναι σημαντικοί προσδιοριστικοί παράγοντες της άτυπης οικονομίας. Για παράδειγμα, όσο μεγαλύτερη ανεργία τόσο μεγαλύτερη η άτυπη οικονομία. Λογικό. Ακόμη ισχυρότερη είναι η σύνδεση του μεγέθους της άτυπης οικονομίας με το εισόδημα των πολιτών της κάθε χώρας. Εδώ αρχίζει το πρόβλημα της κότας και του αβγού.

Πώς θα ισχυροποιήσεις μια οικονομία, όταν σου λείπουν τα κρατικά έσοδα για να το κάνεις; Πώς θα πειστούν οι πολίτες να πληρώνουν φόρους, όταν τα έσοδά τους είναι ελάχιστα; Αυτό το πρόβλημα καθορίζει και τη μεγάλη διαφορά στο μέγεθος της άτυπης οικονομίας μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών (15%) και των χωρών με χαμηλό εισόδημα (39%).

Αυτή η σχέση του εισοδήματος και της σκιώδους οικονομίας επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι μεταξύ 1991 και 2015 υπάρχει συστηματική μείωσή της, με αντιστροφή της πορείας την περίοδο της χρηματοοικονομικής κρίσης, όπως φαντάζομαι θα δείξουν και τα στοιχεία του μέλλοντος για την περίοδο Covid-19.

Προτάσεις

Σύμφωνα πάντα με τη διεθνή βιβλιογραφία, πολλή δουλειά έχουν να κάνουν οι κυβερνήσεις των κρατών και οι υπερεθνικοί οργανισμοί. Θεσμικές αλλαγές, βελτιστοποίηση στα συστήματα αδειοδοτήσεων, απλοποιήσεις στα φορολογικά, ενσωμάτωση τεχνολογικών λύσεων, εκπαίδευση και ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού είναι μερικές από αυτές.

Τα κίνητρα για συμμετοχή στην πραγματική οικονομία και η ισχυροποίηση του κοινωνικού ιστού πέρα και πάνω από τις όποιες επιδοτήσεις αποτελούν επίσης σημαντικούς παράγοντες μείωσης του μεγέθους της άτυπης οικονομίας.

Τελικά η αξιοπιστία του δημοσιονομικού μηχανισμού, το επιχειρηματικό και κανονιστικό πλαίσιο και το πολιτικό και νομοθετικό περιβάλλον είναι αυτά που θα οδηγήσουν τη μετατροπή της άτυπης οικονομίας σε τυπική σε βάθος χρόνου. Δεν είναι λοιπόν τόσο δύσκολη η απάντηση. Ηγεσία, θέληση, μακροχρόνιος σχεδιασμός είναι αυτά που απαιτούνται.

Γιατί οι εύκολες λύσεις, τα βραχυχρόνια οφέλη και τα μεγάλα λόγια πλήττουν τη μακροχρόνια ευημερία όλων!

(*) Founder & CEO, Koubaras Ltd (Συμβουλευτική εταιρεία που δίνει έμφαση στις λύσεις και την άμεση εφαρμογή τους στην καθημερινότητα των επιχειρήσεων) Αντιπρόεδρος, AI CATALYST (Όμιλος Τεχνητής Νοημοσύνης)