Η διαχείριση του ρίσκου και η Covid-19

Είναι γνωστό ότι η έννοια του «κινδύνου» και συνεπώς του «ρίσκου» εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από το πολιτισμικό πλαίσιο που σηματοδοτεί αυτές τις έννοιες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα που ακολουθεί.

Την περίοδο του μεσοπολέμου στο λιμάνι της Νέας Υόρκης υπήρχαν πολλά ατυχήματα που οφείλονταν σε εκρήξεις άδειων ντεπόζιτων πετρελαίoυ. Ενας νεαρός επιθεωρητής ο Benjamin Whorf που αποφάσισε να ερευνήσει το θέμα βρήκε ότι τα ατυχήματα οφείλονταν στο γεγονός ότι οι εργαζόμενοι του λιμανιού στα διαλείμματα της εργασίας τους πήγαιναν να καπνίσουν ένα τσιγάρο κοντά στα άδεια ντεπόζιτα.

Η εξήγηση του Whorf ήταν ότι επειδή στην κουλτούρα της Δύσης η έννοια του «άδειο» συνεπάγεται υποσυνείδητα την απουσία κινδύνου οι εργαζόμενοι χρησιμοποιούσαν αυτό τον χώρο για να καπνίσουν. Με αποτέλεσμα να προκαλούνται εκρήξεις από τα αέρια που περιείχαν τα «άδεια» ντεπόζιτα.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την περίπτωση του Covid-19. Eίναι γνωστό ότι σε πολλές χώρες η επαγγελματική ομάδα που παρουσιάζει ένα μεγάλο αριθμό ατόμων που έχουν προσβληθεί από τον ιό είναι γιατροί και οι νοσοκόμες. Αυτό δεν είναι καθόλου αυτονόητο αν ληφθεί υπόψη ότι έρευνες που έχουν γίνει, για παράδειγμα, σε Ισπανία και Μεξικό δείχνουν ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η πλειοψηφία των εργαζομένων σε ένα νοσοκομείο που κόλλησε τον ιό δεν τον κόλλησε εντός, αλλα εκτός (!) νοσοκομείου, κυρίως στα πλαίσια συναντήσεων με την οικογένεια και φίλους.

Και εδώ η ερμηνεία αυτού του ενδιαφέροντος φαινομένου θα πρέπει να αναζητηθεί στο πως σηματοδοτείται η έννοια του «κινδύνου» στα πλαίσια της κοινωνικής δυναμικής που αναπτύσσουν οι προαναφερθείσες επαγγελματικές ομάδες. Οπως αναφέρει ο Μεξικανός ερευνητής Ιατρικής Ανθρωπολογίας Ruben Munoz Martinez σε συνέντευξη του στο El Universal:

«Αυτό το οποίο ανακαλύπτω στις στατιστικές μου είναι ότι οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας τείνουν να ελαχιστοποιούν το ρίσκο όταν βρίσκονται μακρά του νοσοκομείου. Στους χώρους εργασίας είναι συνηθισμένοι να δουλεύουν με τον ιό σε καθημερινή βάση και λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα αλλά βλέπουμε ότι μολύνονται όταν βρίσκονται μακριά απ’ αυτό το περιβάλλον».

Ο ανθρωπολόγος ερευνητής το αποδίδει στο γεγονός ότι όταν απολαμβάνουν την άνεση διαφορετικών χώρων, όπως μια οικογενειακή γιορτή ή μια συνάντηση με φίλους, τείνουν να λαμβάνουν λιγότερες προφυλάξεις απ’ ότι όταν βρίσκονται στον εργασιακό τους χώρο. O τρόπος με τον οποίο τα άτομα ερμηνεύουν η μεταφέρουν την πληροφόρηση οδηγεί σε διαφορετικές συμπεριφορές που έχουν σχέση με επιπτώσεις του ιού που πηγαίνουν πέρα των βιοιατρικών του χαρακτηριστικών.

«Υπάρχουν πράγματα που εξαρτώνται από την σχέση που διαμορφώνουμε με τους άλλους και το πως κατασκευάζουμε το ρίσκο. Η προφύλαξη επίσης εξαρτάται από την ερμηνεία των μηνυμάτων, δηλαδή το να πιστεύουμε ότι δεν μπορεί να μας συμβεί κάτι κακό σε χώρους που αισθανόμαστε άνετα».

Στις χώρες ιδίως του Τρίτου Κόσμου η οικογένεια συνήθως είναι ο μόνος πυλώνας ατομικής και κοινωνικής ασφάλειας του ατόμου. Ετσι ενώ είναι εύκολο για κάποιον που εργάζεται σε ένα νοσοκομείο να σηματοδοτήσει εννοιολογικά αρνητικά -δηλαδή ως «επικίνδυνο»- τον χώρο εργασίας του, είναι φυσικό να μην κάνει το ίδιο όταν βρίσκεται σε ένα χώρο που γεμίζει όλη του την ζωή, όπως αυτόν της (εκτεταμένης) οικογένειας.

Αυτό λοιπόν ίσως να εξηγεί γιατί σε ορισμένες περιπτώσεις οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας που προσβλήθηκαν από τον ιό, δεν τον κόλλησαν εντός, αλλά εκτός του χώρου εργασίας τους.