Το τέλος του πληθωρισμού και τα σκονισμένα μυαλά

«Κάποτε ο πληθωρισμός ήταν το μαστίγιο της παγκόσμιας οικονομίας και η συμφορά των Αμερικανών προέδρων», γράφει ο «Economist» στο τελευταίο αφιέρωμά του, όπου κάνει λόγο για έναν από αυτούς τους παράξενους κανόνες της διεθνούς οικονομικής πραγματικότητας, που είναι ο σχεδόν ανύπαρκτος πληθωρισμός και η πολιτικοποίηση των Κεντρικών τραπεζών.

Κατά το βρετανικό περιοδικό, στις ημέρες μας, το θανατηφόρο δηλητήριο απουσιάζει. Οι περισσότερες οικονομίες δεν αντιμετωπίζουν ανόδους των τιμών πλέον και βρίσκουν ότι ο πληθωρισμός είναι πολύ χαμηλός.

Μια δεκαετία σχεδόν μηδενικών επιτοκίων δεν άλλαξε την κατάσταση αυτή. Ούτε βέβαια αυτό συνέβη και με το τύπωμα χρήματος από τις Κεντρικές Τράπεζες στην Ευρωζώνη, στην Αμερική, στη Βρετανία και στην Ιαπωνία, Χώρες στις οποίες το τύπωμα χρήματος συνολικά ξεπέρασε τα 15 τρισεκατομμύρια δολάρια, ήτοι το 35% του συνολικού και συγχωνευμένου ΑΕΠ τους.

Ο μεγάλος και νομπελίστας Αμερικανός οικονομολόγος Milton Friedman, είχε διατυπώσει έναν καθολικό νόμο, ο οποίος έλεγε ότι «ο πληθωρισμός είναι παντού και πάντα νομισματικό φαινόμενο». Γιατί, λοιπόν, δεν παρατηρούμε πληθωρισμό (αντίθετα αν κάτι ανησυχούσε και συνεχίζει να ανησυχεί την παγκόσμια οικονομική κοινότητα είναι ο αποπληθωρισμός) παρά την άνευ προηγουμένου ποσοτική χαλάρωση; Γιατί η περίφημη «καμπύλη Φίλιπς» που συνδέει τον πληθωρισμό με την απασχόληση δεν επαληθεύεται; Εάν η ανεργία πέσει πολύ χαμηλά,μας έλεγαν, ο πληθωρισμός θα ανέβει ψηλά και μετά θα αρχίσει να πέφτει. Τα τελευταία δέκα χρόνια, αυτό δεν ισχύει. Η περίφημη καμπύλη ακολουθεί πτωτική πορεία και στις δύο πλευρές της.

Πρώτον, από την αρχή του 2018, στον αναπτυγμένο, κόσμο, η ανεργία έφτασε στο 8,9%. Η θεωρία και η πρακτική υπαγορεύουν ότι κάτι τέτοιο θα οδηγούσε προς τα κάτω, τον πληθωρισμό, πράγμα που δεν συνέβη. Κάποιοι οικονομολόγοι έτσι άρχισαν να ομιλούν για δομική ανεργία, η οποία όμως έπεσε όταν το 2014 κατέρρευσε η διεθνής τιμή του πετρελαίου οδηγώντας τον αναπτυγμένο κόσμο σε αυξημένες αντιπληθωριστικές πιέσεις. Με την Ευρωζώνη να τελεί υπό πλήρεις αντιπληθωριστικές συνθήκες το 2015 και το 2016. Από τότε όμως, η ανεργία άρχισε να πέφτει και σήμερα στη ζώνη του ΟΟΣΑ, με εξαίρεση την Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα, βρίσκεται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα.

Αποτέλεσμα της εξέλιξης αυτής,ήταν κάποιοι οικονομολόγοι να κάνουν λόγο για «μη γραμμικές επιπτώσεις» στην καμπύλη Φίλιπς, την ώρα που ο «Economist» ήδη αναφέρεται «στους παράξενους κανόνες της νέας παγκόσμιας οικονομίας».

Από την άποψη αυτή, μας προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση η έλλειψη από το αφιέρωμα του «Economist» μιας ενδελεχούς ανάπτυξης των επιπτώσεων του φαινομένου της ποσοτικής χαλάρωσης (QΕ) στην πορεία της διεθνούς οικονομίας, με παράλληλη αναφορά στο ρόλο που παίζουν πλέον στη διαμόρφωση των τιμών των προϊόντων οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας.

«…Οι αλυσίδες αξίας», είπε πρόσφατα σε ομιλία του στην Αθήνα ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι, «…αυξάνουν τόσο την εξειδίκευση όσο και την οικονομικό συγχρονισμό, καθώς οι διαταραχές από την πλευρά της ζήτησης μεταδίδονται στην αλυσίδα της προσφοράς…».

Με πιο απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι παγκοσμιοποίηση και διεθνείς αλυσίδες αξίας, σε συνδυασμό και με τη δημιουργία μιας ισχυρής βέλτιστης οικονομικής ζώνης, όπως αυτή του ευρώ, αλλάζουν το παγκόσμιο οικονομικό παίγνιο, φέροντας στο προσκήνιο νέους παράγοντες επιρροής με κυρίαρχη τη χρηματοοικονομική λειτουργία.

Στο πλαίσιο αυτό, όπως κατ’ επανάληψη έχουμε τονίσει από τις στήλες αυτές, ζωτικό προβάλλει το θέμα της εφαρμογής πολιτικών ποσοτικής χαλάρωσης, όταν το χρήμα που τυπώνεται δεν πάει στην πραγματική οικονομία που υποτίθεται ότι θέλει να στηρίξει. Είναι δε σαφές ότι στο πεδίο αυτό, υπεισέρχονται νέοι παράγοντες, όπως αυτός των αγορών χρήματος και της σχέσης τους με τις Κεντρικές Τράπεζες.

Υπάρχει έτσι ένα ιδιότυπο «παίγνιο» μεταξύ επενδυτών και Κεντρικών Τραπεζών, το οποίο παράγει ανεξήγητες συμπεριφορές υπό το πρίσμα της παραδοσιακής οικονομικής θεωρίας.

Κατά τον καθηγητή κ. Νικήτα Πιττή, «…ένα πρόσφατο παράδειγμα μιας τέτοιας συμπεριφοράς είναι η εγκατάλειψη από την FED, στο τέλος του 2018, του ανοδικού κύκλου των επιτοκίων πριν αυτός ολοκληρωθεί, λόγω ανησυχιών για την επιβράδυνση τόσο της αμερικανικής όσο και της παγκόσμιας οικονομίας. Η αλλαγή αυτή χαιρετίστηκε από τις αγορές μετοχών με ένα σημαντικό ράλι το πρώτο τρίμηνο του 2019. Με άλλα λόγια, οι αγορές αρκέστηκαν στο να χειροκροτήσουν την συγκεκριμένη ενέργεια της FED, αδιαφορώντας για τους λόγους που την παρήγαγαν.

Ποιες είναι οι παρενέργειες της ποσοτικής χαλάρωσης; Αυτή την στιγμή είναι δύσκολο να έχουμε πλήρη εικόνα τόσο των θετικών αλλά κυρίως των αρνητικών επιδράσεων της πρωτόγνωρης αυτής νομισματικής πολιτικής στην οικονομία. Αυτό οφείλεται στο ότι η κλίμακα του οικονομικού χρόνου (ο χρόνος μέσα στον οποίο ξεδιπλώνονται τα οικονομικά φαινόμενα και οι οικονομικές δράσεις) είναι πολύ μεγαλύτερη του ατομικού ψυχολογικού χρόνου. Μία οικονομική ενέργεια που συντελείται σήμερα μπορεί να συνεχίζει να επηρεάζει την οικονομία για δεκαετίες.

Συνήθως, οι ασκούντες την οικονομική πολιτική αδιαφορούν για τo κόστος που μπορεί να έχει μια ενέργειά τους στη μακροχρόνια περίοδο και εστιάζουν στα όποια βραχυχρόνια οφέλη. Άλλωστε, όπως είπε και ο διάσημος Βρετανός οικονομολόγος John Maynard Keynes, «μακροχρόνια θα είμαστε όλοι νεκροί».

Πλην όμως, το σήμερα δεν παύει να είναι η μακροχρόνια περίοδος του απώτερου παρελθόντος. Και σήμερα, δεν είμαστε όλοι νεκροί, αλλά αντίθετα ζούμε και βιώνουμε τις επιδράσεις κάποιων πολιτικών που ασκήθηκαν πολλά χρόνια πριν. Όταν έλθει το πλήρωμα του χρόνου, κάποιες από αυτές τις πολιτικές θα αξιολογούνται πολύ διαφορετικά από ό,τι εκτιμήθηκαν στο πρώτο διάστημα της εφαρμογή τους. Ως εκ τούτου συχνά αλλάζει δραματικά και η αξιολόγηση που οι αγορές προσάπτουν στους εμπνευστές αυτών των πολιτικών.

Για παράδειγμα, η νομισματική πολιτική πού άσκησε ο Alan Greenspan στην δεκαετία του ‘90 θεωρήθηκε τότε ως ιδιαιτέρως ευφυής, γεγονός που οδήγησε στην απονομή (από τις αγορές) του τιμητικού τίτλου του «μαέστρου». Δέκα χρόνια αργότερα, ο ίδιos άνθρωπος αποκαθηλώθηκε πλήρως, διότι θεωρήθηκε ότι η ίδια αυτή πολιτική του έριξε τον σπόρο για την μεγάλη οικονομική κρίση του 2008».

Όντως λοιπόν έχει δίκιο το βρετανικό περιοδικό όταν αναφέρεται σε «παράξενους νέους κανόνες», οι οποίοι θέτουν και νέα ερωτήματα σε ενίοτε πολύ σκονισμένα μυαλά.