Το Bitcoin και το ερώτημα της πραγματικής του αξίας

Εκεί που χαλάρωνα αγναντεύοντας την θάλασσα, εμφανίζεται από το πουθενά δίπλα μου η Ιωσηφίνα. Για ένα δευτερόλεπτο μου χαμογέλασε, αν μπορεί να θεωρηθεί χαμόγελο το ελαφρύ μειδίαμα στις άκρες των χειλιών της. Τα πράσινα μάτια της στένεψαν όταν άρχισε να μιλάει.

-Από τότε που κουβεντιάσατε με τον Κωστή για το Bitcoin έχει ξεμυαλιστεί, μου είπε εκνευρισμένη. Όλο για αυτό μου μιλάει. Εμένα όμως η Σούλα, η κουμπάρα του μπατζανάκη μου που είναι τραπεζικός, μου το είπε καθαρά: Το Bitcoin είναι για αναρχικούς, παράνομους και αφελείς τζογαδόρους. Για τους υπόλοιπους είναι άχρηστο.

-Με όλο τον σεβασμό προς την Σούλα, αυτά για τα οποία κατηγορούν σήμερα τα κρυπτονομίσματα τα έχουμε ξανακούσει τότε που πρωτοεμφανίστηκε το internet. Ότι είναι για πορνογραφία, για τρομοκράτες, για εμπόρους ναρκωτικών. Υπάρχει όντως η δυνατότητα να διακινήσει παιδική πορνογραφία κάποιος. Αλλά σε τι είδαμε να το χρησιμοποιεί δισεκατομμύρια κόσμου; Να μοιράζονται αστεία βίντεο, με μωρά και σκυλάκια.

Η Σούλα το αντιλαμβάνεται ως άχρηστο γιατί δεν έχει καταλάβει πως λειτουργεί. Είναι γεγονός πως δεν είναι τόσο απλό να συλλάβεις την φιλοσοφία του, ειδικά αν δεν έχεις κάνει καν τον κόπο να το μελετήσεις. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που εμφανίστηκε τέτοιας μορφής νόμισμα. Μέχρι την εμφάνιση του Bitcoin κανείς δεν πίστευε ότι μπορούσε να υπάρξει κάτι τέτοιο. Δεν υπήρχε καν ως θεωρητική πιθανότητα. Χρειάζεται χρόνος να αποδεχτείς ότι αποτελεί μία δύναμη εκδημοκρατισμού, ελευθερίας και μετάλλαξης του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

-Δεν το χωράει το μυαλό μου, επειδή κάποιος αποφάσισε να δημιουργήσει στον υπολογιστή του ένα νόμισμα, αυτό πρέπει να έχει και αξία.

-Έτσι όπως το περιγράφεις, όχι, δεν έχει. Όμως δεν ισχύει αυτό που λες. Πρόκειται για ένα απόλυτα ασφαλές, ολοκληρωμένο σύστημα, το οποίο έχει αποδειχθεί απρόσβλητο και λειτουργεί με απόλυτη διαφάνεια. Δεν ελέγχεται από κανέναν. Ούτε καν από τον ιδρυτή ή τους δημιουργούς του. Από κανένα πολιτικό, πρόεδρο, οργανισμό, κράτος, τράπεζα, εταιρία.

Πολλοί δεν εκτιμούν τι σημαίνει αυτό. Ότι ένα σύστημα, ένα νόμισμα που προσβάλει ευθέως ολόκληρο τον χρηματοοικονομικό κλάδο και τις μισές κυβερνήσεις του πλανήτη, συνεχίζει να δουλεύει. Σαν ένα καρδιοχτύπι που επαναλαμβάνεται, παράγει ένα μπλοκ κάθε 10’ επί 10 ολόκληρα χρόνια. Χωρίς καθυστερήσεις, χωρίς διακοπές, χωρίς να κλείσει για συντήρηση, 24 ώρες την ημέρα, 365 ημέρες τον χρόνο. Του έχουν επιτεθεί από όλα τα επίπεδα. Από παράνομους χάκερς μέχρι επίσημες διωκτικές αρχές και κυβερνήσεις. Και είναι ακόμα εκεί. Όχι μόνο επιβιώνει, αλλά εξαπλώνεται.

-Ο Buffett τότε γιατί δεν το εκτιμάει; Χαζός είναι;

-Ο Warren Buffett αναμφίβολα είναι ένας πολύ έξυπνος άνθρωπος. Ακόμα και οι έξυπνοι άνθρωποι όμως κάνουν λάθη. Όπως έχει παραδεχθεί και ο ίδιος, δεν το καταλαβαίνει. Δικαιολογημένα. Δεν έχει την ανάγκη να ασχοληθεί. Ωστόσο πάρα πολλοί στην Ινδία ή την Λατινική Αμερική το έχουν ανάγκη. Άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε τραπεζικό σύστημα, σε δυνατότητα να επενδύσουν, να προστατευτούν από τον πληθωρισμό. Είναι απίστευτα εγωιστικό και αλαζονικό να λες πως επειδή εσύ δεν το χρειάζεσαι, δεν σημαίνει πως δεν το χρειάζονται άλλοι. Για την ακρίβεια οι περισσότεροι άνθρωποι του πλανήτη δεν ζουν στην ασφάλεια των αναπτυγμένων χωρών. Δεν έχουν την δικιά σου πολυτέλεια να το θεωρήσουν άχρηστο.

-Πως είναι δυνατόν να είναι χρήμα, επιμένει. Είναι άυλο. Απλά ψηφία σε έναν υπολογιστή.

-Το κάθε τι μπορεί να έχει αξία. Η μοναδική προϋπόθεση που υπάρχει, είναι να υπάρχουν δύο ενδιαφερόμενοι. Ένας να το εκδώσει και ένας να το αποδεχτεί ως πληρωμή. Ειδικά όσοι ασχολούμαστε με τις επενδύσεις, γνωρίζουμε πολύ καλά πως η τιμή δεν ταυτίζεται με την αξία. Για παράδειγμα η αξία του νερού είναι ανεκτίμητη. Χωρίς αυτό υποφέρουμε. Πεθαίνουμε σε ελάχιστες ημέρες. Η τιμή του όμως είναι χαμηλή γιατί δεν είναι σπάνιο. Αν γίνει σπάνιο η τιμή του θα εκτιναχθεί. Την τιμή την αποφασίζει ο κόσμος, η αγορά. Δεν ταυτίζεται με την αξία. Η αξία είναι μόνο μία από τις παραμέτρους που καθορίζουν την τιμή.

-Ας γελάσω, ειρωνεύτηκε. Πολύτιμο σαν το ευρώ ή το δολάριο, που μπορείς να το πιάσεις στα χέρια σου; Αυτά δεν είναι απλά ψηφία σε κάποιο κινητό.

Κανονικά θα νευρίαζα με την επιμονή της, αλλά ήταν τόσο αναθεματισμένα όμορφη. Τελικά, ορισμένες γυναίκες γίνονται ομορφότερες καθώς μεγαλώνουν. Της εξήγηση ψύχραιμα:

-Πώς λες να υποδέχτηκαν τον πρώτο που κρατούσε ένα χαρτί πιστοποίησης κατοχής χρυσού, αντί τον ίδιο τον χρυσό; Θα βάλανε τα γέλια στην καλύτερη. Το πιθανότερο είναι πως θα τον πετάγανε έξω με τις κλωτσιές ως απατεώνα. Πώς να υποδέχτηκαν τον πρώτο που κρατούσε μια πλαστική κάρτα με το όνομα του, και να πληρώσει με αυτή σε εστιατόριο; Μάλλον θα τον κρατήσανε να πλένει πιάτα, μέχρι να τους τελειώσει το AVA.

Ποιος ο λόγος που αυτά τα χρωματιστά χαρτάκια, τα χαρτονομίσματα που έχουμε στην τσέπη, είναι πιο πολύτιμα από κάποιο άλλο χαρτί; Τι τους δίνει την ιδιότητα να μπορώ να αγοράσω πράγματα που αξίζουν περισσότερο από ένα κομμάτι χρωματιστό χαρτί; Μετά την κατάργηση του κανόνα του χρυσού το 1971, κανένα νόμισμα δεν έχει αντίκρισμα. Η αξία πηγάζει μόνο από την εμπιστοσύνη, την σπανιότητα και την υιοθέτηση. Αρκεί να υπάρχουν άνθρωποι που είναι διατεθειμένοι να τα αποδεχτούν ως πληρωμή.

Η διαφορά ενός ψηφιακά εμφανιζόμενου Bitcoin με ένα ψηφιακά εμφανιζόμενο ευρώ, είναι πως πίσω από το Bitcoin υπάρχουν αυστηροί κανόνες δημιουργίας και προκαθορισμένης ποσότητας, οι οποίοι δεν μπορούν να παραβιαστούν από κανέναν. Αντίθετα οι τράπεζες ανά πάσα στιγμή δημιουργούν χρήματα από τους υπολογιστές τους κατά το δοκούν. Δεν μιλάω μόνο για τις Κεντρικές Τράπεζες που ξέρουμε πολύ καλά έχουν δικαίωμα για απεριόριστη δημιουργία χρήματος, το οποίο ασκούν συχνά, ειδικά σε περιόδους κρίσεων.

Με κοίταξε καχύποπτα

-Τι εννοείς κατά το δοκούν;

- Ας πούμε ότι σου πουλάω ένα σπίτι 100.000 ευρώ. Υπάρχουν δύο περιπτώσεις για να το πληρώσεις. Η μία είναι να έχεις τα χρήματα και η άλλη είναι να πάρεις στεγαστικό δάνειο. Στην πρώτη περίπτωση τα πράγματα είναι απλά. Μεταφέρεις τα χρήματα από τον τραπεζικό σου λογαριασμό στον δικό μου. Τι σημαίνει αυτό για το τραπεζικό σύστημα; Τίποτα άξιο λόγου. Βγήκαν από την μια τράπεζα και μπήκανε στην άλλη. Βγήκαν από την μια τσέπη και μπήκαν στην άλλη.

Το πράγμα γίνεται ενδιαφέρον όταν έχουμε την περίπτωση του δανείου. Με το που εγκρίνεται το δάνειο από την τράπεζα, εμφανίζονται μαγικά 100.000 στον τραπεζικό λογαριασμό σου. Εκεί που ήταν μηδέν, πλέον έχεις 100.000€. Τι σημαίνει αυτό για το τραπεζικό σύστημα; Ότι αυξήθηκαν οι συνολικές καταθέσεις κατά 100.000€. Μήπως δημιουργήθηκε νέος πλούτος; Όχι βέβαια. Μια απλή ψηφιακή εγγραφή έκαναν. Οι εμπορικές τράπεζες όταν δίνουν δάνειο δεν παίρνουν χρήματα από το χρηματοκιβώτιο. Ως σύγχρονοι μάγοι, πληκτρολογούν νούμερα στο κεντρικό υπολογιστικό τους σύστημα και αυξάνουν το χρήμα που έχουν στα «ταμεία» τους. Ψηφιακά εννοείται.

Περίμενα την αντίδρασή της, αλλά εκείνη ήταν ψυχρά ανέκφραστη.

-Από ότι καταλαβαίνεις λοιπόν, συνέχισα, το σύνολο του χρήματος που κυκλοφορεί, κυριολεκτικά και όχι μεταφορικά, δημιουργείται από τις εμπορικές τράπεζες.

-Είχα την εντύπωση ότι οι τράπεζες αποτελούν τη γέφυρα μεταξύ αυτών που έχουν διαθέσιμα χρήματα και αυτών που τα χρειάζονται για επενδυτικούς ή καταναλωτικούς σκοπούς. Ότι δανείζονται από τους πρώτους και δανείζουν τους δεύτερους.

-Είναι λάθος. Αυτό γινόταν κάποτε, στα πρώτα χρόνια της τραπεζικής. Δεν ισχύει πια. Στις εξελιγμένες κοινωνίες τα δάνεια δημιουργούν τις καταθέσεις και όχι το ανάποδο. Γιατί; Επειδή δεν αρκούν. Απαιτούνται επενδύσεις πολύ μεγαλύτερες από τις αποταμιεύσεις.

-Πόσα μετρητά δηλαδή έχουν οι τράπεζες στα ταμεία τους;

-Το 1% των συνολικών καταθέσεων. Για παράδειγμα τον Φεβρουάριο του 2019, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΤτΕ (Συγκεντρωτική Λογιστικη Κατάσταση ΠΙ), μόλις 1,437 δισ. ευρώ υπάρχουν σε μετρητά. Μόνο αυτά υπάρχουν σε χαρτονομίσματα, από τα 140 δισ. που χρωστάνε στους καταθέτες τους. Όλα τα άλλα είναι απλά ψηφιακά κατασκευάσματα, όπως ειρωνικά αποκαλείς το Bitcoin.

Κούνησε το κεφάλι της σιωπηλά. Το αινιγματικό βλέμμα που μου έριξε, δεν κατάλαβα αν ήταν από απόρριψη ή αποδοχή.

-Βιάζομαι να φύγω τώρα, αλλά θα τα ξαναπούμε οι δυο μας. Δεν τελειώσαμε.

Τουλάχιστον δεν ήταν πια τόσο εκνευρισμένη. Κάτι ήταν και αυτό.

* Ο κ. Βασίλης Παζόπουλος είναι οικονομολόγος, πιστοποιημένος επενδυτικός σύμβουλος από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, συγγραφέας του βιβλίου Επενδυτές χωρίς Σύνορα (www.ependytes.com).