Τα δύο «προβλήματα» της συμφωνίας με την πΓΔΜ

Το κυρίαρχο θέμα της επικαιρότητας είναι η Συμφωνία μετονομασίας της πΓΔΜ σε Βόρεια Μακεδονία. Η αντιπαράθεση γρήγορα ξέφυγε από τις επιμέρους ρυθμίσεις και μετετράπη στο πιο δημοφιλές σπορ στη χώρα μας: μάχες εξόντωσης των αντιπάλων. Ευθύνη έχει η κυβέρνηση, που σε κανένα θέμα δεν επιδιώκει συνεννόηση, ούτε έδειξε καμία πρόθεση τώρα να κάνει κάποια εξαίρεση. Έτσι έχει μάθει να πολιτεύεται και έτσι έφτασε στην εξουσία.

Η δε αξιωματική αντιπολίτευση κατάφερε να αυτοπαγιδευτεί από πατριδέμπορους, υποθηκεύοντας το μέλλον της (καθώς το πιο πιθανό είναι ότι η ίδια θα επικυρώσει τη Συμφωνία).

Έχοντας διαβάσει δεκάδες άρθρα, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι οι περισσότεροι σοβαροί αναλυτές καθώς και οι ειδικοί είναι γενικά υπέρ της λύσης που δόθηκε. Δυστυχώς, όμως, μια ποικιλόμορφη πλειοψηφία ακολουθεί μια πολεμική τακτική. Εκτός από τους ιδεολογικά και πολιτικά διαταραγμένους, υπάρχουν αυτοί που ακολουθούν μια γραμμή που υπαγορεύεται κομματικά, ενώ άλλοι προσπαθούν να γίνουν αρεστοί ώστε να εξαργυρώσουν μελλοντικές ανταμοιβές από την επόμενη κυβέρνηση. Υπάρχουν και αρκετοί οι οποίοι σιωπούν κάτω από την πίεση της πλειοψηφίας (που αποδεικνύεται ότι δεν είναι πάντα σιωπηλή), που φωνάζει «καμία πατρίδα για τους προδότες».

Εξαιρώντας όσους δεν θέλουν καμία λύση (και είναι αρκετοί, αν αθροίσουμε σε αυτούς που θεωρούν το «Μακεδονία» κατοχυρωμένη εθνική πατέντα και όσους πιστεύουν ότι ο κόσμος μένει ακίνητος όταν εμείς αποφασίζουμε να είμαστε αμετακίνητοι), οι βασικές ενστάσεις για τη Συμφωνία είναι οι εξής δύο: η αναγνώριση μακεδονικού έθνους και μακεδονικής γλώσσας.

Α. Ενα ανύπαρκτο έθνος

Το βασικό επιχείρημα είναι ότι ενώ το κράτος θα αποκαλείται Βόρεια Μακεδονία, οι κάτοικοί του, αντί να αποκαλούνται Βορειομακεδόνες θα ονομάζονται «Μακεδόνες». Παρότι συμφωνήθηκε να αποσυρθούν οι Σκοπιανοί Βουκεφάλες και αναγνωρίστηκε ότι ο Μεγαλέξανδρος ανήκει στην ελληνική Ιστορία, οι διευκρινίσεις περί εθνοτικού προσδιορισμού (σλαβική καταγωγή) δεν ικανοποιούν και η ονομασία τους εξακολουθεί να θεωρείται «απεμπόληση της ψυχής μας».

• Σίγουρα θα ήταν καλύτερα να αποφάσιζαν το έθνος τους να είχε άλλο όνομα. Κάποτε όμως πρέπει να μάθουμε να διακρίνουμε την πραγματικότητα από τις επιθυμίες, το εφικτό από το ανέφικτο, τα κέρδη που διαφεύγουν από τις ζημιές που συσσωρεύονται. Κανένα όνομα έθνους δεν βαφτίστηκε από κάποιον τρίτο.

• Τα σύγχρονα έθνη είναι μία κατασκευή λίγων εκατοντάδων ετών. Αυτό που συμβαίνει με τους βόρειους γείτονες είναι η δημιουργία ενός έθνους με χρονοκαθυστέρηση σε σχέση με τα υπόλοιπα Βαλκάνια. Η καταγωγή τους μπορεί να είναι βουλγαρική (και αλβανική), αλλά όλα τα έθνη από κάπου κατάγονται.

• Για να διεκδικήσεις αλύτρωτες πατρίδες πρέπει αυτές να κατοικούνται από ομοεθνείς σου. Υπάρχουν σήμερα Σλαβομακεδόνες στην ελληνική Μακεδονία; Ταυτόχρονα κανένας Έλληνας στη Βόρεισ Ελλάδα δεν αισθάνεται εθνοτικά Μακεδόνας. Ο ισχυρισμός ότι θα καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη είναι τόσο βάσιμος όσο ότι εμείς θα καταλάβουμε την Κωνσταντινούπολη. Κάποιοι αντιλέγουν ότι μελλοντικά η κατάσταση και οι συσχετισμοί μπορούν να αλλάξουν. Αυτό είναι φυσικά μία πιθανότητα, καθώς κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον. Αν όμως δοθεί ποτέ η δυνατότητα στο γειτονικό κράτος να στραφεί εναντίον μας για κατάκτηση εδαφών (προφανώς πολεμικά), αυτό θα σημαίνει ότι αποτύχαμε εμείς που είμαστε ισχυρότεροι. Η ονομασία δεν παίζει κανένα ρόλο σε αυτές τις καταστάσεις. Οι αφορμές για έναν πόλεμο είναι πάντα πολύ πιο ασήμαντες και οι αιτίες δεν είναι ποτέ τα ονόματα.

Β. Μακεδονικά γλωσσικά παραμύθια

Το επιχείρημα είναι ότι η μακεδονική γλώσσα είναι ανύπαρκτη. Είναι ένα βουλγάρικο ιδίωμα. Αυτό επιβεβαιώνουν γλωσσολόγοι και σχετική απόφαση της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου.

• Ο Γ. Μπαμπινιώτης αποφαίνεται: «Η βουλγαροσερβική γλώσσα των Σκοπίων ούτε αναγνωρίστηκε το 1977 ούτε και τώρα μπορεί να επισημοποιηθεί ως "μακεδονική γλώσσα". Ως μέγιστη υποχώρηση θα μπορούσε να ονομάζεται "Σλαβομακεδονική"». («Δεν αναγνωρίσαμε ποτέ "μακεδονική γλώσσα"» - Protagon, 1.6.2018).

Στο άρθρο δεν αναφέρεται το επιχείρημα του ιδιώματος, αλλά ότι «η γλώσσα των Σκοπίων (ανήκει στις σλαβικές γλώσσες), γραφόμενη όπως και οι λοιπές γλώσσες της τότε Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας, η σερβική και η κροατική, με το σλαβικό κυριλλικό αλφάβητο. Δεν αμφισβητούν δηλαδή ούτε καν οι ίδιοι ότι η γλώσσα τους είναι σλαβική, γι’ αυτό και γράφεται με το σλαβικό αλφάβητο όπως και οι άλλες σλαβικές γλώσσες (σερβική, κροατική, βουλγαρική, ρωσική, πολωνική κ.ά.). Κι όμως την αποκαλούν "μακεδονική"!». Δηλαδή όλοι οι υπόλοιποι Σλάβοι έχουν το δικαίωμα να ονοματίζουν τη γλώσσα τους εκτός από όσους έτυχε να γεννηθούν βορείως της ελληνικής Μακεδονίας, επειδή έτσι διατάζει ένας Ελληνας γλωσσολόγος. (Το θέμα αναλύει το γλωσσικό ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου σε ένα σχετικό άρθρο).

• Από τη στιγμή που δύο εκατομμύρια άνθρωποι συνομιλούν γραπτά και προφορικά (και όχι μόνο με τη βοήθεια της νοηματικής), γεννάται ένα επόμενο ερώτημα: Τι διαφορά έχει μια «διάλεκτος» από μία «γλώσσα»;

Ο Π. Μανδραβέλης σε άρθρο του («Ομιλείτε την Μακεδονική;», Καθημερινή 12.6.2018) αναφέρει: «Ποια είναι ακριβώς η διαφορά της "μακεδονικής γλώσσας" από το "σερβοβουλγαρικό ιδίωμα", όπως λένε σήμερα κάποιοι; Απολύτως καμία, αν εξαιρέσουμε τα κονδύλια που ενθυλακώνουν διάφοροι για να κάνουν περίτεχνες και εθνικά ορθές (αναλόγως της συγκυρίας) θεωρίες. Όπως ορθώς γράφει ο καθηγητής γλωσσολογίας κ. Κώστας Ντίνας, "η επιστήμη της Γλωσσολογίας δεν έδωσε ακόμα τη σαφή και οριστική της απάντηση στο ερώτημα: τι είναι γλώσσα και τι διάλεκτος μιας γλώσσας;". Σύμφωνα με ένα διάσημο ρητό του Αμερικάνου γλωσσολόγου Max Weinreich: "Γλώσσα είναι μια διάλεκτος με στρατό και ναυτικό"».

• Υπάρχει απόφαση του Αρείου Πάγου (2009), η οποία προήλθε από την προσπάθεια αναγνώρισης Σωματείου (η οποία απερρίφθη) που αναφέρει (ανάμεσα σε άλλα πατριδογνωστικά): «Δεν υπάρχει μακεδονικό έθνος και, κατά συνέπεια, μακεδονικός πολιτισμός και μακεδονική γλώσσα». Όμως οι αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων δεν μπορούν να σταματήσουν την ονομασία γλωσσών. Ούτε δεσμεύουν τους κατοίκους του υπόλοιπου πλανήτη. Άλλωστε τα μέλη του υπό ίδρυση σωματείου δικαιώθηκαν από το Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

• Είναι γεγονός πως το επιχείρημα ότι δεν υπάρχει μακεδονική γλώσσα στηρίζεται στην ανυπαρξία μακεδονικού έθνους. Χωρίς αυτή την προϋπόθεση, όλα τα υπόλοιπα επιχειρήματα καταρρέουν. Υπάρχουν ομοιότητες στην εξέλιξη των γλωσσών με τη βιολογική εξέλιξη (μέσω της φυσικής επιλογής), όπως οι μεταλλάξεις της γλώσσας σε παραλληλία με αυτές των γονιδίων. Όπως τα είδη απεικονίζονται σε μορφή δένδρου, το ίδιο συμβαίνει και με τις γλώσσες.

Στο γλωσσικό δένδρο της Ινδοευρωπαϊκής οικογένειας, η μακεδονική γλώσσα αποτελεί ένα κλαδί μετά τα σλοβένικα. Αλλά η Σλοβενία είναι για εμάς κράτος, ενώ η ακατονόμαστη χώρα «κρατίδιο» (και ας είναι 2 εκατομμύρια οι κάτοικοι και των δύο). Τα σλοβένικα είναι γλώσσα ενώ τα μακεδόνικα, ιδίωμα ή διάλεκτος.

Κάποιοι γεννήθηκαν σαν παράνομα εξώγαμα.

Πηγή: https://www.theguardian.com/education/gallery/2015/jan/23/a-language-family-tree-in-pictures?CMP=twt_gu

• Υπάρχει και η Google, η οποία έχει υιοθετήσει μία πονηρή τακτική. Το Google Translate στην ελληνική έκδοση μεταφράζει σε «Σλαβομακεδονική», ενώ σε όλες τις υπόλοιπες γλώσσες και περιοχές του πλανήτη σε «Macedonian». Αυτό βέβαια δεν αποδεικνύει τίποτα πέρα από το ότι οι επιχειρήσεις πάντα βρίσκουν λύσεις που δεν τις εμπλέκουν σε αντιπαραθέσεις που μειώνουν τα κέρδη τους.

Μελλοντικοί προβληματισμοί

Η υπογραφείσα Συμφωνία είναι αβέβαιο αν θα εφαρμοστεί, ενώ υπάρχουν και πολλά θέματα που δεν έχουν διευκρινιστεί (ούτε και θα μπορούσαν στο πλαίσιο μιας συμφωνίας). Υπάρχουν πολλές αντιδράσεις και στις δύο χώρες, με ταυτόσημα επιχειρήματα αλλά με αντίθετα εθνικά πρόσημα (βασικό υπόστρωμά τους είναι η «εθνική προδοσία»).

Μέσα στον θόρυβο, μας διαφεύγει ότι υπάρχουν και χώρες που δεν θέλουν να εφαρμοστεί η Συμφωνία (και όχι γιατί σέβονται τις ευαισθησίες μας). Αν πιστεύουμε ότι εμείς δίνουμε πιστοποιητικά γέννησης εθνών ή ότι το γραφείο αναγνώρισης γλωσσών εδρεύει στην Αθήνα, τότε δεν πρόκειται ποτέ να υπογράψουμε κάποιο συμβιβασμό με τους γείτονες (για όσους δεν πιστεύουν σε συμβιβασμούς έτσι και αλλιώς το θέμα είναι ανύπαρκτο).

Δεν πρόκειται βέβαια να σταματήσει ο πλανήτης να γυρίζει. Απλά τη λύση θα δώσουν άλλοι (και) για εμάς, όπως έχουμε άλλωστε συνηθίσει για τόσα άλλα.

* Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος, συγγραφέας του βιβλίου «ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ» (εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη)