Τι είναι επιτέλους αυτές «οι αγορές»

Αγορές. Ίσως η πιο χρησιμοποιημένη λέξη, για όποιον συζητά θέματα σχετικά με τα οικονομικά. Και η πιο μυστήρια. Την πραγματική της έννοια ελάχιστοι την κατανοούν.

Σε μια συνέντευξή του ο James Carville, υπεύθυνος της προεκλογικής εκστρατείας του Μπιλ Κλίντον, είχε αναφέρει πως αν υπάρχει μετενσάρκωση, θα ήθελε να επιστρέψει όχι ως πρόεδρος των ΗΠΑ ή Πάπας αλλά ως αγορά ομολόγων. Επειδή αυτή είναι που κυβερνά τον κόσμο.

Ποιος είναι ο αρχηγός

Η παγκόσμια αγορά δεν είναι τίποτε άλλο από ένα ηλεκτρονικό κοπάδι από ανώνυμους επενδυτές μετοχών, ομολόγων, συναλλάγματος. «Τσιγγάνικα» κεφάλαια, χωρίς πατρίδα. Ένα ακυβέρνητο δίκτυο που τα μέλη του συνεννοούνται μεταξύ τους μέσω υπολογιστών.

Οι συζητήσεις για το ποιος κάνει κουμάντο πίσω από τις αγορές μοιάζουν με τις υπαρξιακές συζητήσεις γύρω από την ύπαρξη Θεού. Μπορείς να υποψιάζεσαι ότι υπάρχει ή δεν υπάρχει, αλλά δεν μπορείς να το αποδείξεις.

Όσο και αν φαίνεται απίθανο, δεν υπάρχει κάποιος ορατός μηχανισμός ελέγχου, κάποια συμβατική ιεραρχική δομή. Δεν έχουμε να κάνουμε με μια παγκόσμια ενιαία εξουσία, αλλά με ένα πυκνό πλέγμα πολυεθνικών κέντρων ελέγχου, οικοδομημένο πάνω στην πολυπλοκότητα. Ακόμα και οι πιο δυνατοί από αυτούς, δηλαδή οι διαχειριστές συνταξιοδοτικών κεφαλαίων, τραπεζικών, hedge funds, αμοιβαίων κεφαλαίων, έχουν ατομικά ελάχιστο έλεγχο.

Αντιλαμβάνομαι πως είναι δύσκολο να το καταλάβει όποιος δεν είναι εξοικειωμένος. Όλοι θέλουμε να πιστεύουμε ότι υπάρχει κάποιο αφεντικό, κάποιος υπεύθυνος. Είναι σαν να προσπαθείς να πείσεις έναν πιστό πως δεν υπάρχει Θεός.

Πού βρίσκουν τόση δύναμη

Για τα μάτια τους, οι χώρες αλλά και οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονται σκληρά και ανηλεώς μεταξύ τους. Μπορεί να είναι αόρατες, αλλά ο Carville είχε δίκιο. Πρόκειται για τα ουσιαστικά αφεντικά του πλανήτη.

Στη διεθνή πολιτική σκακιέρα τα πιόνια μετακινούνται από τα ψηφιακά χέρια των αγορών. Οι κυβερνήσεις, είτε είναι δημοκρατικά εκλεγμένες είτε έχουν αυταρχικά καθεστώτα, δεν ασκούν αυτόνομη πολιτική.

Για παράδειγμα, η αύξηση των δαπανών της κοινωνικής πρόνοιας πέρα από ένα όριο μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για να αρχίσουν να αποτραβιούνται. Ακόμα και να επιτεθούν. Όποιο κράτος δεν συμμορφώνεται, τιμωρείται. Στην αρχή αυξάνουν το κόστος δανεισμού. Αν όμως η ένταση κλιμακωθεί, το απομονώνουν.

Δεν είναι προσωπικό το ζήτημα. Ούτε ιδεολογικό. Απλά τα κεφάλαιά τους κατευθύνονται εκεί που υπάρχει πιο πρόσφορο έδαφος για κέρδη. Λογικό. Να πάνε πού; Εκεί που οι συνθήκες ευνοούν τις ζημιές; Γιατί θα πρέπει να αντιληφθείτε πως και οι ίδιοι οι διαχειριστές των διεθνών κεφαλαίων βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε ένα αυταρχικό πλαίσιο, που τους αξιολογεί καθημερινά. Αν μείνουν πίσω στο κυνήγι των αποδόσεων, αποβάλλονται από τον επενδυτικό αγώνα. Όλοι είναι ταυτόχρονα και κυνηγοί και κυνηγημένοι σε αυτόν τον αγώνα.

Όσο πιο ανασφαλείς νιώθουν οι επενδυτές-δανειστές, τόσο πιο απρόθυμοι είναι να τοποθετήσουν τα χρήματά τους. Όσο το ρίσκο μεγαλώνει, απαιτούνται υψηλότερα επιτόκια. Για να συμμετάσχουν, χρειάζονται μεγαλύτερο κίνητρο. Το κίνητρο δεν είναι άλλο από την κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού. Την επιθυμία τους να βγάλουν περισσότερα χρήματα. Μπορεί να αποβλέπουν σε κέρδος βραχυπρόθεσμο ή μακροπρόθεσμο, επενδυτικό ή καιροσκοπικό. Αλλά πάντα σκοπός είναι το κέρδος.

Ωστόσο, όσο μεγαλύτερο είναι το επιτόκιο, τόσο περισσότερους τόκους πληρώνουν τα κράτη, άρα περισσότεροι φόροι θα απαιτηθούν για την αποπληρωμή του. Το κόστος μετακυλίεται στους πολίτες πολλαπλά, καθώς αφαιρεί πόρους που θα μπορούσαν να ενισχύσουν είτε την παραγωγική ικανότητα, είτε την εγχώρια ζήτηση. Και φυσικά απομένουν λιγότερα χρήματα για παιδεία, υγεία, άμυνα κτλ.

Πώς μπορούμε να απεμπλακούμε

Η αντίληψη ότι μπορεί να υπάρξει χώρα στην εποχή των παγκοσμιοποιημένων αγορών που να αποφασίζει μόνη της, αποδεικνύεται μοιραία ψευδαίσθηση. Η ελεύθερη βούληση αποτελεί όνειρο θερινής νυκτός σε έναν κόσμο αλληλοεξαρτώμενο. Οι κυβερνώντες συμμετέχουν σε ένα παιχνίδι εξουσίας πέρα από τις δυνάμεις τους.

Οι παντοδύναμοι αρχηγοί των κρατών δεν μπορούν να ασκήσουν πολιτική εναντίον τους. Μπορούν να επιβάλουν πιέσεις στις οποίες κανείς δεν μπορεί να αντισταθεί. Η κυβερνητική εξουσία έχει υποβιβαστεί σε μηχανισμό εφαρμογής αποφάσεων μέσα στο στενό πλαίσιο που της επιτρέπει ο έλεγχος των αγορών.

Αυτά τα θέματα δεν λύνονται με επίκληση στην ηθική ή τη δικαιοσύνη, αλλά στον ρεαλισμό. Η πολιτική βούληση δεν μπορεί να ξεπεράσει τους περιορισμούς που βάζουν οι αριθμοί. Δεν υπάρχει κάποιο καταχθόνιο, μοχθηρό μυστικό σχέδιο, ούτε κάποια σαδιστική διάθεση. Υπάρχει μόνο η θέληση για ασφαλείς και επικερδείς επενδύσεις.

Μπορεί να ακουστεί κυνικό, αλλά η εκμετάλλευση από τις αγορές είναι το μικρότερο κακό που υπάρχει να επιλέξεις, σε σχέση με το να μην εμφανίζεται κανείς να σε εκμεταλλευτεί. Αν κάποιο κράτος θελήσει να απομονωθεί από αυτό το οικονομικό σύστημα, θα του λείψουν κεφάλαια για επενδύσεις. Τα προϊόντα και ο εξοπλισμός που χρειάζεται θα τα πληρώνει ακριβότερα. Το τίμημα της συμμετοχής στην τεχνολογική και οικονομική πρόοδο είναι να ανοιχτεί στον διεθνή ανταγωνισμό. Από την άλλη όμως, αν ανοίξουν τα σύνορα γρήγορα σε μια ανέτοιμη οικονομία, τότε καταργούνται θέσεις εργασίας πιο εύκολα από ό,τι δημιουργούνται νέες.

Πώς σκέπτονται

Παρά την επικρατούσα αντίληψη, οι αγορές δεν έχουν πάντα δίκιο. Δεν είναι αλάνθαστες. Έχουμε πολλά παραδείγματα που το αποδεικνύουν. Συχνότερα από όσο θα έπρεπε, έχουν συμπεριφορά αγέλης. Αν φερθείς με λάθος τρόπο, δεν θα διστάσουν να σε απομονώσουν.

Οι διεθνείς επενδυτές που απαρτίζουν τις αγορές δεν περιπλανιούνται ανέμελα στο ειδυλλιακό περιβάλλον των ανθρώπινων ιδεωδών. Προχωράνε σαν οδοστρωτήρας,συνθλίβοντας στο διάβα τους τις κυβερνητικές επιδιώξεις και τη βούληση των πολιτών, οι οποίοι αναγκάζονται να χορεύουν στον ρυθμό της λογικής τους.

Οι αποφάσεις των διαχειριστών κεφαλαίων δεν βασίζονται αναγκαστικά στην οικονομική αρχή. Οι τοποθετήσεις στηρίζονται σε ένα συνδυασμό ορθολογικής ανάλυσης, με βάση μια καθιερωμένη μεθοδολογία και τις προσωπικές προκαταλήψεις του καθενός ξεχωριστά. Επηρεάζονται από αυτό που θεωρούν δίκαιο ή άδικο. Άλλες φορές αντιδρούν υπερβολικά, άλλες νευρικά, άλλες υποτονικά. Υποτιμούν κινδύνους και υπερεκτιμούν ευκαιρίες. Αν όμως τα θεμελιώδη μεγέθη είναι σε γενικές γραμμές σωστά, είναι θέμα χρόνου να το αναγνωρίσουν.

Συμπέρασμα

Σε μια δήλωσή του πρόσφατα, ο Ιταλός αρχηγός των Πέντε Αστέρων ανέφερε ότι «οι εκλογές είναι άχρηστες. Τις κυβερνήσεις τις αποφασίζουν οι οίκοι αξιολόγησης και τα χρηματοπιστωτικά λόμπι». Όσο και αν μας κακοφαίνεται, δεν απέχει πολύ από την αλήθεια.

Για να ευημερήσει μια χώρα πρέπει να είναι πιο ανταγωνιστική από τον γείτονά της στην προσέλκυση κεφαλαίων. Πρέπει να επιλέξει. Να φερθεί με τρόπο που είναι αρεστός στις αγορές ή να τις αγνοήσει και να μην έχει στη διάθεσή της τα κεφάλαιά τους;

Αν και όπως καταλαβαίνουμε, στην πραγματικότητα δεν τίθεται δίλημμα. Για πόσο διάστημα φτάνουν τα ιδεολογικά αποθέματα για να αντέξουν στην αναμέτρηση με την πείνα;

Οι ιδεολογίες είναι αέρας κοπανιστός. Το άδειο στομάχι δεν χορταίνει με όμορφα λόγια. Και ξέρετε με τι ρυθμούς δουλεύει το άτιμο. Όλο το εικοσιτετράωρο, εφτά ημέρες την εβδομάδα.

Η συνθηκολόγηση είναι θέμα χρόνου

Πηγή: Ο κόσμος είναι επίπεδος, του Τόμας Φρίντμαν

* Ο κ. Βασίλης Παζόπουλος είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου Επενδυτές χωρίς Σύνορα (www.ependytes.com).