Το κυνήγι για επενδύσεις R&D και το όπλο που... ξέχασε η Ελλάδα

Τον περασμένο Δεκέμβριο δημοσιεύθηκε η επικαιροποιημένη έκδοση της παγκόσμιας έρευνας κινήτρων καινοτομίας και επενδύσεων της Deloitte (1).

Η νέα έκδοση καλύπτει 41 χώρες, οι οποίες αποτελούν διεθνείς επιχειρηματικούς προορισμούς των επιχειρήσεων που εστιάζουν στην καινοτομία και σε επενδύσεις έρευνας και ανάπτυξης (Research & Development, R&D). Στόχος της έρευνας είναι να βοηθήσει τις εταιρείες να κατανοήσουν την τρέχουσα παγκόσμια δυναμική που επηρεάζει τη χρηματοδότηση για την καινοτομία και τις υφιστάμενες ή νέες επενδύσεις σε R&D.

Η έρευνα δεν κατατάσσει συγκριτικά τις χώρες, αλλά αναδεικνύει τα οικονομικά πλεονεκτήματα που παρέχει κάθε χώρα στις επιχειρήσεις οι οποίες υλοποιούν επενδύσεις (CAPEX), δραστηριοποιούνται σε R&D και εκμεταλλεύονται διανοητική ιδιοκτησία (intellectual property, IP). Ανάλογα με το τι διαθέτει η κάθε χώρα, στην έρευνα παρουσιάζονται φορολογικά κίνητρα και κίνητρα επιχορηγήσεων για R&D, CAPEX, IP, κατάρτιση και εργασία, περιβαλλοντική βιωσιμότητα κ.λπ.

Τα οριζόντια φορολογικά μέτρα δεν είναι κρατικές ενισχύσεις

Μέσω της έρευνας γίνεται φανερό ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των χωρών για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός, ακόμα και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικά για την ΕΕ είναι ενδιαφέρον ότι με τη χρήση οριζόντιων φορολογικών μέτρων, τα οποία δεν αποτελούν κρατικές ενισχύσεις, οι χώρες της ΕΕ διαφοροποιούν σε μεγάλο βαθμό την ελκυστικότητά τους για να προσελκύσουν την εγκατάσταση και δραστηριοποίηση σημαντικών διεθνών επιχειρήσεων.

Τα φορολογικά κίνητρα για R&D και IP ποικίλλουν σημαντικά, αλλά ορισμένες χώρες είναι ιδιαίτερα γενναιόδωρες ή έχουν μοναδικό χαρακτήρα, σε βαθμό που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και σαν φορολογικοί παράδεισοι για την καινοτομία.

 Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στο παραπάνω διάγραμμα ενδέχεται να διαφοροποιούνται ανά περίπτωση, λόγω της συνθετότητας εφαρμογής των κινήτρων (ποσοστώσεις, πλαφόν κ.λπ.)

Η σπουδαιότητα του Intellectual Property

Για να γίνει αντιληπτό το εύρος των φορολογικών κινήτρων R&D και IP που παρέχονται από τις χώρες αυτές, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι στόχος τους δεν είναι μόνο οι προφανείς δραστηριότητες (π.χ. φάρμακα). Αποτελεί πλέον κοινό τόπο στρατηγικής των χωρών αυτών το γεγονός ότι η δημιουργία υπεραξίας τόσο σε προϊόντα, όσο και σε υπηρεσίες, βασίζεται κυρίως στην κεφαλαιοποίηση της γνώσης. Ο χρόνος, η προσπάθεια και οι δαπάνες που καταβάλλονται για την έρευνα, τη δημιουργία γνώσης, την ανάπτυξη, τον σχεδιασμό, την εφεύρεση, τη διατήρηση γνώσης κ.λπ. αποτελούν την κεφαλαιοποίηση της γνώσης, ή αλλιώς τη διανοητική ιδιοκτησία (Intellectual Property, IP).

Όπως αναγνωρίζονται και στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2), τα μεγέθη των οικονομικών δεικτών των βιομηχανιών έντασης διανοητικής ιδιοκτησίας είναι εξαιρετικά σημαντικά και πρέπει να αποτελούν κύρια σημεία ενεργών εθνικών και Ευρωπαϊκών πολιτικών για την περαιτέρω ενίσχυση των βιομηχανιών αυτών:

• Το 26% των θέσεων εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης υφίσταται σε βιομηχανίες εντάσεως διανοητικής ιδιοκτησίας,

• Το 39% του ευρωπαϊκού ακαθάριστου εθνικού προϊόντος (GDP) δημιουργείται από βιομηχανίες εντάσεως διανοητικής ιδιοκτησίας,

• Οι αμοιβές που παρέχονται από βιομηχανίες εντάσεως διανοητικής ιδιοκτησίας είναι αυξημένες έναντι των λοιπών βιομηχανιών κατά 40%.

Επίσης πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η κεφαλαιοποιημένη γνώση δεν είναι ένα γενικόλογο μέγεθος, αλλά ότι τυποποιείται, προστατεύεται και εκμεταλλεύεται από τους ιδιοκτήτες της διανοητικής ιδιοκτησίας μέσω της κείμενης ελληνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Εκφραζόμενη συνήθως ως δικαιώματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, περιλαμβάνει ευρεσιτεχνίες, υποδείγματα χρησιμότητας, σχέδια, εμπορικά σήματα, προστασία τοπογραφιών, εμπορικά μυστικά, λογισμικό κ.λπ.

Παρατηρούμε ότι για πάνω από 15 χρόνια, χώρες όπως η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο παρέχουν έναν συνδυασμό από κίνητρα τα οποία στοχεύουν στο να δημιουργήσουν τις ιδανικές φορολογικές συνθήκες για την άνθιση των βιομηχανιών διανοητικής ιδιοκτησίας.

Τα φορολογικά κίνητρα έρευνας είναι ο κανόνας στην ΕΕ - Το παράδειγμα του Ην. Βασιλείου

Είναι τόσο σημαντική η ύπαρξη των κινήτρων αυτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπου ειδικά το κίνητρο υπερεκπτώσεων δαπανών R&D έχει ενσωματωθεί στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ευρωπαϊκή οδηγία της Κοινής Ενοποιημένης Φορολογικής Βάσης των Εταιρειών (CCCTB) (3). Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι η δημιουργία ενός ενιαίου φορολογικού κινήτρου σε όλες τις χώρες της ΕΕ, το οποίο θα παρέχει υπερέκπτωση 50% των δαπανών R&D για μεγάλες επιχειρήσεις, ενώ για τις μικρές επιχειρήσεις η υπερέκπτωση θα είναι 100%.

Για να γίνει κατανοητή η ένταση της χρήσης των κινήτρων αυτών, αξίζει να εξετασθεί η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς η φορολογική αρχή δημοσιεύει κάθε χρόνο στατιστικά στοιχεία για τη χρήση των φορολογικών κινήτρων από τις επιχειρήσεις. Σύμφωνα λοιπόν με τα ετήσια στατιστικά στοιχεία που δημοσιεύει το Ηνωμένο Βασίλειο(4) , κάθε χρόνο από την έναρξη λειτουργίας του κινήτρου ο αριθμός των επιχειρήσεων που υποβάλλουν δαπάνες R&D στις φορολογικές τους δηλώσεις αυξάνει διαρκώς και ταυτόχρονα μεγαλώνει το ύψος των δαπανών. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2015-16 το ύψος των δηλωμένων δαπανών R&D από 25.000 επιχειρήσεις έφθασε σχεδόν τις 23 δισεκατομμύρια λίρες!

Είναι αξιοσημείωτη επίσης και η κατανομή σε επίπεδο κλάδων δραστηριοτήτων των αιτήσεων δαπανών R&D που γίνονται, επιβεβαιώνοντας ότι το κίνητρο δεν αφορά συγκεκριμένες δραστηριότητες αλλά ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας του Ην. Βασιλείου.

Σύμφωνα με οικονομετρικές μελέτες (5), το φορολογικό κίνητρο για δαπάνες R&D στο Ηνωμένο Βασίλειο δημιουργεί για κάθε μονάδα φορολογικής έκπτωσης, από 1,53 ως 2,35 επιπλέον μονάδες δαπανών R&D από τις επιχειρήσεις.

Το κίνητρο για IP ξεκίνησε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2013-14 και σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, το 2014-15, 1.135 επιχειρήσεις έλαβαν φορολογική ελάφρυνση ύψους 651,9 εκατομμύρια λίρες.

Ο φορολογικός παράδεισος του IP δεν είναι εκεί που φαντάζεστε

Ειδικά για τα φορολογικά κίνητρα IP, πρέπει να αναφερθεί ότι σύμφωνα με τις τελευταίες οδηγίες του ΟΟΣΑ περί της διάβρωσης της βάσης και τη μετατόπιση του κέρδους (BEPS) έχει δοθεί προτεραιότητα μέσω του Action 5 στο να εναρμονισθούν ευνοϊκά φορολογικά καθεστώτα για τις ευρεσιτεχνίες (Patent Boxes) με τη λογική του “nexus approach”. Έτσι, για να θεωρείται ένα φορολογικό κίνητρο IP ότι είναι συμβατό με BEPS και να μην θεωρείται επιβλαβές, θα πρέπει να προβλέπει σύνδεση με τις δραστηριότητες R&D οι οποίες δημιουργούν και διατηρούν το IP στη χώρα που λαμβάνει το φορολογικό πλεονέκτημα για την εκμετάλλευση του IP.

(6)

Έχει και η Ελλάδα φορολογικά κίνητρα, αλλά…

Στην ελληνική φορολογική νομοθεσία περιλαμβάνονται κίνητρα για δαπάνες επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας (άρθρο 22Α του Ν.4172/2013) και για ευρεσιτεχνίες (άρθρο 71Α του Ν.4172/2013), τα οποία πλέον είναι ενσωματωμένα στον τρέχοντα φορολογικό νόμο. Τα κίνητρα αυτά, όπως παρουσιάζεται στα συγκριτικά γραφήματα, είναι πολύ χαμηλά έναντι των κινήτρων που παρέχονται από άλλες χώρες. Αυτό δικαιολογεί και το γεγονός ότι λίγες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν το κίνητρο των δαπανών επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας και ελάχιστες το κίνητρο των ευρεσιτεχνιών. Χαρακτηριστικά, στον προϋπολογισμό του 2018 (7) προβλέπεται ότι 97 επιχειρήσεις θα αιτηθούν το κίνητρο των δαπανών επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας με μείωση φόρων της τάξης των 13.908.255 ευρώ, ενώ 5 επιχειρήσεις θα χρησιμοποιήσουν το κίνητρο ευρεσιτεχνιών με μείωση φόρων της τάξης των 904.569 ευρώ.

Στην Ελλάδα έχουμε παραμελήσει να προσφέρουμε φορολογικά κίνητρα, τουλάχιστον ισάξια με τα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. Γίνεται προφανές λοιπόν ότι ενώ οι άλλες χώρες ολοένα και περισσότερο ανταγωνίζονται στο να αυξήσουν τη δραστηριότητα του ιδιωτικού τομέα τους στην έρευνα και ανάπτυξη, με στόχο τη δημιουργία και εκμετάλλευση της διανοητικής ιδιοκτησίας, στην Ελλάδα θεωρούμε ότι μόνο κρατικές ενισχύσεις, όπως του ΕΣΠΑ και του Αναπτυξιακού Νόμου είναι αυτά που θα δημιουργήσουν την πολυπόθητη ανάπτυξη.

Δεν είναι παράδοξο όμως σε μια χώρα με σημαντικότατα προβλήματα αξιοπιστίας και γραφειοκρατίας, αντί να υποστηρίζονται οριζόντια φορολογικά κίνητρα, εμμένουμε σε αργές και δύσκολες διαδικασίες κρατικών ενισχύσεων; Στο κάτω-κάτω, ένα οριζόντιο φορολογικό κίνητρο προσφέρεται ισότιμα προς όλους και δίδεται μόνο σε αυτούς που επιτυγχάνουν, δηλαδή δημιουργούν φορολογητέα κέρδη. Έτσι άραγε δεν ελαχιστοποιείται το ρίσκο του Δημοσίου στον προγραμματισμό των ενισχύσεων που παρέχει και διασφαλίζεται το δημόσιο συμφέρον;

Η εμμονή μας σε παροχές κρατικών ενισχύσεων τύπου ΕΣΠΑ και Αναπτυξιακού Νόμου ενδεχομένως να εξηγείται από το γεγονός ότι όλες οι αποφάσεις χορήγησης πρέπει να υπογράφονται τελικά από πολιτικά πρόσωπα… Όμως, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι έτσι δεν θα γίνουμε ποτέ ανταγωνιστικοί στο να προσελκύσουμε διεθνείς επενδύσεις σε R&D και IP. Και πώς θα αναστρέψουμε το brain-drain αν εδώ, στη χώρα μας, δεν δημιουργήσουμε τις πλέον ευνοϊκές συνθήκες για δραστηριότητες R&D και IP;

Μέχρις ότου η ΕΕ μας επιβάλλει μέσω του CCCTB να εφαρμόσουμε κοινά φορολογικά κίνητρα δαπανών R&D, δεν θα πρέπει η Πολιτεία μας να βελτιώσει άμεσα τα υφιστάμενα φορολογικά κίνητρα και να κάνει την Ελλάδα τουλάχιστον ανταγωνιστική με τους εταίρους μας σε αυτόν τον τομέα; Τρόπος υπάρχει, φτάνει να θέλουμε.

[1] Deloitte 2017 Survey of Global Investment and Innovation Incentives, December 2017 edition -https://www2.deloitte.com/global/en/pages/tax/articles/global-investment-and-innovation-incentives-survey.html

[2] IP intensive industries account directly for 26 % of all jobs in the EU and generate almost 39 % of total EU economic activity (GDP). They pay higher remuneration than non-IP intensive industries, with a premium of more than 40 % (COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT, A Single Market Strategy for Europe - Analysis and Evidence)

[3] Βλέπε Common Consolidated Corporate Tax Base (CCCTB) https://ec.europa.eu/taxation_customs/business/company-tax/common-consolidated-corporate-tax-base-ccctb_en

[4] Βλέπε HRMC Corporate Tax: Research and Development and Patent Box Tax Reliefs https://www.gov.uk/government/collections/corporate-tax-research-and-development-tax-credits

[5] Βλέπε HMRC Evaluation of Research and Development Tax Credit https://www.gov.uk/government/publications/evaluation-of-research-and-development-tax-credit

[6] Βλέπε OECD BEPS Action 5 peer review and monitoring http://compareyourcountry.org/tax-cooperation?cr=oecd&lg=en&page=2&visited=1#

[7] Βλέπε Προϋπολογισμός 2018 - Έκθεση Φορολογικών Δαπανών http://minfin.gr/web/guest/proupologismos/

*Στέλιος Σμπυράκης, Principal, Global Investment & Innovation Incentives, Φορολογικές Συμβουλευτικές Υπηρεσίες, Deloitte

© 2018. Για περισσότερες πληροφορίες, επικοινωνήστε με την Deloitte Business Solutions Α.Ε.