Πώς θα αντιμετωπίσετε το «χρηματοοικονομικό άγχος»

Η παγκόσμια υπερχρέωση των κρατών, η έκρηξη των δανείων και των πιστωτικών καρτών των νοικοκυριών και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτές, οι αλλεπάλληλες χρηματοπιστωτικές κρίσεις, η χρηματοοικονομική άγνοια των πολιτών σε συνδυασμό με επενδυτικά σφάλματα αλλά και απρόβλεπτα γεγονότα που συνεχώς συμβαίνουν, έχουν οδηγήσει πολλές χώρες, εταιρίες, αλλά και πολίτες σε δύσκολη θέση και πολλούς από αυτούς σε απόγνωση.

Στην Ελλάδα, όπου η κρίση αποδείχθηκε ιδιαίτερα ανθεκτική και πολύχρονη, τα προβλήματα είναι ακόμα μεγαλύτερα και πιο έντονα: υπερφορολόγηση, ΕΦΚΑ, ΦΑΠ, χαμηλής ποιότητας κοινωνική ασφάλιση, κόκκινα δάνεια, υψηλή ανεργία, μικροί μισθοί, capital controls, έλλειψη χρηματοδότησης αποτελούν μερικούς επιπρόσθετους παράγοντες, οι οποίοι έχουν επηρεάσει όχι μόνο το βιοτικό επίπεδο των πολιτών αλλά και την ένταση του άγχους στο σύνολο της επικράτειας.

Αυτού του είδους το άγχος, το οποίο προέρχεται από προβλήματα που προκύπτουν από τη διαχείριση των οικονομικών της οικογένειας ή της επιχείρησης, ονομάζεται «χρηματοοικονομικό άγχος» (financial stress) και είναι πλέον διάχυτο όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Τι γίνεται στις ΗΠΑ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες -ίσως η πιο προηγμένη χώρα στον κόσμο- είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι στο χρέος και στις μελλοντικές υποχρεώσεις του κράτους και άλλων δημόσιων οργανισμών της, παρά το γεγονός ότι το ΑΕΠ ανέρχεται στα $19.3 τρισ. και τα συνολικά περιουσιακά στοιχεία της (total assets) στα $133 τρισ.

Στο επίπεδο των υποχρεώσεων, το συνολικό δημόσιο χρέος ξεπέρασε τα $20 τρισ., το συνολικό προσωπικό χρέος έφτασε τα $18.4 τρισ., τα στεγαστικά δάνεια τα $14.5 τρισ, τα φοιτητικά δάνεια ανέρχονται στο $1,4 τρισ. και οι πιστωτικές κάρτες ξεπέρασαν το $1 τρισ.

Η σχέση δημοσίου χρέους προς ΑΕΠ βρίσκεται πλέον πάνω από το επικίνδυνο όριο του 100% και διαμορφώθηκε για το 2016 στο 106%. Κάποιοι επιφανείς οικονομολόγοι επισημαίνουν ότι στο επίσημο χρέος θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι μη χρηματοδοτούμενες μελλοντικές υποχρεώσεις της χώρας (USA unfunded liabilities GAAP), οι οποίες ξεπερνούν τα $100 τρισ.!

Ολοκληρώνοντας τη σύντομη περιγραφή της χρηματοπιστωτικής κατάστασης στις ΗΠΑ, αξίζει να σημειώσουμε ότι τα περιουσιακά στοιχεία ανά πολίτη στην Αμερική ανέρχονται σε $409 χιλιάδες και οι υποχρεώσεις ανά φορολογούμενο στις $890 χιλιάδες.

Πηγή: Federal Reserve, 2017

Πηγή: Federal Reserve, 2017

Μία πρόσφατη έρευνα της Αμερικανικής Ψυχολογικής Ένωσης (American Psychological Association) αποκάλυψε ότι το χρήμα αποτελεί τη μεγαλύτερη πηγή πρόκλησης άγχους στους Αμερικανούς πολίτες. Στην έρευνα που διεξήχθη το 2015, το 72% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι ένιωσαν ανασφαλείς αρκετές φορές τον προηγούμενο μήνα που διεξήχθη η έρευνα, αναφορικά με τα χρηματοοικονομικά τους. Ένα εντυπωσιακό 64% των ερωτηθέντων πολιτών απάντησε ότι το χρήμα είναι η βασική πηγή άγχους τους, με το ποσοστό αυτό να αυξάνεται εντυπωσιακά στο 77%, για όσους πολίτες ήταν γονείς.

Ως εκ τούτου φαίνεται ότι το χρηματοοικονομικό άγχος αποτελεί τη μεγαλύτερη πηγή άγχους των Αμερικανών πολιτών και επηρεάζει τόσο τις διαπροσωπικές τους σχέσεις όσο και άλλες πτυχές της ζωής τους, όπως προβλήματα συγκέντρωσης στην εργασία τους, αναβολή ολοκλήρωσης διαφόρων δραστηριοτήτων στο σπίτι και ενδοοικογενειακές συγκρούσεις…

Δράσεις για τη μείωση του χρηματοοικονομικού άγχους

Ευτυχώς το χρηματοοικονομικό άγχος αντιμετωπίζεται! Αρκεί να αναληφθούν συγκεκριμένες δράσεις και ταυτόχρονα να αλλάξουμε ορισμένες συμπεριφορές που ίσως το προκάλεσαν. Οι δράσεις αυτές είναι:

1. Δημιουργία ενός προϋπολογισμού (budget)

Ο προϋπολογισμός είναι το καλύτερο εργαλείο για να διαχειριστούμε αποτελεσματικά τα χρηματοοικονομικά μας και να εντοπίσουμε πιθανά λάθη μας. Ένας προϋπολογισμός μάς επιτρέπει να αποφασίσουμε πώς και πότε θα ξοδέψουμε τα χρήματά μας. Παράλληλα μέσω ενός προϋπολογιστικού προγράμματος μπορούμε να επιτύχουμε τους αποταμιευτικούς, συνταξιοδοτικούς και άλλους στόχους μας. Επιπρόσθετα μπορεί να μας κάνει πιο δημιουργικούς αφού μπορεί να μας βοηθήσει να βρούμε επιπλέον χρήματα ή να περιορίσουμε κάποια έξοδα τα οποία ίσως είναι περιττά. Με την πάροδο του χρόνου, θα μας δώσει τον απαραίτητο έλεγχο που χρειαζόμαστε για τη χρηματοοικονομική μας ισορροπία. Ο βασικός κανόνας είναι να ξοδεύουμε λιγότερα από όσα βγάζουμε.

Φυσικά θα πρέπει να έχουν ήδη καταγραφεί όλες οι υποχρεώσεις της οικογένειας, βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες (total liabilities), αλλά και τα αντίστοιχα περιουσιακά στοιχεία (assets) με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους όπως:

α) την ικανότητα προς ρευστοποίηση

β) τον κίνδυνο

γ) τη φορολογική του μεταχείριση και τέλος,

δ) τη χρονική διάρκεια λήξης

2. Δημιουργία ενoς κεφαλαίου έκτακτης ανάγκης (emergency fund)

Το κεφάλαιο έκτακτης ανάγκης είναι χρήματα που αφήνουμε στην άκρη για να καλύψουμε διάφορα έκτακτα ή αναπάντεχα έξοδα όπως μία πιθανή βλάβη του αυτοκινήτου μας ή ακόμα και κάλυψη διάφορων οδοντιατρικών δαπανών. Η δημιουργία έκτακτου κεφαλαίου θα μειώσει το άγχος μας και θα είμαστε ήσυχοι ότι αν προκύψει κάτι έκτακτο, θα είμαστε σε θέση να το αντιμετωπίσουμε άμεσα, χωρίς να χρειασθούμε να ρευστοποιήσουμε διάφορα περιουσιακά στοιχεία που έχουμε στην κατοχή μας για άλλους σκοπούς. Το ποσό των €2.000 για τη μέση οικογένεια στην τράπεζα θεωρείται αρκετό ώστε να μην αισθανόμαστε χρηματοοικονομικά ευάλωτοι (financial fragile).

3. Αναζητήστε εξωτερική βοήθεια από εξειδικευμένους χρηματοοικονομικούς συμβούλους (financial planners)

Αν δυσκολεύεστε να καταρτίσετε και να ακολουθήσετε τον προϋπολογισμό σας, απευθυνθείτε σε εξειδικευμένους χρηματοοικονομικούς συμβούλους, που θα σας βοηθήσουν να φτιάξετε έναν προϋπολογισμό και να βελτιώσετε τη χρηματοοικονομική σας κατάσταση. Ένας χρηματοοικονομικός σύμβουλος μπορεί να σας βοηθήσει να δημιουργήσετε ένα μακροπρόθεσμο επενδυτικό σχέδιο, ιδιαίτερα για τη συνταξιοδότησή σας. Αναζητήστε υπηρεσίες χρηματοοικονομικών συμβούλων ή παρακολουθήστε σχετικά μαθήματα εξ αποστάσεως.

4. Αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων και εύρεση νέων εισοδημάτων

Τα συνήθη χρηματοοικονομικά προβλήματα προέρχονται είτε από το περιορισμένο για το επίπεδο της κατανάλωσής μας εισόδημα ή από τα υπερβολικά μας έξοδα ή από συνδυασμό και των δύο. Αν θέλετε να διατηρήσετε το ίδιο επίπεδο κατανάλωσης αλλά το εισόδημά σας δεν επαρκεί, τότε ή θα πρέπει να βρείτε μία επιπρόσθετη δουλειά μερικής απασχόλησης ή να αναβαθμίσετε την ποιότητα της εργασίας σας. Εναλλακτικά θα μπορούσατε να ρευστοποιήσετε ένα τμήμα της περιουσίας σας, το οποίο δεν χρησιμοποιείτε επαρκώς. Αν δεν μπορείτε να υλοποιήσετε τις παραπάνω ενέργειες, τότε θα πρέπει να αλλάξετε τα καταναλωτικά σας πρότυπα και να προσαρμόσετε την κατανάλωση, στο εισόδημά σας. Όταν καταλήξετε σε ένα σχέδιο που θα αλλάξει την κατάστασή σας σε μόνιμη βάση, θα έχει μειωθεί και το άγχος σας. Φυσικά όλοι πρέπει να ιεραρχήσουμε τις προτεραιότητες στη ζωή μας!

5. Δραστική μείωση του χρέους

Το χρέος, είτε προέκυψε από υπερκαταναλωτικό τρόπο ζωής, είτε από στεγαστικά δάνεια, είτε από διάφορα άλλα γεγονότα, είναι ένας από τους βασικούς λόγους που οι άνθρωποι έχουν άγχος. Το χρέος έχει κυριαρχήσει όχι μόνο στις δυτικές χώρες αλλά σιγά σιγά και στις αναπτυσσόμενες. Το να κάνετε βήματα για να απαλλαγείτε από το χρέος, θα μειώσει σίγουρα το χρηματοοικονομικό σας άγχος. Δεν θα είναι εύκολο, αλλά αν φτιάξετε ένα σχέδιο και μείνετε προσηλωμένοι σε αυτό, επιτυγχάνοντας πρόοδο στην επίτευξη των στόχων σας, το άγχος θα μειωθεί και με την πάροδο του χρόνου είναι δυνατόν να εξαλειφθεί. Πολλοί πολίτες σε ολόκληρο τον κόσμο πρώτα ξοδεύουν υπερβολικά, χωρίς να έχουν τα απαραίτητα χρήματα, μέσα από δανεικά, και μετά προσπαθούν να αποπληρώσουν τα χρέη τους, ενώ η σωστή διαδικασία είναι πρώτα να αποταμιεύουν και μετά να ξοδεύουν. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται η αλόγιστη χρήση πιστωτικών καρτών αφού τα επιτόκια που χρεώνουν οι τράπεζες είναι ιδιαίτερα υψηλά.

6. Θέστε χρηματοοικονομικούς και άλλους στόχους

Αποφασίστε τι θέλετε στη ζωή σας, θέτοντας χρηματοοικονομικούς ή άλλους στόχους. Δημιουργήστε έναν πίνακα με τους στόχους αυτούς ή καταγράψτε τους και βάλτε το χαρτί κάπου που θα το βλέπετε κάθε μέρα. Όταν οπτικοποιείτε τους στόχους σας και τους βλέπετε μπροστά σας και δουλέψετε για αυτούς, τελικά θα τους επιτύχετε. Αυτό σας δίνει ένα επιπλέον κίνητρο και σας κρατά προσηλωμένους σε αυτούς.

7. Βρείτε θετικές πτυχές της καθημερινότητάς σας

Αν και δεν ακούγεται ως λύση στο πρόβλημα, η θετική ψυχολογία θα μειώσει το επίπεδο άγχους σας. Βρείτε θετικές πτυχές του εαυτού σας, αναπτύξτε τις δεξιότητές σας και προχωρήστε σε δράσεις που δεν κοστίζουν πολλά χρήματα. Η σωστή διατροφή, η τακτική άσκηση και η φροντίδα του εαυτού σας μπορεί να μειώσει το άγχος σας και θα σας επιτρέψει να επικεντρωθείτε στα οικονομικά σας προβλήματα και να βρείτε λύσεις. Με αυτόν τον τρόπο μπορείτε να αλλάξετε την ψυχολογία σας, να βελτιώσετε την αποτελεσματικότητά σας και τελικά τη χρηματοοικονομική σας κατάσταση.

Συμπεράσματα

Το χρηματοοικονομικό άγχος και η ανησυχία επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο. Ανεξάρτητα από το πόσα χρήματα κερδίζουμε, όλοι κάποια στιγμή έχουμε βιώσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο χρηματοοικονομικό άγχος στη ζωή μας. Οι αιτίες χρηματοοικονομικού άγχους είναι διαφορετικές για τον καθένα, αλλά ο τρόπος επίλυσής τους είναι κοινός.

Μερικές αρχικές δράσεις, οι οποίες θα μας βοηθήσουν να μειώσουμε το χρηματοοικονομικό μας άγχος, είναι η κατάρτιση ενός προϋπολογισμού και η επανεξέτασή του σε τακτά χρονικά διαστήματα, για να κατανοήσουμε πόσο αποτελεσματικά χρησιμοποιούμε τα χρήματά μας.

Στη συνέχεια, η προσεκτική κατανάλωση και η αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων, η προσαρμογή των γνώσεών μας και των δεξιοτήτων μας στις συνεχώς μεταβαλλόμενες εγχώριες και παγκόσμιες πραγματικότητες, η ασφάλιση, η σωστή διατροφή, η τακτική άσκηση και η θετική ψυχολογία, θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής μας παρά τα πιθανά οικονομικά λάθη ή τις αντιξοότητες που μας έχουν προκύψει, ώστε να φτάσουμε στον σκοπό της ζωής μας, που είναι η προσωπική και οικογενειακή μας ευημερία.

* Ο Νικόλαος Δ. Φίλιππας είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής, Πανεπιστήμιο Πειραιά, Πρόεδρος του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.