Η Ελλάδα, η Μεγάλη Βρετανία και η... ανάσταση που δεν θα έρθει

Πολύ συχνά στις ταινίες ιατρικού περιεχομένου βλέπεις κάποιο δύστυχο στο χειρουργικό τραπέζι, και τους γιατρούς να του κάνουν ηλεκτροσόκ. Τον «χτυπάνε» μια-δυο φορές και για εκείνες τις στιγμές ο ασθενής φαίνεται να αντιδράει. Το ηλεκτροκαρδιογράφημα κάνει «μπλιπ», το σώμα τινάζεται και εκείνη τη στιγμή ο θεατής ελπίζει στο θαύμα της ανάστασης. Μερικές φορές εις μάτην. Ο ασθενής είναι ήδη νεκρός και συσπάσεις δεν είναι παρά το αποτέλεσμα ενός ηλεκτροσόκ.

Το Ελληνικό κράτος μοιάζει κάπως έτσι. Από τη δεκαετία του ’50 τα ηλεκτροσόκ ήταν απανωτά: Σχέδιο Μάρσαλ, Ε.Ε., Εκσυγχρονισμός, τέσσερα πακέτα στήριξης, αλλά η Ελλάδα δεν άλλαζε. Μεγαλύτεροι δρόμοι, περισσότερη άνεση, αλλά ανταγωνιστικότητα μηδέν.

Τι μπορεί να προσφέρει ο Έλληνας καλύτερα από το Γερμανό ή φτηνότερα από τον Ινδό; Και όμως η Ευρώπη πίστευε σε εμάς. Δισεκατομμύρια ΕΣΠΑ που τελικά κατέληξαν σε καφετέριες, παπουτσάδικα και για να καλυφθούν οι τρύπες στους δασκάλους. Όχι για εταιρίες τεχνολογίας.

Για να βρεις καλή δουλειά, ακόμα και στον, συχνά κρατικοδίαιτο, ιδιωτικό τομέα ήθελες γνωστό. Νεωτεριστικές και καινοτόμες ιδέες επιτρεπόταν μονό στους υψηλά ιστάμενους. Κάθε αναβάθμιση εισαγόμενη και πανάκριβη. Στο δημόσιο, ο οποιοσδήποτε υφυπουργός μπορούσε να μπλοκάρει διορισμούς, όσα ΑΣΕΠ και να γινόταν, προκειμένου να ικανοποιήσει τους πελάτες του.

Ο κόσμος εκπαιδευόταν στη διαπλοκή, στις χάρες και στο να πουλάει την ψήφο του, όχι στο να αναπτύσσεται, να επιχειρεί και να καινοτομεί. Η Ελλάδα έφτιαχνε υπαλλήλους και καταναλωτές, όχι ηγέτες ή σκεπτόμενους ανθρώπους. Το ΑΕΠ μας μεγάλωνε χάρη στο δανεισμό, όχι χάρη στο εμπόριο. Το αποτέλεσμα, σε έναν κόσμο όπου επιβιώνει ο πιο ανταγωνιστικός, ήταν προδιαγεγραμμένο.

Δεν ξέρω πότε πραγματικά πέθανε το Ελληνικό κράτος. Μετά το Βενιζέλο; Στην Κατοχή και τον Εμφύλιο; Ίσως όταν πέρασε η σφαίρα μέσα από την καρδιά του Καποδίστρια. Αυτό που ξέρω όμως είναι ότι όταν η καρδιά, το κράτος, έχει σταματήσει να λειτουργεί, δεν έχει νόημα να κάνει κανείς μεταμόσχευση άλλων οργάνων.

Το Grexit δεν έγινε τεχνικά, αλλά είναι πλέον τέτοια η απόσταση μας από την Ευρώπη, που ουσιαστικά έχει πραγματοποιηθεί. Όταν πήρα την απόφαση να φύγω από την Ελλάδα για Λονδίνο, περίμενα ότι θα ξέφευγα επιτέλους από ένα στείρο περιβάλλον, μια χώρα που δεν έδειχνε σημεία ζωής.

Το Λονδίνο, έλεγα, είναι μια ζωντανή πόλη, και με τη σκληρή δουλειά θα πάμε μπροστά. Δεν είχα πολύ άδικο. Το Λονδίνο είναι –ακόμα- ζωντανό, και γεμάτο ευκαιρίες. Έκανα όμως ένα λάθος. Η πρωτεύουσα δεν είναι η καρδιά της Αγγλίας. Αυτή βρίσκεται στην όμορφη Αγγλική εξοχή η οποία εκλέγει πολλούς βουλευτές.

Στην ψυχή του Westminster δεν χτυπάει η καρδιά του City αλλά οι κοινότητες του Brighton, του Manchester και της Ουαλίας. Δεν βρίσκονται οι διεθνείς τράπεζες αλλά το μακρινό όνειρο μιας αυτοκρατορίας που ο ήλιος δεν έδυε ποτέ. Η εθνική ρητορική, πάντα παρούσα στη διδαχή της ιστορίας, τους έμαθε ότι έγιναν σπουδαίοι διδάσκοντας πολιτισμό.

Τα σιδηρόφρακτα καράβια και οι ιδιωτικοί στρατοί των Εταιριών των Ανατολικών και των Δυτικών Ινδιών είναι ψιλά γράμματα για ένα λαό που πιστεύει στο μεγαλείο του πεπρωμένου του. Η Μεγάλη Βρετανία δεν είναι πια μαζί μας, έχει αποδημήσει. Το ότι αυτοί οι στρατοί έχουν εδώ και καιρό σαπίσει στο χώμα δεν έπαιξε ρόλο στις μεγαλεπήβολες υποσχέσεις των Brexiteers. Εν τω μεταξύ η χώρα λειτουργεί με έλλειμμα αξιοκρατίας, διώχνει καλούς Ευρωπαίους εργαζόμενους, διεθνείς ιδιωτικούς και δημόσιους οργανισμούς και καταναλώνει ασύδοτα, απομειώνοντας σημαντικά τις καταθέσεις των πολιτών.

Και όμως, η Ελλάδα και η Αγγλία είναι τυχερές, μέσα στην ατυχία τους. Η παγκόσμια οικονομία έχει πλέον συνέλθει από την κρίση του 2008. Οι παγκόσμιοι ρυθμοί ανάπτυξης είναι 2-2,5% για τις αναπτυγμένες χώρες και 4-4,5% για τις αναδυόμενες. Οι κεντρικές τράπεζες τύπωσαν $12 τρισ. και κατάφεραν να αποφύγουν πληθωριστικές πιέσεις. Οι βιομηχανικές συνθήκες στην Ευρώπη είναι οι καλύτερες των τελευταίων 6 ετών. Στην Αμερική η καταναλωτική και επιχειρηματική εμπιστοσύνη βρίσκεται στα υψηλά του οικονομικού κύκλου.

Οι χρηματιστηριακοί δείκτες έχουν πάρει πίσω ο,τι έχασαν στην κρίση και έχουν κερδίσει άλλο τόσο. Οι περισσότερες χώρες είτε βλέπουν την οικονομία τους να βρίσκεται σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης είτε την ανεργία να πέφτει. Οι ρυθμοί των επενδύσεων στην πραγματική οικονομία αυξάνονται, όπως και το παγκόσμιο εμπόριο. Είναι λοιπόν φυσιολογικό η παγκόσμια οικονομική ανάταση να επηρεάζει κάπως όλες τις χώρες.

Πρόκειται όμως για ένα εξωτερικό σοκ, που απορροφούν καλύτερα οι υγιείς οργανισμοί. Σαν τον νεκρό που χοροπηδάει από το ρεύμα και όχι γιατί ξαναζεί, οι οικονομίες που πάσχουν από παθογένειες, που οι ιδέες αντικαθίστανται από δυνατότητα δανεισμού, αναπτύσσονται με πολύ χαμηλότερους ρυθμούς. Μικρότερη πίτα για όλους, περισσότερος θυμός.

Για τα θύματα λαϊκισμού όπως η Ελλάδα και η Αγγλία βρέχει χρήματα και οι κυβερνήσεις παρουσιάζουν ως επιτυχία ότι κρατούν ομπρέλα. Είναι άλλωστε παλιά τακτική των λαϊκιστών ηγετών να προσαρμόζουν την πραγματικότητα στα δικά τους μέτρα και να θέτουν την μπάρα πολύ χαμηλά, ιδιαιτέρως όταν είναι στην εξουσία. Ανάπτυξη σχεδόν 0% στην Ελλάδα και μόλις 1,5% στην Αγγλία παρουσιάζονται ως περίπου θαύματα από αυτούς που άλλωστε… υποσχόταν παπάδες.

Το ερώτημα δεν είναι που θα βρισκόταν η Ελληνική και η Αγγλική οικονομία αν οι παγκόσμιες συνθήκες δεν ήταν τόσο καλές. «Ακόμα παρακάτω» είναι η απάντηση. Ούτε αν οι άνθρωποι καταλαβαίνουν τι ζωή χάνουν πνιγμένοι στο μίσος και τη μιζέρια. Κανείς δεν καταλαβαίνει αυτό που δεν βλέπει.

Το ερώτημα για αυτά τα κράτη είναι αν πρόκειται για ζωντανούς οργανισμούς, που κάποια στιγμή θα αντιδράσουν, θα καθαριστούν από τη φορμόλη και θα προσαρμοστούν στις συνθήκες αυτού το κόσμου. Ή μήπως πρόκειται για πεθαμένους μηχανισμούς, που οπορτουνιστές αναλαμβάνουν εξουσία υποσχόμενοι μεγαλεία που δεν θα μπορέσουν ποτέ να προσφέρουν;

Τα έθνη είναι πάνω από τους ανθρώπους. Αθάνατα. Δεμένα με αίμα, συχνά θρησκεία, ήθη και έθιμα, κοινή γλώσσα. Αντέχουν πολέμους, σκλαβιά, διχοτόμηση. Τα κράτη όμως, είναι μηχανισμοί του έθνους. Και οι μηχανισμοί που δεν ανανεώνονται, δεν συντηρούνται, σκουριάζουν και στο τέλος χαλάνε μόνιμα. Πολλές φορές αργούμε να το καταλάβουμε, ακόμα και όταν το πτώμα μυρίζει. Ναι, η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει. Είμαι σίγουρος ότι οι Βρετανοί έχουν κάποιο παρόμοιο μότο. Αλλά όταν το κράτος πεθαίνει, όταν η Ελλάδα ξαποσταίνει, χάνονται γενιές ανθρώπων.

Είμαστε διατεθειμένοι να είναι η δική μας μια χαμένη γενιά; Έχουμε το δικαίωμα να καταδικάσουμε τα παιδιά μας σε μια τέτοια μοίρα;

* Ο Γιώργος Λαγαρίας είναι οικονομικός αναλυτής και εργάζεται στο Λονδίνο.