Aδικούνται οι άριστοι ή οι «τεμπέληδες»;

Πρόσφατα ο ηγέτης της ΝΔ αναφέρθηκε στην αξία της «αριστείας» ενώ ταυτόχρονα στελέχη του κόμματος εξέφρασαν την άποψη ότι σήμερα αδικούνται οι «άριστοι» ενώ ευνοούνται οι «τεμπέληδες».

Ας μου επιτραπεί να διαφωνήσω. Σε ένα παραδοσιακό σύστημα παιδείας όπως το ελληνικό, όπου η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι «δημόσιο αγαθό» (δηλαδή χρηματοδοτείται από τη φορολογία), οι μεγάλοι αδικημένοι (με την ηθική έννοια του όρου) είναι οι «τεμπέληδες» ενώ οι σκανδαλωδώς προνομιούχοι είναι οι «άριστοι».

Ας πάρουμε τον 17χρονο Γιώργο, έναν κλασικό «τεμπέλη». Ο Γ. κοιμάται τόσο στο Λύκειο όσο και στο φροντιστήριο την ώρα της παράδοσης και περνάει τις ώρες του χαζολογώντας με τους φίλους του στα Εξάρχεια και ενημερώνοντας τον λογαριασμό του στο Fb για τις τελευταίες εξελίξεις στον χώρο της heavy metal και της αμφεταμίνης. Οταν λοιπόν φτάσει η ώρα των πανελληνίων εξετάσεων, ο Γ. είναι τελείως απροετοίμαστος, με αποτέλεσμα φυσικά να αποτύχει παταγωδώς.

Να τονίσω εδώ ότι δεν έχω απολύτως καμία συμπάθεια με τα μελό της αριστεράς σύμφωνα με τα οποία για την αποτυχία του Γ. ευθύνεται η «άτιμη κοινωνία». Οχι, ευθύνεται η «τεμπελιά» του Γ., το γεγονός ότι επιλέγει την άμεση ικανοποίηση των επιθυμιών του σε βάρος πιο μακροπρόθεσμων στόχων.

Ο «τεμπέλης» λοιπόν Γ. δεν πρόκειται να απολαύσει πανεπιστημιακές σπουδές όπως ακριβώς του αρμόζει.

Τίποτα μεμπτό μέχρι εδώ.

Αυτό που είναι μεμπτό και ηθικά προβληματικό είναι ότι το κράτος υποχρεώνει τον «τεμπέλη» Γ. να πληρώνει για όλη τη ζωή του, μέσω των φόρων του, για ένα δημόσιο αγαθό -την τριτοβάθμια παιδεία- το οποίο παρά την επιθυμία του δεν μπόρεσε ποτέ να απολαύσει. Για όλη τη ζωή του ο «τεμπέλης» είναι καταδικασμένος να επιδοτεί τις σπουδές των «αρίστων», δηλαδή την παροχή ενός δημόσιου αγαθού το οποίο ο ίδιος στερήθηκε.

Για να γίνει πιο εύκολα κατανοητό πόσο άδικο είναι αυτό το σύστημα, μπορούμε να αλλάξουμε την οπτική μας και να μεταφερθούμε σε ένα σύστημα όπου η τριτοβάθμια εκπαίδευση θα παρείχετο εξ ολοκλήρου από ιδιωτικά πανεπιστήμια. Και σε αυτό το σύστημα, ο «τεμπέλης» Γ. δεν θα μπορούσε να ακολουθήσει πανεπιστημιακές σπουδές. Ομως κανένας δεν θα του ζητούσε να πληρώνει σε όλη του τη ζωή για ένα αγαθό το οποίο ποτέ δεν χρησιμοποίησε.

Ορισμένοι ίσως αντιτάξουν ότι ο «τεμπέλης» οφείλει να πληρώσει, διότι οφελείται και αυτός από την «κοινωνική συνεισφορά» των «αρίστων» (καινοτομίες, εφευρέσεις κ.λπ.). Ομως, όπως παρατηρεί ο κορυφαίος ίσως φιλόσοφος της εποχής μας, μακαρίτης καθηγητής του Harvard, Robert Nozick στο «Anarchy State and Utopia», από τη στιγμή που όλοι οι συντελεστές παραγωγής έχουν αμειφθεί στο επίπεδο της οριακής τους συνεισφοράς, είναι δύσκολο να δει κανείς ότι υπολείπεται κάποια «κοινωνική συνεισφορά» η οποία πρέπει να αμειφθεί.

Πιο απλά, όταν ο «τεμπέλης» Γ. επισκεφθεί τον «άριστο» νεφρολόγο Β., ο τελευταίος θα τον χρεώσει στο επίπεδο που «σηκώνει η αγορά», δηλαδή σε μια τιμή υψηλότερη από αυτή του μέσου νεφρολόγου και η οποία θα «ενσωματώνει» τις πρωτοποριακές συνεισφορές που έκανε ο Χ. στον τομέα της νεφρολογίας. Και ούτε φυσικά πρόκειται ο «άριστος» Χ. να αφαιρέσει από την τιμή που θα χρεώσει τον «τεμπέλη» Γ. τα χρήματα με τα οποία ο τελευταίος επιδοτούσε τις σπουδές του πρώτου!

Για να τελειώνω, η διαδεδομένη στους συντηρητικούς κύκλους αντίληψη ότι σήμερα οι «άριστοι» αδικούνται προς όφελος των «τεμπέληδων», ελάχιστη σχέση έχει με την πραγματικότητα.

Το ακριβώς αντίθετο ισχύει, όπως άλλωστε θα ανέμενε κανείς.

* Ο Τάκης Μίχας σπούδασε Ανθρωπολογία στη Δανία και εργάστηκε για πολλά χρόνια σε Ελευθεροτυπία και Καθημερινή. Υπήρξε αρθρογράφος της Wall Street Journal και άλλων διεθνών εντύπων καθώς και συγγραφέας βιβλίων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ζει στη Λατινική Αμερική, όπου γράφει βιβλίο για το φαινόμενο του Populismo.