Ο ΕΝΦΙΑ, τα κατασκευαστικά ελαττώματα και τα πραγματικά θύματα

Στη μνημονιακή Ελλάδα, μετά το τέλος των καλοκαιρινών διακοπών δεν έρχονται τα πρωτοβρόχια αλλά τα εκκαθαριστικά του ΕΝΦΙΑ. Πρόκειται για τον πιο διάσημο φόρο της κρίσης, που έχει και κάποιες παρενέργειες που δεν απασχολούν την επικαιρότητα.

1. Ένας αδιόρθωτος φόρος με... αμαρτωλούς γονείς

Ο ΣΥΡΙΖΑ πέρασε από το «ο ΕΝΦΙΑ δεν διορθώνεται, καταργείται» στο «ο ΕΝΦΙΑ δεν καταργείται, διορθώνεται». Υπόσχεται δικαιότερο φόρο μέσω της επικείμενης αλλαγής των αντικειμενικών αξιών. Με δεδομένο ότι η είσπραξη θα παραμείνει αμετάβλητη, είναι βέβαιη η αύξηση των ήδη υψηλών φορολογικών συντελεστών.

Όσοι αναρωτιούνται γιατί δεν μεταφράστηκε η κραυγαλέα ασυνέπεια σε πολιτική οργή, ας καταλάβουν ότι την αμαρτία τη φορτώθηκαν αμετάκλητα όσοι έχουν την πατρότητα του ΕΝΦΙΑ. Είναι άλλο να επιβάλλεις ένα μισητό φόρο για πρώτη φορά και άλλο να τον έχει κληρονομήσει μια κυβέρνηση που στην προσπάθειά της να αποδείξει ότι αντιστέκεται, κόντεψε να εκτροχιάσει τη χώρα εκτός Ευρώπης.

Όπως γράφει αντιπολιτευόμενος ο Θ. Μαυρίδης στο Liberal, «τον ΕΝΦΙΑ δεν τον έφερε ο πελαργός, αλλά οι ημέτερες δυνάμεις. Ο Αντώνης Σαμαράς και ο Βαγγέλης Βενιζέλος κάρφωσαν ένα μαχαίρι στην καρδιά της μεσαίας τάξης. Από τότε έχουν έρθει με τους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ άλλοι πέντε ΕΝΦΙΑ. Γι' αυτό δεν γεννάται συζήτηση. Αλλά εκείνο που πόνεσε ήταν ο πρώτος, ο αυθεντικός». Ο ΕΝΦΙΑ υπήρξε ένα πολλαπλό φονικό εργαλείο. Μαζί με την κτηματαγορά σκότωσε και τις κυβερνήσεις που τον γέννησαν, ενώ όσοι επένδυσαν πολιτικά επάνω του έπιασαν κυβερνητικό τζακ-ποτ.

2. Οι «αντικειμενικές» τιμές είναι πάντα πλασματικές

Ο γρίφος της εξομοίωσης εμπορικών-αντικειμενικών αξιών έχει τόσα παράδοξα, που είχαμε προτείνει το ΥΠΟΙΚ να αφήσει ήσυχες τις αντικειμενικές (τουλάχιστον όσο η κτηματαγορά βρίσκεται στη βαθιά κατάψυξη).

Οι αντικειμενικές υπήρξαν όπλο διαχρονικής πολιτικής εκμετάλλευσης, με αποτέλεσμα στις «λαϊκές συνοικίες» οι τιμές να είναι όνειρο, ενώ στα πλούσια προάστια οι ελάχιστες πωλήσεις στα χρόνια της κρίσης να γίνονται σε σημαντικά χαμηλότερες τιμές από τις φορολογητέες. Οποιαδήποτε διόρθωση θα έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση των αξιών για πολυπληθή φτωχότερα στρώματα και τη μείωση στα πλουσιότερα.

Επειδή δεν υποτιμώ τις επικοινωνιακές ικανότητες της σημερινής κυβέρνησης, είμαι βέβαιος ότι παρά την ταυτόχρονη αύξηση φορολογικών συντελεστών και αξιών, θα καταφέρει να θολώσει τα νερά μέσω ασύμμετρων εφαρμογών ανά περιοχή και είδος ακινήτου. Ίσως καταφέρει και να εξορθολογίσει τις αντικειμενικές τιμές, για την πλασματικότητα των οποίων όλη η ευθύνη βαραίνει τις προηγούμενες κυβερνήσεις. Το σίγουρο πάντως είναι ότι η επικοινωνία θα νικήσει τα μαθηματικά.

3. Φορολογικό ελαττωματικό υβρίδιο

Ο ΕΝΦΙΑ είναι ένας υβριδικός φόρος γενετικά ελαττωματικός. Αποτελεί μετεξέλιξη των έκτακτων φορολογιών που επεβλήθησαν μέσω των λογαριασμών της ΔEH, με διασταύρωση με τον Φόρο Ακίνητης Περιουσίας (που αφορούσε λίγους) και την προσθήκη γονιδίων Φόρου Πλούτου (φόρος που επιβάλλεται στην αξία των περιουσιακών στοιχείων σε ποσά πάνω από κάποιο όριο πλούτου και έχει εφαρμοστεί -πάντα με αποτυχία- σε ελάχιστες χώρες).

Από τα 3,2 δισ. ευρώ του ΕΝΦΙΑ, 2,7 δισ. ευρώ πληρώνουν 6,3 εκατ. φυσικά πρόσωπα και 450 εκατ. πληρώνουν 50 χιλιάδες νομικά πρόσωπα. Η φασαρία γίνεται μόνο για τα φυσικά πρόσωπα, όταν πάνω από 30 χιλιάδες ευρώ πληρώνουν 1.500 ιδιοκτήτες. Αποφεύγω τον όρο «μεγαλοϊδιοκτήτες», γιατί ο υπολογισμός της αξίας των ακινήτων δεν αφαιρεί τα δάνεια που αντιστοιχούν στα ακίνητα. Υπάρχουν ακόμα και ακραίες περιπτώσεις, η φορολογητέα αξία του ΕΝΦΙΑ υπολείπεται του υπολοίπου του δανείου που έχει σαν κάλυμμα το ακίνητο.

Εκτός από τις ταμειακές τρύπες, ο ΕΝΦΙΑ χρησιμοποιήθηκε για πολιτική επικοινωνία, που τελικά τραυμάτισε τους δημιουργούς του. Όσοι επινόησαν τον συμπληρωματικό φόρο για να τιμωρήσουν τους πλούσιους σκότωσαν χιλιάδες επιχειρήσεις και τη μεσαία τάξη. Οι πλούσιοι έχουν μικρότερο μέρος της περιουσίας τους σε ακίνητα από ό,τι τα μεσαία στρώματα και διαθέτουν και εξόδους διαφυγής.

4. Η επίθεση στις επιχειρήσεις

Στην «πραγματική» οικονομία (λες και υπάρχει και φανταστική), οι επενδύσεις προϋποθέτουν επιχειρήσεις. Στον ΕΝΦΙΑ είναι ενσωματωμένες σχεδόν όλες οι αντιεπιχειρηματικές αντιλήψεις διαδοχικών κυβερνήσεων.

Όσα νομικά πρόσωπα δεν έχουν τη βοήθεια του Θεού (τα ακίνητα της Εκκλησίας εξαιρούνται του ΕΝΦΙΑ), φορολογούνται ανεξαρτήτως αν αποτελούν παραγωγικές μονάδες, ακόμα και αν διαθέτουν μη ηλεκτροδοτούμενα κουφάρια. Πολλά επιχειρηματικά ακίνητα έχουν καταλήξει στις τράπεζες, επιδεινώνοντας τους ισολογισμούς και τα κόστη τους. Ο συμπληρωματικός φόρος -αντί για τον κύριο- αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του ΕΝΦΙΑ των νομικών προσώπων. Η σημερινή κυβέρνηση αύξησε 10% τον συμπληρωματικό φόρο (από 0,5% σε 0,55% της αντικειμενικής αξίας), καλύπτοντας έτσι την απροθυμία της να φορολογήσει τα ακίνητα εκτός σχεδίου.

Δεν έχουν καταλάβει τα εκατομμύρια των Ελλήνων μικροϊδιοκτητών που διαμαρτύρονται καθώς και οι δημοσιογράφοι που εκμεταλλεύονται τον πόνο τους, ότι η μεγαλύτερη ζημιά που προκαλεί ο ΕΝΦΙΑ είναι στις επιχειρήσεις· σε όσες ακόμη λειτουργούν και σε όσες αποτρέπονται να επενδύσουν.

5. Δολοφονώντας τους φορείς επενδύσεων

Μία από τις αφανείς αρνητικές επιπτώσεις είναι η επιβάρυνση των Εταιρειών Επενδύσεων Ακινήτων. Οι ΑΕΕΑΠ υπήρξαν αγωγοί δισεκατομμυρίων επενδύσεων στον κλάδο των ακινήτων, και κατάφεραν να προσελκύσουν κεφάλαια από το εξωτερικό σε καιρούς που οι επενδύσεις αποτελούν ιερό δισκοπότηρο για τη χώρα.

Μέσω τροποποίησης του νόμου πέρυσι, η κυβέρνηση κατήργησε την έκπτωση 50% στον ΕΝΦΙΑ των ΑΕΕΑΠ. Έτσι μετέτρεψε το φορολογικό πλεονέκτημα αυτών των εταιρειών σε μειονέκτημα, καθώς τα υπόλοιπα νομικά πρόσωπα εκπίπτουν τον φόρο από τα φορολογητέα κέρδη, ενώ οι ΑΕΕΑΠ πληρώνουν ειδικό φόρο και μάλιστα επί της εμπορικής αξίας των ακινήτων και των υπόλοιπων επενδύσεων, τον οποίο επίσης επταπλασίασε!

Δυστυχώς υπάρχουν άσχετοι που ονειρεύονται ομελέτες σκοτώνοντας τις κότες που κάνουν αβγά. Είναι αυτοί που χωρίς εργασιακή εμπειρία βρέθηκαν ξαφνικά σε κυβερνητικές καρέκλες.

6. Ο ΕΝΦΙΑ στους Δήμους: ένα σύγχρονο πολιτικό ανέκδοτο

Κατά σύμπτωση, ο ΕΝΦΙΑ ισούται με το ποσό της ετήσιας επιχορήγησης των Δήμων, άρα αν (θεωρητικά) εισέπρατταν τον φόρο, δεν θα χρειάζονταν κρατική επιδότηση. Θα αποτελούσε μια σημαντική μεταρρύθμιση, αν μπορούσε ποτέ να εφαρμοστεί στην Ελλάδα (όπως ισχύει σε αρκετές χώρες).

Όμως αυτοί που δεν επιθυμούν μια τέτοια αλλαγή είναι πολλοί περισσότεροι από όσους την προτείνουν. Γιατί να μπλέξουν οι δημοτικοί άρχοντες με εισπράξεις φόρων και απολογισμούς εσόδων στους δημότες; Ποιος κρατικοδίαιτος δήμαρχος θα διαλέξει τον δρόμο της ορθολογικής χρέωσης στα ακίνητα της περιοχής του -που απαιτεί μία επίπονη πορεία-, όταν υπάρχει ο ξέγνοιαστος δρόμος των χρεώσεων μέσω της ΔEH;

Γιατί να χάσει το εκάστοτε κυβερνητικό κόμμα τον έλεγχο της ροής του χρήματος στην Τοπική Αυτοδιοίκηση; Ακόμα και η δυαδική δομή του φόρου, ανά επιφάνεια και περιοχή ακινήτου + συμπληρωματικός στη συνολική περιουσία (που μπορεί να είναι σε πολλούς δήμους) αποτρέπει τέτοια μετάβαση. Κάπως έτσι ακυρώνονται δημοσιονομικά ουδέτερες θετικές μεταρρυθμίσεις, πριν καν τις προτείνει κάποιος ρομαντικός.

Ο Α. Σαμαράς μέσα στην απελπισία του είχε εξαγγείλει τη μεταφορά του ΕΝΦΙΑ στους δήμους. Ούτε αυτή η ψεύτικη υπόσχεση ούτε η βοήθεια των θρησκευτικών εικόνων τον έσωσαν. Η εξαγγελία της Νέας Δημοκρατίας περί σταδιακής μείωσης του ΕΝΦΙΑ κατά 30% όταν έχει ήδη αυξηθεί (23% σε σχέση με το 2014) θυμίζει το ανέκδοτο με τον στάβλο του Χότζα, που πρόσθετε ζώα δημιουργώντας ασφυξία, μέχρι ο ιδιοκτήτης να αισθανθεί άνετα με μια μικρή αφαίρεση αλλά με λιγότερο χώρο από όσο είχε όταν άρχισε να διαμαρτύρεται.

Καμία κουβέντα για την ουσία

Έπρεπε κάποτε στην Ελλάδα να καθιερωθεί φόρος κατοχής και να μην προέρχονται όλα τα έσοδα της φορολογίας ακινήτων από υπερβολικά κόστη συναλλαγών. Προφανώς και χρειάζονται διορθώσεις, όταν π.χ. φορολογούνται απρόσοδα ακίνητα ή παραγωγικές μονάδες και ξενοδοχεία ενώ απαλλάσσονται εμπορικά εισοδήματα Ιερών Μονών.

Ο ΕΝΦΙΑ ήρθε για να μείνει σαν ένα παραπροϊόν της κρίσης, καλύπτοντας τις τρύπες που προκαλεί η φοροδιαφυγή και ο ανορθολογισμός των κρατικών δαπανών ενός άρρωστου κράτους. Δεν πρόκειται να καταργηθεί, ούτε να «βελτιωθεί», όσο οι αιτίες που τον γέννησαν παραμένουν καταθλιπτικά παρούσες.

*Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος