Η Ευρώπη, τα ελαττώματα και ο νόμος του ισχυρού

Συνήθως διαβάζουμε και ακούμε κρίσεις και απόψεις για την ΕΕ από τη μεριά των Ελλήνων, των Γερμανών, των Βρετανών. Πώς βλέπουν όμως το εγχείρημα άλλες χώρες;

Για παράδειγμα οι Ολλανδοί. Ισχύει άραγε ότι ταυτίζονται με τη γερμανική νοοτροπία;

Ιδιαίτερα διαφωτιστικό είναι το βιβλίο του Χέιρτ Μακ, «Τι γίνεται αν η Ευρώπη διαλυθεί», από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Ο Μακ είναι ένας Ολλανδός δημοσιογράφος και συγγραφέας που έχει τιμηθεί με το γερμανικό βραβείο "Leipziger Buchpreis zur Europaischen Verstandigung" για τη συμβολή των βιβλίων του στην καλύτερη κατανόηση μεταξύ των εθνών της Ευρώπης.

Το βιβλίο είναι φανερό πως γράφτηκε από έναν ένθερμο ευρωπαϊστή. Αυτή του η ιδιότητα δεν τον εμποδίζει να στέκεται κριτικά στα προβλήματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ανατρέχει στην πρόσφατη ιστορία και προβληματίζεται για τις βάσεις του ευρωπαϊκού οικοδομήματος:

Ο Σουηδός Νταγκ Χάμαρσκελντ (δεύτερος Γενικός Γραμματέας του Ο.Η.Ε), είχε πει για τα Ηνωμένα Έθνη πως δεν δημιουργήθηκαν για να φέρουν τον παράδεισο. Αλλά για να μας σώσουν από την κόλαση.

Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για την Ευρωπαική Ένωση. Ως το 1945, σχεδόν κάθε ευρωπαϊκή γενιά είχε γνωρίσει έναν αιματηρό πόλεμο. Με εξαίρεση τον εμφύλιο και την επέμβαση στη Γιουγκοσλαβία, από τότε έχουμε να δούμε πολεμικές συγκρούσεις στα ευρωπαϊκά εδάφη.

Τα σημαντικά γεγονότα χαρακτηρίζονται ως ιστορικά σε μεταγενέστερο χρόνο. Όσοι τα βιώνουν δύσκολα το αντιλαμβάνονται. Η δύναμη της καθημερινότητας, η ροπή στη σταθερότητα, μοιάζουν να συνεχίζονται επ’ άπειρον. Δεν εκτροχιάζονται εύκολα.

Εντούτοις, η εσωτερική δυναμική που είχε συσσωρευτεί για δεκαετίες, είχε δραματικές συνέπειες. Επανειλημμένα η ιστορία δείχνει ότι το αδιανόητο μπορεί να γίνει αναπόφευκτο. Και όταν φτάσουμε στο κρίσιμο σημείο, στη συνέχεια οι αλλαγές τείνουν να πραγματοποιούνται με εκπληκτικά γρήγορο ρυθμό.

Στο μεταξύ, στα καταστρώματα, η ορχήστρα του ευρωπαϊκού πλοίου συνεχίζει να παίζει, λες και δεν τρέχει τίποτα. Για τον περισσότερο κόσμο στην Κεντρική Ευρώπη, η κρίση εκλαμβάνεται σαν κάτι αφηρημένο.

Σαν μια καταιγίδα που είναι ακόμα μακριά

Ποτέ μέχρι τώρα οι πληθυσμοί στις διάφορες χώρες δεν ήταν τόσο συνειδητοποιημένοι ότι οδηγούνται σε ένα κοινό πεπρωμένο. Όμως καθόλου δεν χαίρονται για αυτό. Κυρίως επειδή έχουν ελάχιστο δικαίωμα γνώμης για αυτό το «κοινό πεπρωμένο».

Σε αντίθεση με την ΕΕ, στις ΗΠΑ η κοινή «φανταστική κοινότητα» καλλιεργείται καθημερινά με σημαίες, τελετουργικά, με διαρκή πολιτική συζήτηση για κοινά προβλήματα. Ο Ρούσβελτ ξεκίνησε τις ραδιοφωνικές «κουβέντες δίπλα στο τζάκι», όπου εξηγούσε σε όλους τι σκοπεύει να κάνει. Συμπεριέλαβε τους αποκλεισμένους. Αυτό ήταν ίσως το μεγαλύτερο κατόρθωμά του. Έτσι απόκτησε κύρος εκτός από εξουσία και κατάφερε να κρατήσει ενωμένη αυτή τη μεγάλη και πολύπλοκη ήπειρο, ακόμα και σε δύσκολους καιρούς. Δεν είναι τυχαίο που εκεί τα φασιστικά κινήματα δεν είχαν ποτέ μεγάλη απήχηση, σε αντίθεση με την Ευρώπη.

Με την πρώτη κρίση, το μεταπολεμικό σύστημα ειρηνικής συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών αποδεικνύεται ελαττωματικό. Η ισορροπία δυνάμεων διαταράχτηκε. Ο ισχυρότερος καθορίζει τον νόμο και πάλι, επισημαίνει ο συγγραφέας, παρόλο που θεωρεί πως η Γερμανία όπως και η Ολλανδία βλέπουν την Ευρώπη ως ενδοχώρα τους. Δεν επιθυμούν εξουσία αλλά σταθερότητα.

Ένας λόγος είναι πως διέφεραν τα πολιτικά κίνητρα πίσω από την ενοποίηση. Οι Γερμανοί, φορτωμένοι με ενοχές, ήθελαν προπαντός να συνυπάρχουν ειρηνικά με τους γείτονές τους. Οι Γάλλοι ονειρεύονταν ένα ευρωπαϊκό υπερέθνος κατά το γαλλικό πρότυπο. Οι Νοτιοευρωπαίοι, τους κουμπαράδες των Βρυξελλών. Οι Ανατολικοευρωπαίοι, την οριστική απελευθέρωση από τη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας

Η διαφορά κουλτούρας ξεκινάει από τη γλώσσα. Η ενοχή και το χρέος έχουν δύο διαφορετικές λέξεις στα αγγλικά (guilt - debt) και στα γαλλικά (dette - faute). Σε Ολλανδούς και Γερμανούς υπάρχει μία και μοναδική λέξη. Το χρέος είναι πάντα λάθος, πάντα ένα ηθικό πρόβλημα.

Οι Γερμανοί, οι Ολλανδοί, οι Φινλανδοί υπερασπίζονται τις αξίες, τα έθιμα και το κοινωνικό συμβόλαιο όπου βασίζεται ολόκληρη η ευημερία της Δύσης. Ο κανόνας είναι ότι η τίμια δουλειά και η πιστή εκπλήρωση των καθηκόντων ανταμείβει τον πολίτη τίμια. Ωστόσο οι ίδιες τους οι τράπεζες έγραψαν αυτό τον βασικό κανόνα στα παλιά τους τα παπούτσια. Έπαιρναν υπερβολικά μεγάλα ρίσκα, χωρίς εμπεριστατωμένη έρευνα για τη δανειοληπτική αξιοπιστία των οφειλετών τους. Παρέλειψαν όσα οφείλει να κάνει ένας συνετός τραπεζίτης. Ήταν ένας φαύλος κύκλος. Ο δανειζόμενος σκέφτηκε πως αφού οι ειδικοί μού δίνουν τα χρήματά τους, αυτό σημαίνει πως πιστεύουν πως μπορώ να τα αποπληρώσω.

Ένα ακόμα πρόβλημα είναι πως επαναλαμβάνεται το ρεφρέν «πολύ λίγα, πολύ αργά». Οι πιο προφανείς αποφάσεις συνεχώς παίρνονται μετά κόπων και βασάνων. Δυσκολευόμαστε ακόμα και για το εστιατόριο που πρέπει να διαλέξουμε, όπως είχε πει κάποιος από το συμβούλιο υπουργών στις Βρυξέλλες.

* Ο Βασίλης Παζόπουλος ([email protected]) είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου Επενδυτές χωρίς Σύνορα.