Παιδεία της Αποκάλυψης ή της... ανακάλυψης;

Για άλλη μία φορά η διδασκαλία των θρησκευτικών και ο διάβολος-Φίλης βρίσκονται στην επικαιρότητα. Το θέμα έχει από όλα: ιδεολογία, πολιτική, θρησκευτικά πιστεύω, ηθική και κυρίως πάθος. Θα ήταν μάλιστα διασκεδαστικό αν δεν αφορούσε την παιδεία αλλά και όσα άφησε ανολοκλήρωτα το σύγχρονο ελληνικό κράτος, με συνέπεια να μην είναι απολύτως συμβατό με τη Δύση.

Είμαστε φιλελεύθεροι (αλλά όχι και να το παρακάνουμε)

Υπήρξαν κάποιοι (που εσχάτως δεν ντρέπονται να υποστηρίζουν ότι είναι φιλελεύθεροι), που δειλά-δειλά δήλωσαν ότι «σε αυτό το θέμα είμαι με τον Φίλη». Όμως όσοι θίγουν την Εκκλησία είναι καταδικασμένοι σε μοναξιά. Ούτε από τον ΣΥΡΙΖΑ καλά καλά δεν έχει ο Φίλης δημόσιους υποστηρικτές. Η στάση της ΝΔ -που πήρε το μέρος της Εκκλησίας- ήταν αναμενόμενη, αφού ουδέποτε υπερασπίστηκε στα σοβαρά φιλελεύθερες αρχές (για αυτό και κατά καιρούς υπήρχαν αποχωρήσεις και δημιουργία φιλελεύθερων κομμάτων, τα οποία ουδέποτε ευδοκίμησαν στη χώρα).

Κάποτε σχεδόν όλα τα στελέχη της έτρεχαν να υπογράψουν υπέρ της αναγραφής του θρησκεύματος στις αστυνομικές ταυτότητες, παρότι ήταν υποχρέωση της χώρας από τη συμμετοχή της στην ΕΕ. Τις τύψεις της σιωπής έχουν αναλάβει να καλύψουν σοβαροί αρθρογράφοι όπως ο Κ. Ιορδανίδης στην εφημερίδα Καθημερινή, όπου θεωρεί «ορθή την αντίδραση του Αρχιεπισκόπου κ. Ιερωνύμου» αναφέροντας ότι «η ευρωπαϊκή πολιτική τάξη είναι αντιεκκλησιαστική» και ότι «η κυριαρχούσα τάση στις κοινωνίες της Δύσεως είναι αγνωστικιστική εάν όχι παγανιστική» (sic).

Μάλιστα υποστηρίζει ότι η Εκκλησία «διαφύλαξε την αίσθηση της γλωσσικής συνέχειας του έθνους» και «υπήρξε ο καταλύτης που συνέβαλε στην ενότητα υπολειμμάτων της φυλής, με γλώσσες και παραδόσεις διαφορετικές» στη συγκρότηση του σύγχρονου ελληνικού κράτους (!) («Η Εκκλησία ενώπιον προκλήσεων» - 22/9/16). Αν αυτά τα δημοσιεύει η Καθημερινή, ας μην απορούμε γιατί δεν μπορούμε να γίνουμε κανονική ευρωπαϊκή χώρα.

Ποιος αποφασίζει τι διδάσκεται στα σχολεία

Στην ίδια εφημερίδα πέρυσι ο Τ. Θεοδωρόπουλος στο άρθρο «Γιατί χρειάζονται τα Θρησκευτικά» (29/9/15) ανέφερε ότι «η αθεΐα είναι η άλλη πλευρά της πίστης». Όμως η αθεΐα δεν αποτελεί μορφή πίστης καθώς προσπαθεί να στηρίζεται σε επιστημονικά γεγονότα ενώ η θρησκεία θεμελιώνεται στην πίστη χωρίς έρευνα.

Στο άρθρο υποστήριζε ότι μέσα από τα θρησκευτικά διδάσκεται η ελληνική γλώσσα καθώς «οι επιστολές του Παύλου είναι από τα σημαντικότερα κείμενα της γλώσσας μας». Αυτό θα το δεχόταν και ένας φανατικός άθεος σαν τον Κ. Χίτσενς, που έλεγε (πριν πεθάνει πρόωρα): «Πιστεύω στη μελέτη των θρησκειών διότι η κουλτούρα και η παιδεία συνεπάγονται σεβασμό στην παράδοση και διότι μερικά από τα πρώτα θρησκευτικά κείμενα αποτελούν τις πρώτες μας λογοτεχνικές απόπειρες».

Προσπερνώντας το γεγονός ότι τα διδασκόμενα Θρησκευτικά ελάχιστη σχέση έχουν με τη λογοτεχνική εμβάθυνση ακόμα και χριστιανικών κειμένων, αναρωτιέμαι αν εξαντλήσαμε τα υπόλοιπα κείμενα της πλούσιας λογοτεχνίας μας. Αυτό πάντως που είναι σίγουρο είναι ότι σε μια κανονική δυτική χώρα το τι διδάσκεται στα σχολεία το ορίζουν τα πολιτικά και επιστημονικά όργανα της πολιτείας και κανείς άλλος.

Οι παρενέργειες του καταναγκασμού

Προσωπικά είχα αρχίσει να χάνω τα θρησκευτικά μου πιστεύω όταν στο δημοτικό με υποχρέωναν να μάθω απέξω άμφια και να στέκομαι όρθιος στην εκκλησία ακούγοντας λειτουργίες σε μία γλώσσα που δεν κατανοούσα.

Αργότερα μου δηλητηρίασαν το μυαλό κάποιοι σαν τον Hitchens και τον Dawkins και αποτελείωσαν τις αμφιβολίες που μου είχαν γεννήσει από αντίδραση η υποχρεωτική κατήχηση και ο εκκλησιασμός. Είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν έξυπνοι ιεράρχες που αντιλαμβάνονται ότι η διδασκαλία των θρησκευτικών γίνεται με ένα βαρετό τρόπο και έχει ελάχιστο άμεσο (ή και αντίθετο) αποτέλεσμα.

Όμως η Εκκλησία πάντα θα αντιδρά όταν θίγονται εξουσίες και κεκτημένα που διαθέτει ακόμα και σε χώρους που δεν θα έπρεπε να έχει. Θέλει τις εικόνες κρεμασμένες στα δικαστήρια, θέλει να ορκίζονται ακόμα και όσοι δεν δίνουν δεκάρα (παρότι ο όρκος είναι μία ιερή πράξη που πρέπει να αποφεύγεται επί ματαίω), θέλει αγιασμούς και προσευχές σαν μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας στα σχολεία.

Δεν πιστεύω ότι η Εκκλησία θα συμφωνήσει ποτέ να χάσει το κεκτημένο προνόμιο της υποχρεωτικής διδασκαλίας της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης σε βαθμό κατήχησης όταν (εκτός από τον Θεό) έχει μαζί της την πλειοψηφία των Ελλήνων και το Σύνταγμα. Ακόμα και αν γνωρίζει ότι υπάρχουν αντίθετα αποτελέσματα, κατοχυρώνει το δικαίωμα να έχει λόγο στα της εκπαίδευσης (και όχι μόνο).

Τι παιδεία θέλουμε

Κάθε χρόνο η χώρα ταπεινώνεται σε διεθνείς διαγωνισμούς μαθητών, όταν όλοι αναγνωρίζουμε την παιδεία ως τη σημαντικότερη επένδυση (εξαιρώ ατομικές επιτυχίες που ποτέ δεν αντιπροσωπεύουν το σύνολο). Υπάρχουν και πολλοί που πιστεύουν ότι μπορεί να υπάρχει μία συμβιβαστική αλήθεια κάπου στη μέση. Κάτι που να ικανοποιεί και την Εκκλησία και τις παραδόσεις μας και τη σύγχρονη επιστήμη που πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία. Όμως στα ελληνικά σχολεία δεν διδάσκεται ούτε η εξέλιξη, που είναι κάτι παραπάνω από βιολογία, καθώς είναι ο νόμος της φύσης στο σύνολό της.

Στην παιδεία ισχύει αυτό που αναφέρει ο καθηγητής Λ. Ζούρος σε ένα πρόσφατο βιβλίο του: «Εχουμε στην ουσία να διαλέξουμε ανάμεσα σε δύο δρόμους: τον δρόμο της ανακάλυψης και τον δρόμο της αποκάλυψης. Όσο για τον μέσο δρόμο, μάλλον αποτελεί μία αυταπάτη. Από την στιγμή που θα δεχθούμε πως οι δύο δρόμοι είναι αλληλένδετοι και συμπληρωματικοί, από τη στιγμή αυτή θα έχουμε υποτάξει τη φυσική θεώρηση των πραγμάτων στη μεταφυσική, θα έχουμε κάνει την ανακάλυψη μέρος της αποκάλυψης. Δεν μπορείς να παντρέψεις τη θεϊκή γνώση με την ανθρώπινη και να ζητάς συζυγική ισότητα» («Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο χωρίς σκοπό», Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης).

Μία πρόταση για τα θρησκευτικά

Δεν μπορώ να καταλάβω τι είναι το μάθημα της θρησκειολογίας και πώς ακριβώς θα το διδάσκουν θεοσεβούμενοι θεολόγοι. Είναι σαν να ζητάμε από ένα κομμουνιστή να εξηγήσει αντικειμενικά τον νεοφιλελευθερισμό (για να αναφέρω και μία μη θρησκευτική νεοελληνική φαντασίωση). Το πιο πιθανό είναι ότι τα θρησκευτικά θα συνεχίσουν να διδάσκονται ως έχουν και ο Φίλης θα έχει την τύχη του Τρίτση και όποιου άλλου έθιξε ιερά και όσια.

Θα μπορούσαμε όμως να αρχίσει να διδάσκεται ο Δαρβίνος και η επιστήμη της εξέλιξης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, έστω και με υποχρεωτικά τα σημερινά Θρησκευτικά αλλά με ανταγωνισμό των δύο απόψεων. Και μόνο αυτό θα πρόσθετε αποτέλεσμα στην εκπαίδευση των νέων μας, που σήμερα απονευρώνει την κριτική ικανότητα χιλιάδων Ελλήνων μαθητών υπονομεύοντας το μέλλον μας.

 * Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.