Επαγγελματικά Ταμεία: Νεοφιλελεύθερη εφεύρεση ή εργαλείο των εργαζομένων;

Πολλά έχουν λεχθεί το τελευταίο χρονικό διάστημα για το κατά πόσο τα Επαγγελματικά Ταμεία θα μπορούσαν να συμβάλουν στην άμβλυνση του συνταξιοδοτικού προβλήματος που αντιμετωπίζει η χώρα.

Η κυβέρνηση έχει εκδηλώσει την πλήρη διαφωνία της με τον θεσμό, δηλώνοντας υπέρμαχη του «κοινωνικού χαρακτήρα της ασφάλισης». Μάλιστα, στον σχετικό διάλογο που ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2015, ούτε καν κάλεσε την Ένωση Ασφαλιστικών Εταιρειών Ελλάδος να καταθέσει τις θέσεις και τις προτάσεις της.

Οι ασφαλιστικές εταιρείες από την πλευρά τους καλούν την κυβέρνηση σε διάλογο, επιμένοντας πως η ιδιωτική ασφάλιση έρχεται να ενισχύσει τις συντάξεις και όχι να υποκαταστήσει το κοινωνικό σύστημα, που θα διατηρήσει τον ρόλο του.

Για να δούμε όμως το πόσο «νεοφιλελεύθερα» ή το πόσο «αριστερά» είναι τα Συνταξιοδοτικά Ταμεία, θα εξετάσουμε τα πράγματα από την αρχή.

Τι ισχύει σήμερα

Οι εισφορές των σημερινών εργαζομένων κατευθύνονται στο σύνολό τους για να καλύψουν τις αποδοχές των σημερινών συνταξιούχων. Και επειδή δεν φτάνουν, έρχεται το ελληνικό δημόσιο να καταβάλλει ετησίως ένα ποσό που αντιστοιχεί γύρω στο 10% του ΑΕΠ, ή στο ένα τρίτο των συνολικών ετήσιων κρατικών εσόδων.

Άρα, αν αυξηθούν οι σημερινές εισφορές των εργοδοτών και των εργαζομένων (σχέδιο Κατρούγκαλου), τα επιπρόσθετα ποσά θα κατευθυνθούν και αυτά στους σημερινούς συνταξιούχους, χωρίς να υπάρχει καμιά απολύτως εγγύηση ότι θα μεταφραστούν μελλοντικά σε υψηλότερη σύνταξη για τους σημερινούς εργαζόμενους. Έτσι, οι σημερινοί εργαζόμενοι έχουν κάθε λόγο να δουν την αυξημένη παρακράτηση ως φόρο (που θα προσπαθήσουν να αποφύγουν) και όχι ως μια μορφή μακροπρόθεσμης προσωπικής τους επένδυσης.

Ειδικότερα, ενδεχόμενη μεγάλη αύξηση των εισφορών και επιπλέον μια σύνδεση του ύψους τους με το ετήσιο εισόδημα, το πιθανότερο είναι πως θα οδηγήσουν σε αύξηση τόσο της εισφοροδιαφυγής όσο και της φοροδιαφυγής. Δηλαδή, μηδέν εις το πηλίκον...

Τα Επαγγελματικά Ταμεία

Τι θα συμβεί όμως αν οι επιπλέον εισφορές των εργοδοτών και των εργαζομένων δεν πάνε στον κρατικό κορβανά, αλλά στα Επενδυτικά Ταμεία που προτείνεται να δημιουργηθούν;

Πρώτα απ' όλα, το επιπλέον ποσό που θα καταβάλλεται κάθε μήνα (ας υποθέσουμε 200 ευρώ, ή 2.400 ευρώ ετησίως) θα αποτελεί περιουσία του ασφαλισμένου που θα το καρπωθεί ο ίδιος όταν θα βγει στη σύνταξη. Άρα, δεν έχει κανένα συμφέρον ούτε να φοροδιαφύγει, ούτε να εισφοροδιαφύγει.

Δεύτερον, μέσα από αυτή τη διαδικασία, ο ασφαλισμένος δεν θα καρπωθεί μόνο τα χρήματα που έχει καταβάλει, αλλά και τις αποδόσεις που θα προέλθουν από τη διαχείριση αυτών των χρημάτων.

Ας πάρουμε το παράδειγμα ενός εργαζόμενου που καταβάλλει 200 ευρώ μηνιαίως στο Επαγγελματικό του Ταμείο για τριάντα χρόνια με μέση ετήσια απόδοση 3%. Στο τέλος της 30ετίας, ενώ θα έχει καταβάλει 72.000 ευρώ, θα δικαιούται να εισπράξει 116.547 ευρώ, ή 61% επιπλέον χρήματα από αυτά που κατέβαλε.

Τρίτον, μπορεί κάποιος να υποστηρίξει πως το ποσό των 200 ευρώ τον μήνα είναι υπερβολικό για τον μέσο Έλληνα εργαζόμενο. Πράγματι είναι, αλλά στην πράξη το ποσό αυτό δεν θα το καταβάλει εξ ολοκλήρου ο εργαζόμενος, αλλά ένα σημαντικό κομμάτι αυτού θα το αναλάβει ο εργοδότης, ο οποίος μέσα από αυτή τη διαδικασία όχι μόνο θα δώσει ένα επιπλέον κίνητρο στους εργαζομένους του, αλλά θα μπορεί να ελπίζει σε μεγαλύτερη διατηρησιμότητα των στελεχών του (βλέπε σχετικό πρόσφατο θεσμικό πλαίσιο στην Κύπρο).

Άρα, λοιπόν, αν ο εργοδότης συμμετέχει στο Επαγγελματικό Ταμείο με το 50% του κόστους, τότε στο προηγούμενο παράδειγμα η μηνιαία εισφορά του εργαζόμενου περιορίζεται στα 100 ευρώ και η ετήσια απόδοσή του διπλασιάζεται στο 6%!

Τέταρτον, σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη, ο νομοθέτης έρχεται και θεσπίζει φορολογικά κίνητρα τόσο για τον εργαζόμενο, όσο και για τον εργοδότη για τα ποσά που καταβάλλουν στα Επαγγελματικά Ταμεία. Με αυτό τον τρόπο, ο εργοδότης παρακινείται να ενισχύσει την περιουσία των εργαζομένων του και η πραγματική ετήσια απόδοση των τελευταίων δεν περιορίζεται στο 6% που αναφέραμε παραπάνω, αλλά ανεβαίνει ακόμη περισσότερο, ανάλογα με το ύψος και τη διάρθρωση της φορολογικής απαλλαγής.

Όσο για τα δημόσια οικονομικά, το ύψος των φοροαπαλλαγών μάλλον δεν θα πρέπει να ανησυχεί τις κυβερνήσεις και αυτό γιατί -πιθανότατα- θα υπάρξει υπεραναπλήρωση των χαμένων εσόδων από την ανάπτυξη της οικονομίας.

Ειδικότερα, η συγκέντρωση κεφαλαίων από τα Επενδυτικά Ταμεία μπορεί μεν να περιορίσει βραχυμεσοπρόθεσμα τη ζήτηση σε κάποια καταναλωτικά αγαθά, όμως τα κεφάλαια αυτά θα διατεθούν -άμεσα ή έμμεσα- σε επενδύσεις. Οι επενδύσεις αυτές θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας και θα εκσυγχρονίσουν τον παραγωγικό ιστό της χώρας, βοηθώντας παράλληλα τα οικονομικά τόσο του δημοσίου, όσο και των ταμείων της κοινωνικής ασφάλισης.

Τα Επαγγελματικά Ταμεία λοιπόν μπορούν όχι μόνο να μην πλήξουν τον δημόσιο χαρακτήρα της όποιας κοινωνικής ασφάλισης διαθέτουμε σήμερα (και μπορούμε να διατηρήσουμε στο μέλλον), αλλά επίσης να αποτελέσουν ένα αποτελεσματικό εργαλείο στα χέρια των εργαζομένων και της οικονομίας.