Kapoor: Η Ελλάδα αλλάζει το παιχνίδι στην ευρωζώνη

Όσοι παρακολουθούν τις αναρτήσεις του Re-Define γνωρίζουν πως πιστεύουμε ότι:

1) Η εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ ήταν καλό νέο τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Ε.Ε.

2) Θα υπήρχε πολύς θόρυβος, όμως στο τέλος θα υπήρχε συμβιβασμός.

3) Ο κίνδυνος ήταν πάντα αμελητέος και ο κίνδυνος μιας εξόδου από «ατύχημα» μηδενικός, παρότι διάφοροι «ειδικοί» φαίνεται να έβγαλαν από το πουθενά νούμερα όπως το 75% για τον κίνδυνο Grexit.

4) Ο ΣΥΡΙΖΑ άξιζε, και πιθανότατα θα είχε, μια ευκαιρία να αποδείξει την τόλμη του.

Ευτυχώς, φαίνεται πως έχουμε δίκιο, τουλάχιστον μέχρι τώρα. Η τρόικα, όπως τη γνωρίζαμε, πέθανε.

Τώρα που επιτεύχθηκε μια «συμφωνία», πώς κρίνουμε τους όρους της; Είναι, όπως υποστηρίζουν πολλοί, μια «απόλυτη συνθηκολόγηση» από την πλευρά της Ελλάδας; Είναι μια απλή άσκηση «αλλαγής ονόματος και όχι παιχνιδιού»; Ή είναι κάτι πιο ουσιαστικό; Και το σημαντικότερο, θα είναι σε καλύτερη θέση η Ελλάδα και η ευρωζώνη;

Δεν είναι απόλυτα λανθασμένη η κριτική -όπως εκφράστηκε από τον Μανώλη Γλέζο- ότι το μόνο που έγινε ήταν ότι ο νέος ευφημισμός για την τρόικα είναι το «οι θεσμοί». Ο ΣΥΡΙΖΑ προσπάθησε, αλλά μέχρι τώρα δεν κατάφερε να εμπλέξει περισσότερο τον ΟΟΣΑ, ιδιαίτερα σε βάρος της ΕΚΤ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Όμως έχουν αλλάξει και άλλα πράγματα. Ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να πιστωθεί μέρος μόνο των αλλαγών αυτών.

Πρώτον, το ΔΝΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν παίζουν τον ίδιο ρόλο που έπαιζαν πριν. Μάλιστα, στις διαπραγματεύσεις, και οι δύο, ιδιαίτερα το ΔΝΤ, στάθηκαν στο πλευρό της Ελλάδας, ειδικότερα σε ό,τι αφορά την ανάγκη για περισσότερο δημοσιονομικό περιθώριο και ελάφρυνση του χρέους.

Το ΔΝΤ έχει αναγνωρίσει ότι τα έκανε θάλασσα σχετικά με την αντίληψη της επεκτατικής λιτότητας και, ενώ η Κομισιόν δεν είπε ακριβώς mea culpa, ωστόσο και ο πρόεδρος Γιούνκερ και ο Πιερ Μοσκοβισί δείχνουν μεγαλύτερη συμπόνια από τους προκατόχους τους προς της Ελλάδα για τη δυσχερή θέση στην οποία έχει περιέλθει και για τις προκλήσεις της. Ακόμα και οι υπάλληλοι έχουν αναγνωρίσει ότι ίσως το παράκαναν με το τελευταίο πρόγραμμα.

Αυτή τη φορά, η ΕΚΤ αναλαμβάνει έναν λιγότερο παρεμβατικό ρόλο απ' ό,τι προηγουμένως. Μην περιμένετε επανάληψη των προηγούμενων επιστολών από την ΕΚΤ προς τους πρωθυπουργούς της Ιρλανδίας και της Ιταλίας, που στην ουσία ήταν συγκεκαλυμμένες απειλές. Χάρη στην αναγνώριση πως η ΕΚΤ έχει εκτεθεί υπερβολικά σε πολιτικό επίπεδο το τελευταίο διάστημα με τη δημοσιοποίηση των επιστολών αυτών, αλλά και με την αντίθεση που εκφράζουν οι Γερμανοί στο πρόγραμμα ποσοτικής της χαλάρωσής, η Τράπεζα θα κρατήσει χαμηλό προφίλ.

Από την τρόικα, το ΔΝΤ είχε την πιο ήπια στάση στη δημοσιονομική πολιτική, και η ομάδα της ΕΚΤ πίεζε πιο επιθετικά για λιτότητα. Ένας εξίσου σημαντικός λόγος για τη νέα σιωπή της ΕΚΤ είναι η γνώμη του Γενικού Εισαγγελέα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, ο οποίος δήλωσε πως η ΕΚΤ δεν θα πρέπει να είναι μέλος της τρόικας. Η τελική απόφαση αναμένεται σε λίγους μήνες, όμως τα σημάδια για την τελική έκβαση της υπόθεσης είναι ξεκάθαρα.

Αν σε αυτές τις μεμονωμένες εξελίξεις προστεθεί η επιθετική στάση κατά της τρόικας που έχει τηρήσει η κυβέρνηση Τσίπρα, για την οποία η συνέχισή της με την τρέχουσα μορφή της ήταν κόκκινη γραμμή, η τρόικα στην ουσία πέθανε. Το τελειωτικό χτύπημα θα πρέπει να πιστωθεί στον ΣΥΡΙΖΑ. Οι «θεσμοί», όποια μορφή και αν λάβουν τελικά, δεν θα είναι ακριβώς η τρόικα του παρελθόντος. Αυτό είναι πράγματι καλό νέο. Κατά πάσα πιθανότητα, παρά την αρχική αντίδραση, ο ΟΟΣΑ ίσως παίξει έναν πιο σημαντικό -και ευελπιστούμε πιο λογικό- ρόλο στο μέλλον.

Η Ελλάδα πέτυχε κάποιες σημαντικές παραχωρήσεις.

Και οι προτάσεις για τις μεταρρυθμίσεις; Είναι, όπως υποστηρίζουν πολλοί, ιδιαίτερα στον γερμανικό τύπο, μια «απόλυτη συνθηκολόγηση»; Θα ήταν αυτοί ακριβώς οι όροι που θα διαπραγματεύονταν η Ν.Δ. και ο Α. Σαμαράς; Θα δυσκολευτεί ο Τσίπρας, όπως προκλητικά αφήνει να εννοηθεί ο Σόιμπλε, να πουλήσει αυτή τη συμφωνία στον ελληνικό λαό;

Εν συντομία, όχι, η συμφωνία δεν αποτελεί απόλυτη συνθηκολόγηση. Φυσικά, δεν είναι και απόλυτη νίκη για τον ΣΥΡΙΖΑ, κάτι που δεν περίμενε κανένας ούτως ή άλλως.

Αν πάρετε ως σημείο εκκίνησης το προεκλογικό μανιφέστο του ΣΥΡΙΖΑ, τότε με μια πρώτη ματιά πράγματι φαίνεται πως η Ελλάδα έκανε πολλές υποχωρήσεις, ίσως υπερβολικά πολλές. Εξαφανίστηκε η όποια αναφορά σε αναδιαπραγμάτευση του χρέους. Αποσύρθηκαν οι δεσμεύσεις για ανατροπή ιδιωτικοποιήσεων, για άμεση αύξηση του κατώτατου μισθού, για τις συντάξεις, προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ευρωπαίοι εταίροι. Τι απέμεινε τότε; Γιατί είναι αυτό καλύτερο απ' ό,τι θα ήταν η Ελλάδα με κυβέρνηση Ν.Δ.;

Αν ξύσετε την επιφάνεια, θα δείτε πως έχουν αλλάξει πολύ περισσότερα από αυτά που φαίνονται. Ίσως τόσα όσα θα μπορούσε να αναμένει κανείς από μια κυβέρνηση χωρίς προηγούμενη εμπειρία, η οποία έρχεται αντιμέτωπη με άνευ προηγουμένου οικονομικές και πολιτικές πιέσεις από την πρώτη μέρα από τους Ευρωπαίους εταίρους, πολλοί από τους οποίους -όπως η Γερμανία- ήταν απρόθυμοι να διαπραγματευτούν καλή τη πίστει. Ποιες είναι αυτές οι δυνητικά σημαντικές αλλαγές και παραχωρήσεις που κέρδισε η Ελλάδα;

Πρώτον, κέρδισε μια πολύ σημαντική νίκη σε επίπεδο διαδικασίας. Η ευρωζώνη έχει αποδεχτεί ότι είναι θεμιτό η ελληνική κυβέρνηση θα θέσει τις δικές της προτάσεις ως εναλλακτική στις μεταρρυθμίσεις που υπαγόρευσαν οι πιστωτές. Αυτό είναι πιο σημαντικό απ' όσο φαίνεται επιφανειακά, δεδομένης της αντιμετώπισης και της νομικίστικης προσέγγισης που ακολουθούσε μέχρι τώρα η τρόικα.

Οι κυβερνήσεις μάταια προσπαθούσαν να κάνουν πιο ήπιες ή να αλλάξουν τις συνταγές της τρόικας στο παρελθόν. Είχαμε ένα σύστημα όπου η τρόικα είχε εύκολες νίκες την ώρα που χώρες που είχαν ενταχθεί σε προγράμματα διάσωσης, όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία, δεν είχαν καν δικαίωμα να μπουν στο γήπεδο. Μπορεί η Ελλάδα να έχασε με 7-1 από τη Γερμανία σε αυτόν τον πρώτο γύρο -όπως και η Βραζιλία στον τελικό του Παγκόσμιου Κυπέλλου-, όμως τουλάχιστον κέρδισε το δικαίωμα να παίξει στον αγώνα.

Δεύτερον, αυτό που ήθελε η Ελλάδα όταν ανέλαβε η νέα κυβέρνηση ήταν χρόνο για να δημιουργήσει τις δικές της πολιτικές, χωρίς όμως να πρέπει να συνεχίσει το τρέχον πρόγραμμα - μια γέφυρα δηλαδή, όπως τη χαρακτήρισε η νέα κυβέρνηση. Απέκτησε τη γέφυρα αυτή, μέχρι τον Απρίλιο, όχι όμως με τους όρους που ήθελε.

Υπάρχουν αρκετές παραχωρήσεις στις μεταρρυθμίσεις που πρότεινε η ελληνική κυβέρνηση και αυτές πιθανότατα θα γίνουν αποδεκτές από τις άλλες κυβερνήσεις της ευρωζώνης και τα κοινοβούλιά τους, κάτι το οποίο θα επιτρέψει στην κυβέρνηση να ισχυριστεί αξιόπιστα ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει. Θα μπορέσει να επανεξετάσει τις μελλοντικές ιδιωτικοποιήσεις ώστε να μεγιστοποιήσει μακροπρόθεσμα τα έσοδα, κάτι που είναι λογικό. Έχει στόχο να αυξήσει τις ανθρωπιστικές δαπάνες, κάτι που δικαίως θέτει ως προτεραιότητα.

Έχει το πράσινο φως να επικεντρωθεί πολύ περισσότερο στην αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, στην καταπολέμηση της διαφθοράς και στο να τα βάλει με τα μεγάλα συμφέροντα, και μπόρεσε να εξασφαλίσει παραχωρήσεις σε ορισμένα άλλα ζητήματα, που συνάδουν με τις υποσχέσεις της. Καθώς ως κόμμα μέχρι τώρα δεν ήταν μέρος του πελατειακού κράτους, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι πολύ πιθανότερο να κάνει τις προτάσεις αυτές πραγματικότητα.

Θα επικεντρωθεί επίσης περισσότερο στη δημιουργία ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, στη διαφάνεια και στις επενδύσεις που είναι ζωτικής σημασίας για τη στήριξη των παραγωγικών τομέων. Πολλές από τις μεταρρυθμίσεις του προγράμματος που προτάθηκε είναι λογικές και εύλογες. Η κυβέρνηση έχει λίγες ακόμα εβδομάδες να του βάλει περισσότερο ψαχνό και να φέρει ένα εναλλακτικό πρόγραμμα προς διαπραγμάτευση με τους πιστωτές όταν λήξει ο χρόνος αυτής της γέφυρας. Θα υπάρξει επαναληπτικός αγώνας και το σκορ, ελπίζουμε, θα είναι καλύτερο από το 7-1.

Τρίτον, η κυβέρνηση κέρδισε σημαντικό χρόνο για να φροντίσει βασικά οργανωτικά ζητήματα και προβλήματα που συνοδεύουν την όποια αλλαγή κυβερνητικού σχήματος, ιδιαίτερα αν η νέα κυβέρνηση δεν έχει κρατήσει ποτέ στο παρελθόν τα ηνία της εξουσίας. Το σημαντικότερο, κέρδισε μερικές πολύτιμες εβδομάδες για να δείξει στους πιστωτές της και στους εταίρους της ευρωζώνης ότι είναι μια σοβαρή κυβέρνηση και πως ο ΣΥΡΙΖΑ έχει περάσει από την προεκλογική ρητορική στην αργή διαδικασία για να βγει η Ελλάδα από τη μεγάλη της ύφεση. Αυτό που θα κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ τους επόμενους μήνες θα παρακολουθείται στενά και η νέα κυβέρνηση θα βρίσκεται κάτω από το μικροσκόπιο για τις προθέσεις και τη αποτελεσματικότητά της.

Σε μια κατάσταση όπου ο υπουργός Σόιμπλε για μια ακόμα φορά -όπως και το 2012- είναι έτοιμος να ωθήσει την Ελλάδα εκτός ευρωζώνης και που πολλοί από τους εταίρους της χώρας έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους, αυτή είναι ίσως η σημαντικότερη νίκη.

Για να είμαστε ξεκάθαροι, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν παίρνει ακριβώς τη «δίκαιη ευκαιρία» που ζητήσαμε και που πιστεύουμε ότι αξίζει, μετά την καταστροφή που επέφεραν στην Ελλάδα οι προηγούμενες κυβερνήσεις και η τρόικα. Θα πρέπει να κυβερνήσει με το ένα χέρι δεμένο, δεδομένης της έλλειψης πόρων και του αυστηρού ελέγχου των πιστωτών, αλλά τουλάχιστον του έδωσαν μισή ευκαιρία. Αυτό σημαίνει πως αντί να απορριφθεί ως η «τρελή Αριστερά», όπως τη χαρακτήριζαν πολλοί, και να εκφοβίζεται από τους πιο επιθετικούς εταίρους της ευρωζώνης, ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να έχει μια ευκαιρία να κριθεί από το έργο του.

Όλα αυτά μαζί σημαίνουν πως η Ελλάδα, μετά από χρόνια, έχει την καλύτερη ευκαιρία να ξεκόψει από το παρελθόν. Μπορεί αυτό να μη συμβεί με όρους που θα ήθελε ο λαός, όμως σε πολλά ζητήματα η περιοριστική επιρροή των «θεσμών» θα οδηγήσει σε μια καλύτερη πολιτική από αυτήν που είχε ο ΣΥΡΙΖΑ στο μανιφέστο του.

Οι μεταρρυθμίσεις που προτείνει, ιδιαίτερα οι μακροπρόθεσμες, θα κριθούν από το αποτέλεσμά τους και όχι από το αν συμμορφώνονται προς τις εντολές της Γερμανίας.

Το τριπλό κριτήριο «δημοσιονομικής βιωσιμότητας», «χρηματοοικονομικής σταθερότητας» και «οικονομικής ανάπτυξης» έχει λογική και θα ήλπιζε κανείς πως οι τεχνοκράτες του ΔΝΤ, της Κομισιόν και του ΟΟΣΑ θα κάνουν καλύτερη δουλειά στην εφαρμογή τους. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ κυβερνήσει με ικανότητα, αναμφίβολα θα κερδίσει και σημαντικές παραχωρήσεις στο θέμα του χρέους και του πρωτογενούς πλεονάσματος που θα πρέπει να εμφανίσει. Τα δύο αυτά θα μπορούσαν εύκολα να αντιστοιχούν σε δημοσιονομικό περιθώριο άνω του 10% του ΑΕΠ κατά τη διάρκεια της θητείας της κυβέρνησης, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για τις απαραίτητες επενδύσεις και την ανθρωπιστική ανακούφιση. Θα έχει επίσης σημαντική θετική επίδραση στην ανάπτυξη. Ασχέτως αν οι μεταρρυθμίσεις φαίνονται καλές για τον ΣΥΡΙΖΑ ή όχι, θα πρέπει να είναι καλές για την Ελλάδα, και αυτό είναι το μόνο που έχει πραγματικά σημασία.

Κατά την εκτίμησή μας, η συμφωνία είναι καλή και για την Ευρώπη.

Είναι αξιοσημείωτο το πώς, αψηφώντας την ιστορία και τις εξελίξεις αλλού στην Ευρώπη, ο ελληνικός λαός, έχοντας βιώσει μια μεγάλη ύφεση, ψήφισε κόμμα το οποίο είναι υπέρ της Ευρώπης, υπέρ του ευρώ και υπέρ της μετανάστευσης.

Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την άνοδο των αντιευρωπαϊκών, αντιμεταναστευτικών ακροδεξιών κομμάτων στη Γαλλία, την Ολλανδία και αλλού. Φοβούμαστε πως αν ένα τέτοιο αποτέλεσμα δεν οδηγήσει σε καμία απολύτως αλλαγή σε ό,τι αφορά τους όρους της ελληνικής διάσωσης, παρότι οι οικονομικές αποδείξεις είναι υπέρ μιας διαφορετικής προσέγγισης, ο κόσμος αλλού θα οδηγούνταν στο συμπέρασμα ότι το ευρώ δεν είναι συμβατό με τη δημοκρατική έκφραση.

Ο εκφοβισμός και ο εξευτελισμός της ελληνικής κυβέρνησης που απολαμβάνει στήριξη από το 75% των Ελλήνων θα ήταν εξαιρετικά αντιπαραγωγικός. Αν και φαινόταν αμφίβολο για κάποιο διάστημα, το ευρωπαϊκό μεγαθήριο τελικά κινήθηκε -λίγο- για να ικανοποιήσει κάποιες από τις θεμιτές απαιτήσεις των Ελλήνων πολιτών και ψηφοφόρων. Αυτό είναι καλό για τη Δημοκρατία και καλό για τους φιλοευρωπαϊστές σε όλη την Ε.Ε.

Το άλλο καλό που έκανε η εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ στην Ευρώπη είναι να εξαναγκάσει να ξεκινήσει μια συζήτηση για σημαντικά ζητήματα τα οποία είχαν μπει κάτω απ' το χαλί για υπερβολικά πολύ καιρό. Για παράδειγμα, η βιωσιμότητα του χρέους, ο ρυθμός της λιτότητας και ο τρόπος με τον οποίον κυβερνάται η ευρωζώνη είναι ορισμένα μόνο από τα κρίσιμα θέματα που συζητιούνται πολύ στα μέσα ενημέρωσης τις τελευταίες εβδομάδες, χάρη στην Ελλάδα και στη συγκρουσιακή στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ.

Άσχετα από το πόσο μπορεί οι συντηρητικοί πολιτικοί και οι γραφειοκράτες να αντιπαθούν το στιλ του Έλληνα υπουργού Οικονομικών, λίγοι θα διαφωνούσαν πως είναι μια «ανάσα δροσιάς» σε έναν κατά τα άλλα βαρετό πολιτικό χώρο με τον οποίον οι πολίτες αισθάνονται ότι έχουν χάσει τη σύνδεση. Αυτή η επίπτωση δείχνει πως μπορεί να αναζωπυρωθεί το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων πολιτών για τις πολιτικές διαδικασίες της Ε.Ε.

Ασχέτως αν ο ΣΥΡΙΖΑ πετύχει ή αποτύχει, έχει φέρει μια νέα και διαφορετική προσέγγιση στην Ε.Ε. , που για πολλούς από εμάς εξέθεσε τους ψυχοφθόρους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων στην ευρωζώνη.

Το μόνο που μπορούμε να ευχηθούμε στον ΣΥΡΙΖΑ, στην Ελλάδα και στην ευρωζώνη είναι καλή τύχη...

* O Sony Kapoor είναι διευθυντής του think tank Re-Define.