H Ευρώπη ζυγίζει τις επιλογές της για την Ελλάδα

Πόση σημασία έχει η Ελλάδα για την Ευρώπη; Πρόκειται για ένα ερώτημα που θέτουν οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι καθώς εντείνεται η πολιτική των άκρων αναφορικά με το πρόγραμμα διάσωσης της χώρας.

Η απάντηση είναι σημαντική, διότι θα βοηθήσει ώστε να καθοριστεί το πόσο μακριά θα φτάσουν οι κυβερνήσεις ώστε να ικανοποιήσουν τις οικονομικές απαιτήσεις του νέου Έλληνα πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, ή εάν θα είναι πρόθυμες να «φλερτάρουν» με ένα αποτέλεσμα που θα μπορούσε να οδηγήσει την Ελλάδα εκτός ευρωζώνης και πιθανότατα εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Για τον Winston Churchill, η Ελλάδα – «με τις αθάνατες δόξες της», όπως ανέφερε στην ομιλία του για το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» στο Fulton το 1946- είχε σημασία για συναισθηματικούς και στρατηγικούς λόγους. Καθώς ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος έφθανε προς το τέλος του, έστειλε βρετανούς στρατιώτες για να πολεμήσουν κατά των Κομμουνιστών ανταρτών για να αποτρέψει το ενδεχόμενο η χώρα να περάσει στην κυριαρχία της Μόσχας.

Όταν συνέκρινε τους τρία εκατομμύρια στρατιώτες των Συμμαχικών δυνάμεων που πολεμούσαν στο Δυτικό Μέτωπο και τον αμερικανικό πόλεμο κατά της Ιαπωνίας, έγραψε αργότερα πως «τα ξεσπάσματα της Ελλάδας μπορεί να φαίνονται ασήμαντα, όμως (οι Έλληνες) στάθηκαν στο νευραλγικό κέντρο της εξουσίας, του δικαίου και της ελευθερίας στον Δυτικό κόσμο».

Είναι ο ίδιος συνδυασμός συναισθημάτων και διαβλεπόμενης στρατηγικής σημασίας που τα τελευταία 70 χρόνια έχει οδηγήσει άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να διασφαλίσουν ότι η Ελλάδα θα παραμείνει «δεμένη» με τη Δύση και την ΕΕ.

Η Ελλάδα μπήκε στο μπλοκ το 1981, μετά την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας της, με τον «εύκολο ισχυρισμό ότι η Ελλάδα ήταν αυτή που εφηύρε τη Δημοκρατία και πως δεν μπορούσες να έχει μια Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς την γενέτειρα της Δημοκρατίας», αναφέρει ο Jonathan Eyal του think tank Royal United Services Institute. Η Ελλάδα μπήκε στην νομισματική ένωση δυο δεκαετίες αργότερα, παρά το ότι λίγοι από τους εταίρους της πίστευαν πως θα μπορούσαν να πάρουν στα σοβαρά τα οικονομικά στατιστικά της χώρας.

Η Ελλάδα έχει μόλις 11 εκατ. κατοίκους και η οικονομία της αντιπροσωπεύει περίπου το 2% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης. Όμως, σύμφωνα με τον Eyal, «οι Έλληνες πάντα μπορούσαν να κεφαλαιοποιήσουν τον ισχυρισμό τους ότι ήταν πιο σημαντικοί απ' όσο δικαιολογούσε το μέγεθος της χώρας και της οικονομίας της».

Τα τελευταία χρόνια, ορισμένοι policy makers –κυρίως στη Γερμανία- έχουν βαρεθεί αυτή την «έπαρση». Προτού η γερμανίδα καγκελάριος Angela Merkel κείσει την συζήτηση το 2012, ορισμένοι γερμανοί αξιωματούχοι ανέπτυξαν αυτό που ορισμένοι αποκαλούν την «θεωρία του έρματος». Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η έλλειψη πειθαρχίας της Ελλάδας απειλούσε να βουλιάξει το καράβι της ευρωζώνης. Αν η Ελλάδα ρίχνονταν στη θάλασσα, το καράβι θα επέπλεε πιο ψηλά στη θάλασσα».

Την περίοδο εκείνη, αυτό που έκανε το Βερολίνο και άλλους να μην προχωρήσουν, ήταν το σήμα που θα έστελνε μια τέτοια κίνηση. Η ευρωζώνη, αντί για μια μόνιμη κατάσταση, θα έμοιαζε με γάμο από συμφέρον που θα μπορούσε να συναφθεί και να διαλυθεί κατά βούληση. Αυτό θα είχε μεγάλο κόστος για τις άλλες χώρες της ευρωζώνης, αφού οι επενδυτές θα ζητούσαν υψηλότερα επιτόκια για να χρηματοδοτήσουν κυβερνήσεις ευάλωτων οικονομιών, επιτόκια που θα μπορούσαν να αυξηθούν σε απαγορευτικά επίπεδα όποτε υπήρχε υπόνοια οικονομικής κρίσης. Αυτό το δυνητικό κόστος μιας εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη παραμένει, αν και οι αναλυτές πιστεύουν πως η άμεση οικονομική επίπτωση πιθανότατα θα ήταν πιο περιορισμένη σε σχέση με το 2012.

Τον τελευταίο χρόνο, ωστόσο, έχει προκύψει ένα άλλο ρίσκο, το οποίο μπορεί να αλλάξει την εξίσωση: και αυτό είναι η πιθανότητα ο ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin -ο οποίος ακύρωσε τους κανόνες της Δύσης προσαρτώντας την Κριμαία και στηρίζοντας τους αυτονομιστές αντάρτες στην Ουκρανία- να καλύψει το κενό και να εκμεταλλευτεί μια Ελλάδα που έχει απορριφθεί από τους Ευρωπαίους γείτονές της. πολλοί Έλληνες παραδοσιακά δείχνουν συμπάθεια προς τους Ορθόδοξους Χριστιανούς της Ρωσίας: ίσως ο κ. Putin –ο οποίος κάλεσε την Πέμπτη τον κ. Τσίπρα να επισκεφθεί τη Μόσχα τον Μάιο- μπορεί να τραβήξει την Αθήνα πιο κοντά στην δική του τροχιά.

Σύμφωνα με την άποψη αυτή, όπως σχολίασε αξιωματούχος αυτήν την εβδομάδα στις Βρυξέλλες, η Ελλάδα είναι «ένα αεροπλανοφόρο στη μέση της Μεσογείου». Το να χαθεί, είναι «αδιανόητο».

Για άλλους, αν και υπάρχουν οικονομικές συνέπειες από έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη, οι στρατηγικές συνέπειες είναι ελάχιστες. Σίγουρα, λέει ο Eyal, θα ήταν «μπελάς» αν έφευγε η Ελλάδα. Όμως, όπως υποστηρίζει, η Ελλάδα είναι ήδη ένα «αγκάθι στα πλευρά των γειτόνων της» στην ΕΕ, καθώς αντιστέκεται στην επίτευξη συμβιβαστικών λύσεων σε θέματα όπως το Κυπριακό, το Μακεδονικά και άλλα. Η ελληνική πολιτική τάξη «ποτέ δεν έδειξε την αλληλεγγύη που ζητά από άλλους να της δείξουν», σημειώνει.

Όποια και αν είναι η αλήθεια, η ένταξη στην ευρωζώνη εξέθεσε την αδυναμία του ελληνικού πολιτικού συστήματος, το οποίο εξακολουθεί να καταφέρνει να εκνευρίζει τόσο τους συμμάχους όσο και τους Έλληνες.

Η Ελλάδα, η οποία καθιέρωσε το 1844 το δικαίωμα ψήφου σε όλους τους άνδρες, είχε Δημοκρατία πριν αποκτήσει τα άλλα δυο συστατικά που ο πολιτικός επιστήμων Francis Fukuyama υποστηρίζει ότι είναι ουσιώδη για ένα σύγχρονο πολιτικό σύστημα: ένα ισχυρό κράτος και ένα κράτος δικαίου.

Το αποτέλεσμα ήταν το πελατειακό πολιτικό σύστημα της Ελλάδας –στο οποίο οι νικητές των εκλογών ευνοούν τους φίλους και συγγενείς τους- το οποίο εξακολουθεί και σήμερα να αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό.

Ένα ερώτημα που θέτουν οι ευρωπαίοι policy makers είναι εάν ο κ. Τσίπρας αντιπροσωπεύει ένα «σπάσιμο» από αυτήν την πελατειακή παράδοση, ή εάν θα ακολουθήσει την συνήθη «αρχή» του «είναι σειρά μας τώρα».

Αν ισχύει το πρώτο, οι εταίροι της ευρωζώνης μπορεί να είναι περισσότερο διατεθειμένοι να ανταποκριθούν στα αιτήματα της Ελλάδας, υπό την προϋπόθεση ότι η κυβέρνηση θα προχωρήσει σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις. Στην δεύτερη περίπτωση, μπορεί στο τέλος να είναι πιο διατεθειμένοι να πάρουν το ρίσκο της εξόδου της χώρας από την ευρωζώνη.