Krugman: Οι εμμονές των ελίτ σπρώχνουν στην εξουσία τρομακτικούς ανθρώπους

Το 2014, η εκτίναξη της ανισότητας σε αναπτυγμένα κράτη έλαβε τελικά την προσοχή που της άρμοζε, καθώς το βιβλίο του Thomas Piketty «Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα» (Capital in the Twenty-First Century) έγινε best seller. Οι συνήθεις ύποπτοι εξακολουθούν να βρίσκονται σε μια... καλοπληρωμένη άρνηση, όμως, για όλους τους υπόλοιπους, είναι πλέον πασιφανές ότι τα εισοδήματα και ο πλούτος είναι πιο συγκεντρωμένα στην κορυφή απ' όσο ήταν την Χρυσή Εποχή, και η τάση δεν δείχνει σημάδια αλλαγής.

Αυτή όμως είναι μια ιστορία για την ανάπτυξη εντός των κρατών και, ως εκ τούτου, είναι ελλιπής. Πρέπει να συμπληρώσεις την ανάλυση τύπου Piketty με μια παγκόσμια άποψη, και όταν το κάνεις, θα έχει μια καλύτερη εικόνα του «καλού», του «κακού» και του δυνητικά «πολύ άσχημου» του κόσμου στον οποίον ζούμε.

Προτείνω να δείτε το αξιόλογο διάγραμμα της αύξησης των εισοδημάτων παγκοσμίως που δημιούργησε ο Branko Milanovic του City University of New York Graduate Center.

Αυτό που δείχνει ο κ. Milanovic είναι ότι η ανάπτυξη των εισοδημάτων από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου αποτέλεσε μια ιστορία διπλών κορυφών. Τα εισοδήματα, βεβαίως, έχουν εκτιναχθεί στην κορυφή, καθώς η παγκόσμια ελίτ γίνεται ακόμα πλουσιότερη. Όμως υπήρξαν τεράστια κέρδη και για την παγκόσμια μεσαία τάξη –που απαρτίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις της Κίνας και της Ινδίας.

Ας είμαστε ξεκάθαροι: η εισοδηματική αύξηση στις αναδυόμενες χώρες έχει δημιουργήσει τεράστια κέρδη για την πρόνοια, βγάζοντας εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων από την απεγνωσμένη φτώχεια και δίνοντάς τους μια ευκαιρία για μια καλύτερη ζωή.

Και τώρα τα κακά μαντάτα: Ανάμεσα σε αυτές τις δυο κορυφές –την όλο και πλουσιότερη παγκόσμια ελίτ και την αναδυόμενη κινεζική μεσαία τάξη- βρίσκεται αυτό που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίζουμε ως κοιλάδα της απελπισίας: τα εισοδήματα των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω στο 20% της παγκόσμιας κατανομής πλούτου αυξάνονται με βραδύ ρυθμό. Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι; Βασικά, οι εργατικές τάξεις των προηγμένων οικονομιών. Αν και τα δεδομένα που δίνει ο κ. Milanovic πάνε μόνο μέχρι το 2008, μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως η ομάδα αυτή τα έχει πάει ακόμα χειρότερα έκτοτε, έχοντας καταστραφεί από τις επιπτώσεις της υψηλής ανεργίας, των στάσιμων μισθών και των πολιτικών λιτότητας.

Επιπλέον, τα βάσανα των εργαζόμενων στις πλούσιες χώρες αποτελούν την άλλη πλευρά του νομίσματος σε ότι αφορά τα κέρδη που εμφανίζουν οι τάξεις που βρίσκονται κάτω και πάνω από αυτούς. Ο ανταγωνισμός από τις εξαγωγές των αναδυόμενων οικονομιών σίγουρα υπήρξε παράγοντας για την συρρίκνωση των μισθών στα πιο εύπορα κράτη, αν και πιθανότατα δεν ήταν ο κυρίαρχος παράγοντας. Ακόμα σημαντικότερο, η εκτίναξη των εισοδημάτων στην κορυφή, επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό από την πίεση των κατώτερων τάξεων, με τις περικοπές στους μισθούς και τα επιδόματα, με την συντριβή του συνδικαλισμού, και με την ανακατεύθυνση ενός αυξανόμενου μεριδίου των εθνικών πόρων για την εξυπηρέτηση των οικονομικών παρασκηνιακών μηχανορραφιών.

Ίσως ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι οι εύποροι ασκούν μια τεραστίως δυσανάλογη επιρροή στην πολιτική. Και οι προτεραιότητες της ελίτ –η εμμονική ανησυχία για τα ελλείμματα του προϋπολογισμού και την υποτιθέμενη ανάγκη περικοπής των κοινωνικών προγραμμάτων- έχουν κάνει πολλά ώστε να κάνουν ακόμα βαθύτερη την κοιλάδα της απελπισίας.

Ποιος αντιπροσωπεύει αυτούς που μένουν πίσω σε αυτόν τον κόσμο των δυο κορυφών; Θα περίμενε κανείς τα συμβατικά κόμματα της Αριστεράς να τηρήσουν λαϊκιστική στάση για λογαριασμό των εγχώριων εργατικών τάξεων. Αυτό όμως που γίνεται αντιθέτως –από ηγέτες όπως ο Φρανσουά Ολάντ της Γαλλίας μέχρι ο Εντ Μίλιμπαντ της Βρετανίας και, ναι, ο αμερικανός πρόεδρος Ομπάμα- είναι ένα αμήχανο μουρμουρητό.

Το πρόβλημα αυτών των συμβατικών ηγετών, θα έλεγα, είναι ότι φοβούνται να αμφισβητήσουν τις προτεραιότητες των ελίτ, ιδιαίτερα την εμμονή με τα ελλείμματα του προϋπολογισμού, φοβούμενοι μήπως θεωρηθούν ανεύθυνοι. Και αυτό αφήνει ανοικτό το πεδίο για μη συμβατικούς ηγέτες –ορισμένοι από τους οποίους είναι πραγματικά τρομακτικοί- οι οποίοι είναι πρόθυμοι να αντιμετωπίσουν τον θυμό και την απελπισία των απλών πολιτών.

Οι Αριστεροί της Ελλάδας οι οποίοι πιθανότατα θα έρθουν στην εξουσία αυτόν τον μήνα, είναι οι λιγότερο τρομακτικοί, αν και οι απαιτήσεις τους για ελάφρυνση του χρέους και για τερματισμό της λιτότητας μπορεί να προκαλέσουν έντονη αντιπαράθεση με τις Βρυξέλλες. Αλλού, όμως, βλέπουμε την άνοδο των εθνικιστικών, αντιμεταναστευτικών κομμάτων, όπως το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο και το βρετανικό Κόμμα της Ανεξαρτησίας –και υπάρχουν και ακόμα χειρότεροι σε αναμονή.

Όλα αυτά δείχνουν ορισμένες άβολες ιστορικές αναλογίες. Θυμηθείτε ότι αυτή είναι η δεύτερη φορά που έχουμε παγκόσμια οικονομική κρίση η οποία ακολουθείται από μια παρατεταμένη παγκόσμια ύφεση. Τότε, όπως και τώρα, η όποια αποτελεσματική αντίδραση στην κρίση μπλοκαρίστηκε από τις απαιτήσεις της ελίτ για ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς και σταθερά νομίσματα. Και το τελικό αποτέλεσμα ήταν να περάσει η εξουσία στα χέρια ανθρώπων που, να το πούμε ευγενικά, δεν ήταν και πολύ καλοί...

Δεν εννοώ ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα της πλήρους αναβίωσης της δεκαετίας του 1930. Θα έλεγα όμως ότι οι πολιτικοί ηγέτες και οι opinion makers πρέπει να αποδεχθούν την πραγματικότητα, ότι ο τρόπος με τον οποίον είναι στημένος σήμερα ο κόσμος, δεν είναι αποτελεσματικός για όλους. Είναι εκπληκτικός για την ελίτ και έχει κάνει πολύ καλό στα αναδυόμενα κράτη, όμως αυτή η κοιλάδα της απελπισίας είναι πραγματική. Και θα συμβούν κακά πράγματα αν δεν κάνουμε κάτι γι' αυτό...