Φορολογία: Οι αλλαγές που γίνονται κάτω από τη μύτη μας

Μπορείτε να θυμηθείτε πώς υποβάλλαμε τις φορολογικές δηλώσεις μέχρι χθες;

Ας κάνουμε ένα αφορολόγητο νοερό ταξίδι. Η διαδικασία ξεκινούσε με την ταχυδρόμηση του εντύπου σε εκατομμύρια φορολογούμενους μαζί με το βιβλιαράκι οδηγιών, και μετά ακολουθούσε η χειρόγραφη συμπλήρωση της δήλωσης ταυτόχρονα με τη δημιουργία αντιγράφων με τη χρήση καρμπόν (που ήταν ήδη δυσεύρετο).

Επόμενο στάδιο ήταν η υποβολή της δήλωσης στις κατά τόπους ΔΟΥ (εναλλακτικά μπορούσε κάποιος να χρησιμοποιήσει την καινοτομία της ταχυδρομικής αποστολής με το προτυπωμένο έντυπο των ΕΛΤΑ) και ακολουθούσε η παραλαβή της δήλωσης κατόπιν ελέγχου των συνυποβαλλόμενων δικαιολογητικών.

Το αποτέλεσμα ήταν εκτεταμένα έντυπα αρχεία στις εφορίες που ακόμα και η απλή τους διαχείριση απαιτούσε τεράστιους πόρους. Και αυτό ήταν μόνο η αρχή. Το ένα από τα δύο συμπληρωμένα και τυπικώς ελεγμένα έντυπα πήγαινε στο ΚΕΠΥΟ για εισαγωγή στο ηλεκτρονικό σύστημα.

Πάντα θαύμαζα τις υπαλλήλους που έδειχναν τα δελτία ειδήσεων να πληκτρολογούν με απίστευτη ταχύτητα εκατομμύρια ποσά και κωδικούς σε μαυροπράσινες οθόνες μετατρέποντας τα αρχεία από έντυπα σε ηλεκτρονικά. Αλλά αυτό το στάδιο δεν ήταν ούτε καν στη μέση. Έπρεπε να υπολογιστούν οι φόροι, να τυπωθούν εκατομμύρια εκκαθαριστικά, να εσωκλειστούν σε φακέλους από ειδικά μηχανήματα και να ταχυδρομηθούν στους φορολογούμενους.

Εν συνεχεία όταν το εκκαθαριστικό ήταν χρεωστικό (για τα βιβλία του κράτους) τότε υπήρχε η επιλογή της πληρωμής στο γκισέ της τράπεζας, αν και πολλοί από τους συμπολίτες μας για λόγους που θα έπρεπε να απασχολήσουν επιστημονικές ψυχολογικές έρευνες, προτιμούσαν να επισκέπτονται τον θύτη τους για να του αποδώσουν τον φόρο.

Αντίστοιχα σε περίπτωση επιστροφής τα τελευταία χρόνια, ελέω της προόδου της ηλεκτρονικής τραπεζικής, το ποσό πιστωνόταν στον λογαριασμό του τυχερού φορολογούμενου, μέχρι που κάποιοι πονηροί κυβερνώντες θεώρησαν άδικη αυτήν την εύκολη πίστωση (για τα λογιστικά του κράτους) και νομοθέτησαν αυθαίρετα κατώφλια προς επιστροφή (π.χ. 250 ευρώ) ώστε να περιλαμβάνει η διαδικασία και έλεγχο (λέγε με καθυστέρηση πληρωμής).

Όλα αυτά μοιάζουν μακρινή ανάμνηση. Σήμερα όλοι έχουμε κωδικούς taxis (φημολογείται ότι σε λίγο θα τους δίνει δώρο το κράτος στα μαιευτήρια), και μπορούμε να υποβάλουμε τη δήλωσή μας οι ίδιοι ή εξουσιοδοτημένος λογιστής για λογαριασμό μας γιατί ακόμα και ο Αϊνστάιν έλεγε ότι «η συμπλήρωση της φορολογικής δήλωσης είναι υπερβολικά δύσκολη υπόθεση για έναν μαθηματικό. Χρειάζεται έναν φιλόσοφο».

Το κράτος δεν εκτυπώνει τίποτα, δεν ταχυδρομεί ούτε δηλώσεις, ούτε εκκαθαριστικά (μόνο αυτή η ωφέλεια υπολογίζεται σε 20 εκατ. ευρώ ετησίως), ενώ ο στρατός από τις υπαλλήλους που πληκτρολογούσαν έχει εξαφανιστεί (για την ακρίβεια διεκδικεί μονιμότητα δικαστικά). Το εκκαθαριστικό υπολογίζεται αμέσως με την υποβολή (και υπάρχει η δυνατότητα εκτύπωσης και έγκυρης φορολογικής ενημερότητας), ενώ δεν χρειάζεται καμία επίσκεψη στα ταμεία των εφοριών τα οποία (επιτέλους) μας επέβαλαν οι ξένοι δανειστές-επιτηρητές μας να τα κλείσουμε γιατί (δυστυχώς) δεν θέλαμε να το κάνουμε μόνοι μας.

Όλη αυτή η πρόοδος έγινε με χρήση υψηλής τεχνολογίας, εν μέσω χρεοκοπίας, από κάποιους (αφανείς οι περισσότεροι, εξαιρώντας τον θυσιασμένο ΓΓΠΣ Χ. Θεοχάρη) δημοσίους υπαλλήλους, που τόσο συχνά κατηγορούμε όσοι εργαζόμαστε στον ιδιωτικό τομέα. Βέβαια οι ίδιοι χρεώνονται με το κόστος δυσλειτουργιών του taxis, το οποίο ούτε πρέπει, ούτε μπορεί να ικανοποιεί και απίθανες λύσεις τεχνολογικής φαντασίας (βλ. παρακάτω).

Η λατρεία της παράτασης

Το μόνο που παρέμεινε ανεπηρέαστο από την τεχνολογία λόγω ελληνικής νοοτροπίας είναι η συνήθεια υποβολής των δηλώσεων στη λήξη της προθεσμίας. Τι και αν υπάρχει η δυνατότητα για μήνες για να υποβληθούν οι φορολογικές δηλώσεις. Την άνοιξη που όλα ανθίζουν θα το κάνουμε;

Αν συγκρίνουμε τα σημερινά δημοσιογραφικά ρεπορτάζ με αντίστοιχου θέματος παλαιότερα, θα μας λείψουν τα ζωντανά τηλεοπτικά πλάνα με τις ουρές φορολογούμενων που περίμεναν στις εφορίες να υποβάλουν τη δήλωσή τους και θα μας μείνουν μόνο τα σχόλια για το πότε θα δοθεί παράταση της τελευταίας ημέρας υποβολής και πόσο αντέχει το σύστημα την αναβλητικότητα του νεοέλληνα που έτσι έχει μάθει, ρε αδελφέ, τι να κάνουμε.

Οι παρατάσεις των προθεσμιών που θέτει το κράτος-εχθρός είναι μέρος του σύγχρονου πολιτισμού μας. Ακούμε ευχάριστα το πρωί τον δημοσιογράφο-δημόσιο κατήγορο να ρίχνει την ευθύνη της παράτασης στο ανίκανο κράτος, κάτι που δεν ισχύει πάντα.

Τα τέλη κυκλοφορίας πέρασαν από μία αντίστοιχη τεχνολογική επανάσταση. Δεν υπάρχουν πλέον έντυπα σε επιστολές, ούτε ειδικά αυτοκόλλητα, ούτε πληρωμές στα ταχυδρομεία και στις τράπεζες παραμονές Πρωτοχρονιάς. Και το σπουδαιότερο, όλα λειτουργούν άυλα έγκαιρα και σωστά τα τελευταία χρόνια. Και όμως λίγο πριν από την καταληκτική προθεσμία το κράτος υποκύπτει και δίνει παρατάσεις διαιωνίζοντας μία αυτοκαταστροφική νοοτροπία αναβολής.

Ο κίνδυνος της ηλεκτρονικής γραφειοκρατίας

Η τεχνολογική πρόοδος γεννά και νέα θέματα προς αντιμετώπιση. Για παράδειγμα, πόσο βάρος μπορεί να μετατοπίσει (πονηρά ή αδιαφορώντας) το κράτος στους πολίτες και στις επιχειρήσεις. Χιλιάδες λογιστές, σε έναν όλο και αυξανόμενο ρυθμό, διενεργούν διαδικτυακά καταχωρίσεις σε κρατικά συστήματα που δεν έχουν σχέση με τη λογιστική.

Πολλοί θα πουν ότι πληρώνονται για αυτό, όμως οι ίδιοι μεμονωμένα και μέσω επαγγελματικών συλλόγων τους δηλώνουν ότι δεν επιθυμούν να αναλώνονται σε τέτοιες δραστηριότητες ούτε έναντι αμοιβής. Σήμερα μία μικρή επιχείρηση, που κατά τεκμήριο δεν έχει λογιστήριο εσωτερικά, έχει φορτωθεί με δεκάδες υποχρεωτικές ηλεκτρονικές υποβολές συμπεριλαμβανομένων των ασφαλιστικών. Το ότι το διαδίκτυο και οι τεχνολογίες επικοινωνίας επιτρέπουν κάτι τέτοιο δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να γίνονται αναλύσεις κόστους/οφέλους. Τίποτα δεν είναι δωρεάν, ακόμα και αν παρέχεται δωρεάν.

Δεν βοηθάει κανενός είδους ανάπτυξη (με εξαίρεση λίγων προμηθευτών λογισμικού και υπηρεσιών, πιστοποιημένων ή μη) η προσθήκη άχρηστων διαδικασιών που επιβάλλονται σε εκατοντάδες χιλιάδες επιχειρήσεις και επαγγελματίες. Κορυφαία παραδείγματα είναι η ατελέσφορη και με τεράστιου κόστους διασύνδεση όλων των ταμειακών μηχανών με το taxis, ή η υποβολή εκατοντάδων χιλιάδων μηνιαίως συγκεντρωτικών τιμολογίων εσόδων και εξόδων. Όσοι σχεδιάζουν ερήμην διαλόγου στο taxis πρέπει να κατανοήσουν ότι ελλοχεύει ο αντίστροφος κίνδυνος της ηλεκτρονικής γραφειοκρατίας.

Τεχνολογία και συμφέροντα

Υπάρχουν αλλαγές που επιβάλλονται από την τεχνολογική πρόοδο, με κυριότερη τη χρήση του διαδικτύου. Υπάρχουν όμως και ισχυρά εγχώρια οικονομικά συμφέροντα που δεν αφήνουν να δοθούν επιχειρηματικές λύσεις που η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει.

Με βάση αυτά που προβλέπονταν από το ανοσιούργημα του ΚΒΣ/ΚΦΑΣ, κατάλοιπα του οποίου εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα παρά τις προσπάθειες που έγιναν για εξάλειψή τους, συντηρείται ένας ολόκληρος κλάδος φοροτεχνικών και προμηθευτών υπηρεσιών και μηχανισμών οι οποίοι επιβάλλουν τεχνολογικές και λογιστικές λύσεις εφαρμόσιμες μόνο εντός των συνόρων μας.

Μετά από μεγάλη προσπάθεια και ως προϊόν πίεσης των δανειστών μας, κάποιες ρυθμίσεις καταργήθηκαν (π.χ. το δελτίο αποστολής, η τριπλότυπη πολύχρωμη φορτωτική και άλλα πρωτότυπα εγχώρια γραφικά παράλογα) και απλοποιήθηκαν λογιστικοί κανόνες (βιβλίο αποθήκης, ειδικά ισοζύγια, αναλυτική λογιστική, συγκεκριμένες λογιστικές εγγραφές κ.λπ.) που αύξαναν το κόστος των επιχειρήσεων στην Ελλάδα και αχρήστευαν όσα διεθνή λογισμικά δεν ενσωμάτωναν ειδικές ρυθμίσεις (τις περίφημες ελληνικοποιήσεις).

Παρότι υπάρχουν ευρωπαϊκές οδηγίες (λογιστικές ή για τιμολόγηση) τις οποίες οφείλει να εφαρμόσει η Ελλάδα, κάποιοι εξακολουθούν να δυσκολεύουν τη χώρα να γίνει «κανονική». Για να μην αδειάσει η τσέπη τους επιβάλλουν νομοθετικές προδιαγραφές κατά παράβαση της βέλτιστης διεθνούς πρακτικής και των ευρωπαϊκών οδηγιών.

Για παράδειγμα αντί των ταμειακών μηχανών ειδικών υποχρεωτικών προδιαγραφών που χρησιμοποιούνται στις λιανικές πωλήσεις θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εφαρμογές σε tablet που αυξάνουν την παραγωγικότητα μικρών επιχειρήσεων. Ένα εστιατόριο ή μία καφετέρια από τις άφθονες που διαθέτουμε μπορεί να οργανώσει τις παραγγελίες και να έχει άμεση ή απολογιστική εικόνα ανά τραπέζι, υπάλληλο ή menu καθώς και να εκδίδει και την απόδειξη λιανικής από το tablet. Έτσι και αλλιώς η ύπαρξη της ταμειακής μηχανής δεν σημαίνει και έκδοση νόμιμης απόδειξης, όπως όλοι μας γνωρίζουμε ακόμα και ως συμμετέχοντες στη διαδικασία.

Αντίστοιχα, ένα σημείο λιανικών πωλήσεων (περίπτερο, μικρό mini market) μπορεί να χρησιμοποιεί λογισμικό χωρίς φορολογικές αγκυλωτικές προδιαγραφές και να έχει καλύτερο έλεγχο των αποθεμάτων του που συνήθως ανέρχεται σε χιλιάδες κωδικούς.

Σημειωτέον ότι τέτοιου είδους εφαρμογές αναπτύσσονται από αξιόλογες ελληνικές επιχειρήσεις οι οποίες συχνά τις εξάγουν, καθώς το θεσμικό πλαίσιο ουσιαστικά τις απαγορεύει από την εγχώρια χρήση! Η μέχρι σήμερα απλοποίηση του ΚΦΑΣ που επετεύχθη διευκολύνει την τεχνολογική πρόοδο, όμως χρειάζεται η κατάργηση και άλλων αναχρονισμών ταυτόχρονα με τον απαραίτητο εκσυγχρονισμό του λογιστικού μας πλαισίου ειδικά για τις μικρές και τις μεσαίες επιχειρήσεις.

Ακόμα και σήμερα συζητάμε τι προδιαγραφές θα έχει ένα τιμολόγιο ή μία απόδειξη λιανικής και από ποιους μηχανισμούς θα σημανθεί όταν όλος ο υπόλοιπος πλανήτης μπορεί να μας στέλνει invoices στα κινητά μας. Ακόμα και σήμερα δεν διευκολύνονται λόγω νομοθετικών παραλογισμών ελληνικές επιχειρήσεις που αναπτύσσουν εφαρμογές ηλεκτρονικών τιμολογήσεων και πληρωμών σε κινητά να εφαρμοστούν παραγωγικές λύσεις και αναγκάζονται να τις εξάγουν χωρίς να μπορούν να τις πουλήσουν και να τις δοκιμάσουν στη χώρα μας.

Σε ομιλία του στις 9/7/14 σε συνέδριο του Economist στην Αθήνα ο νέος υπουργός Οικονομικών Γκ. Χαρδούβελης προανήγγειλε «τη χρήση συστημάτων που επιτρέπουν στο Δημόσιο να λειτουργεί με προληπτική και όχι κατασταλτική φιλοσοφία (ηλεκτρονική διασύνδεση σε πραγματικό χρόνο της φορολογικής διοίκησης με τις ταμειακές μηχανές, ή το περιουσιολόγιο εκάστου φορολογουμένου)».

Είναι προφανές ότι ο υπουργός έχει πέσει θύμα κακής πληροφόρησης. Το περιουσιολόγιο ασφαλώς και θα πρέπει να προχωρήσει ώστε να μπορούν οι φορολογικές αρχές να γνωρίζουν τους «πελάτες» τους, αλλά αυτό δεν είναι προληπτικό μέτρο καθώς λειτουργεί κατασταλτικά. Αντιθέτως, η διασύνδεση εκατοντάδων χιλιάδων ταμειακών μηχανών και μάλιστα σε πραγματικό χρόνο (on line) αφορά ένα ανέφικτο μέτρο με πολύ μεγάλο κόστος, το οποίο προωθούν συγκεκριμένα συμφέροντα και για το οποίο ο κ. Χαρδούβελης θα έπρεπε απλώς να ρωτήσει σε ποιες άλλες χώρες έχει εφαρμοστεί. Αν βέβαια ρωτάει τη γραφειοκρατία του υπουργείου ή αυτούς που θα εισπράξουν από την εφαρμογή του μέτρου δεν νομίζω ότι θα πάρει σωστή απάντηση. Το κόστος όμως θα είναι δικό του και δικό μας.

Έχει η Ελλάδα τις υποδομές;

Εκτός από το ανθρώπινο δυναμικό που υπάρχει στη χώρα, που όλο και συχνότερα βραβεύεται στο εξωτερικό, η Ελλάδα διαθέτει αρκετές από τις απαραίτητες τεχνολογικές υποδομές. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι κάρτες που κυκλοφορούν. Ο αριθμός τους είναι συγκρίσιμος με άλλων προηγμένων χωρών, και μάλιστα οι χρεωστικές αυξάνονται καθ' όλη τη διάρκεια της κρίσης. Τα ΑΤΜ και τα POS είναι σε καλύτερη αναλογία και από τη Γερμανία (όποιος θέλει μπορεί να δει τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας).

Το πρόβλημα είναι ότι ο αριθμός και κυρίως το μέσο ύψος των συναλλαγών είναι χαμηλό, ενώ οι συναλλαγές με μετρητά είναι σε δυσανάλογα υψηλό ποσοστό στην Ελλάδα. Αν αυξάναμε τον όγκο των λιανικών πωλήσεων με κάρτες, τις οποίες σήμερα οι πάροχοι παρέχουν εφοδιασμένες με ελκυστικά κίνητρα, θα ήταν σχεδόν αδιάφορη για την εφορία η έκδοση απόδειξης λιανικής γιατί ο έλεγχος θα μπορούσε να είναι ουσιαστικός και δεν θα ψάχναμε να βρούμε από πού θα πληρωθούν οι υπερωρίες συνεργείων ελέγχου τις νύχτες στα μπουζούκια και τα καλοκαίρια στα νησιά. Η διασύνδεση ταμειακών μηχανών που δεν θα εκδίδουν αποδείξεις με το taxis δεν λύνει κανένα πρόβλημα.

Το μέλλον θα έρθει και μόνο του (αλλά καλύτερα να το βοηθήσουμε)

Οι τεχνολογικές αλλαγές που γίνονται είναι συνεχείς ακόμα και όταν δεν τις συνειδητοποιούμε, και αυτό δεν ισχύει μόνο στα φορολογικά ή λογιστικά θέματα. Όταν το κράτος επενδύει είναι πάντα προτιμότερο να σχεδιάζει προσεκτικά τις τεχνολογικές λύσεις και να τις εφαρμόζει έγκαιρα, αντιπαλεύοντας την αναβλητική μας νοοτροπία.

Σίγουρα επίσης είναι καλύτερα να ξεκινάμε τις αλλαγές μόνοι μας παρά να μας επιβάλονται από τους εκατοντάδες ξένους που έχουν σχεδόν μόνιμα εγκατασταθεί στην Αθήνα με διάφορα θεσμικά πρόσωπα. Και αυτοί βέβαια είναι χρήσιμοι, για να εισαγάγουμε όποια τεχνογνωσία μπορούν να προσφέρουν, αλλά επιτυχία θα είναι να μην είναι εσαεί αναπόφευκτοι.

Αναμφίβολα οι αλλαγές που επιβάλλει η τεχνολογία θα τρέχουν με τους δικούς τους ρυθμούς, θα καταργούν επαγγέλματα και θα απαξιώνουν προηγούμενες τεχνολογικές λύσεις (όχι πάντα όλες). Σήμερα όλοι σχεδόν οι ενήλικοι και μεγάλο ποσοστό ανήλικων κουβαλάνε συνεχώς έναν -πανίσχυρο για τα δεδομένα μερικών πρότερων δεκαετιών- υπολογιστή και τον χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο.

Το κράτος μπορεί να κάνει δωρεάν χρήση των τεχνολογικών μας συστημάτων, προσωπικών ή επαγγελματικών, αλλά αυτό δεν είναι ούτε αυτόματο ούτε θεόσταλτα σχεδιασμένο. Η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα καλύτερης συνεργασίας κράτους, επιχειρήσεων και πολιτών. Η σωστή χρήση θα βοηθήσει στην έξοδο από τη χρεοκοπία, αλλά ισχύει και το αντίστροφο.

• Ο κ. Κωνσταντίνος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.