Πόσο «ηλίθιοι» είναι τελικά οι Ευρωπαίοι;

Ο απερχόμενος επίτροπος οικονομικών υποθέσεων της Ε.Ε. Όλι Ρεν είχε δώσει την εντύπωση ενός «καλού στρατιώτη», που έκανε πειθήνια και πειθαρχημένα τη δουλειά που του ανέθεταν.

Πριν από λίγες ημέρες όμως, εξέπληξε όταν χαρακτήρισε ηλίθια τη συμφωνία των Μέρκελ-Σαρκοζί στη γαλλική πόλη Ντοβίλ τον Οκτώβριο του 2010, χωρίς ωστόσο να υπάρξει αντίδραση για το βαρύ χαρακτηρισμό που εκτόξευσε για τη σχετική συμφωνία των ηγετών των ισχυρότερων χωρών της Ε.Ε.

Υπενθυμίζω ότι η συμφωνία αφορούσε τη δυνατότητα μη αποπληρωμής ομολόγων υπερχρεωμένων χωρών της Ε.Ε. γεγονός που οδήγησε στην καταβαράθρωση των τιμών των ομολόγων τους («ήταν το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της Ιρλανδίας», είπε χαρακτηριστικά) και στην εκτόξευση των αποδόσεών τους. Υποστήριξε δε ότι όφειλε η ευρωζώνη να έχει δημιουργήσει ήδη από το 2010 ευμεγέθη ταμεία διάσωσης («μεγάλα μπαζούκας» τα είπε, έκφραση που είχε χρησιμοποιήσει και ο τότε Έλληνας υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου!).

Μιλώντας για ηλίθια συμφωνία δύο προσώπων, δύσκολα μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι ο Όλι Ρεν έθεσε, έμμεσα έστω, ζήτημα ενδεχόμενου βαθμού ηλιθιότητας των συγκεκριμένων προσώπων. Δεδομένου δε του ειδικού βάρους τους (ηγέτες της Γερμανίας η Μέρκελ τότε και τώρα, ηγέτης της Γαλλίας ο Σαρκοζί τότε με προβλήματα όμως με τη Δικαιοσύνη τώρα), θεώρησα ότι έπρεπε να συμβουλευθώ κάποιους πιο ειδικούς για ζητήματα ηλιθιότητας.

Ο ημέτερος Ευάγγελος Λεμπέσης έχει συγγράψει ένα πόνημα με τίτλο Η τεραστία κοινωνική σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω, που παρά την πάνω από 70 έτη ηλικία του (γράφτηκε το 1941!) διατηρεί την αξία του.

Ωστόσο, το 2012 μεταφράστηκε στα ελληνικά το εξαιρετικό βιβλίο του ιστορικού Carlo Cipolla για τους βασικούς νόμους της ανθρώπινης ηλιθιότητας, ένα σύντομο και πνευματώδες δοκίμιο που προσπαθεί να ανιχνεύσει το πώς η ανθρώπινη ηλιθιότητα εμποδίζει την ανάπτυξη της ανθρώπινης ευμάρειας. Ιδού λοιπόν τι αναφέρουν οι δύο από τους πέντε κατά Cipolla νόμους της ανθρώπινης ηλιθιότητας:

- Ηλίθιος ονομάζεται το άτομο που οι πράξεις του προκαλούν ζημιές σε ένα άλλο άτομο ή σε μια ομάδα ατόμων, χωρίς το ίδιο να αποκομίζει κέρδη, ενώ πιθανά να υφίσταται ακόμη και ζημίες!

- Ο ηλίθιος άνθρωπος είναι το πιο επικίνδυνο είδος ανθρώπου. Τεκμαίρεται, επομένως, ότι ο ηλίθιος άνθρωπος είναι πιο επικίνδυνος και από τον κακοποιό !

Ας έρθουμε τώρα στα της ευρωπαϊκής πραγματικότητας σε σχέση με τη διαχείριση της κρίσης, όπως αυτή αντιμετωπίστηκε στην περίπτωση της Ιρλανδίας (κατάρρευση ιδιωτικών τραπεζών), της Ελλάδας (δημοσιονομική κρίση) και της Πορτογαλίας (χρόνια υποανάπτυξη). Η αρχιτεκτονική της κατασκευής της ευρωζώνης (Μάαστριχτ 1991) δεν είχε προβλέψει τη λειτουργία της Κεντρικής Τράπεζας ως δανειστή έσχατης ανάγκης. Έτσι, όταν οι τράπεζες θέλησαν να ξεφορτωθούν τα ομόλογα των υπερχρεωμένων χώρων, ουδείς τα αγόραζε! Μόνο όταν ο κίνδυνος κατάρρευσης ήταν απόλυτα ορατός, η ΕΚΤ παρενέβη ως αγοραστής και αφού η ρευστότητα που χρησιμοποιήθηκε αφαιρέθηκε από αλλού (sterilization policy) ώστε να μην εκδοθεί νέο χρήμα!

Με τον τρόπο αυτό, συντελέστηκαν βλάβες στις χώρες των οποίων τα ομόλογα έγιναν αντικείμενο υποτιμητικής κερδοσκοπίας (το βιώσαμε άλλωστε), ενώ παρά τα πρόσκαιρα οφέλη άλλων χωρών λόγω μεταφοράς προς αυτές κεφαλαίων («ασφαλή καταφύγια»), αναμένεται μακροπρόθεσμα να υποστούν και αυτές τις βλάβες της γενικευμένης ύφεσης. Τυπική εφαρμογή του προαναφερόμενου νόμου του Cipolla, υποδηλώνοντας ηλιθιότητα του αποφασίζοντα.

Επίσης, η απουσία ισχυρής δημοσιονομικής πολιτικής στην ευρωζώνη δεν επιτρέπει την αμοιβαιοποίηση του χρέους, ούτε τη σύσταση μιας αποτελεσματικής τραπεζικής ένωσης, διαμορφώνοντας συνθήκες εμπιστοσύνης για τους συναλλασσόμενους με το σύνολο των ευρωπαϊκών τραπεζών. Αντιθέτως, η καχυποψία των βορείων χωρών για την ασκούμενη οικονομική πολιτική στις χώρες του νότου και η μη κατανόηση των παρενεργειών μιας τραπεζικής κρίσης (καθώς δεν πήραμε το μήνυμα από την κατάρρευση της Lehman Brothers στις ΗΠΑ, ούτε όταν «το λάθος» ομολογείται από τον ίδιο τον Αμερικανό υπουργό Οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ!), οδήγησαν σε μια ατροφική τραπεζική ένωση, χωρίς επαρκείς πόρους, ενώ δεν αποκλείεται ακόμη και το κούρεμα μεγάλων καταθέσεων στο σενάριο πτώχευσης τράπεζας!

Για έκδοση ευρωπαϊκού ομολόγου ούτε συζήτηση. Ούτε για την κάλυψη χρέους αφού επικρέμαται ο ηθικός κίνδυνος (οι άσωτοι του νότου θα υποτροπιάσουν...), ούτε για επενδυτικούς σκοπούς (στοχευμένα δημόσια έργα, υποδομές κ.ά.) από τα οποία θα ωφελούνταν οικονομικά οι ισχυρές κυρίως χώρες (ο "Βενιζέλος" έγινε από τη γερμανική Hochtief!).

Και εδώ έχουμε δεδομένα εφαρμογής του άλλου νόμου του Cipolla, καθώς το εσφαλμένο των αποφάσεων διαμορφώνει προϋποθέσεις επικινδυνότητας για τη λειτουργία της ευρωζώνης αφού η συζήτηση για έξοδο μιας χώρας λόγω του μη βιώσιμου χρέους της επανέρχεται, ενώ η μη αποτελεσματική τραπεζική ένωση αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο εκτεταμένων παρενεργειών στο ενδεχόμενο αποτυχίας μιας μεγάλης τράπεζας να εκπληρώσει τα νέα stress tests. Πάλι υποδηλώνονται αποχρώσες ενδείξεις ηλιθιότητας των αποφασιζόντων, ιδιαίτερα όταν ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών ανησυχεί για την υπερβολική ρευστότητα που υπάρχει με υπαιτιότητα της ΕΚΤ, αδυνατώντας να κατανοήσει ότι η ευρωπαϊκή οικονομία φλερτάρει επικίνδυνα με τον αποπληθωρισμό και τις ήδη εκδηλωνόμενες κοινωνικοπολιτικές παρενέργειες που απειλούν πλέον ακόμη και την ευρωπαϊκή συνοχή.

Πάντως, θεωρώ ότι τα παραπάνω και όσα τελευταία συμβαίνουν στην Ε.Ε. εν όψει της εκλογής νέου προέδρου, συνιστούν μάλλον την έκφραση της ευρωπαϊκής κακοφωνίας στο όνομα του πλουραλισμού των απόψεων, και όχι έκφανση ηλιθιότητας κάποιων με αυξημένο ειδικό βάρος στη λήψη των αποφάσεων. Τελικά, μέσα από τις αντιφάσεις της η Ε.Ε. επέλεξε το σωστό πρόσωπο στη θέση του προέδρου, τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, ανοίγοντας έτσι νέα εποχή με προτεραιότητες την ευελιξία του Συμφώνου Σταθερότητας (χαλάρωση της αυστηρής δημοσιονομικής πολιτικής), την αύξηση της απασχόλησης (στοχευμένες δράσεις για τόνωση της ανάπτυξης σύμφωνα και με τις προτάσεις του Ιταλού πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι) και την ενεργειακή ασφάλεια (νέες επενδύσεις για μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία).

Η νομισματική πολιτική διά χειρός Μάριο Ντράγκι αλλάζει με στόχο το φθηνό χρήμα να φτάσει στην πραγματική οικονομία, διαδικασία που για την ώρα αφορά μόνο τις χρηματιστηριακές αγορές (ρεκόρ όλων των εποχών στους δείκτες Dow Joneς και DAX !) αλλά από το 2015 θα ευεργετήσει και την οικονομία, καθώς η πιστωτική πολιτική των τραπεζών θα περιλαμβάνει και νέα δάνεια.

Καταλήγοντας, αν και αρκετά από τα πεπραγμένα των τελευταίων ετών αντικρίζονται με τους νόμους του Cipolla, κατά την έμμεση ομολογία ακόμη και ανώτατων στελεχών, όπως του Ολι Ρεν, θα αντισταθώ στην απόδοση των λαθών στην ανθρώπινη ηλιθιότητα. Τα ιστορικά δεδομένα κάθε χώρας και οι πολλές πολιτιστικές διαφορές εξηγούν πειστικότερα την αδυναμία της Ευρώπης να οδηγηθεί στην ενοποίηση. Η παρούσα κρίση, ωστόσο, αυξάνει μάλλον την πιθανότητα να οδηγηθεί στο μέλλον προς αυτήν την κατεύθυνση αρνούμενη να υποταχθεί αυτήν τη φορά σε επιλογές που παραπέμπουν στο κατά Mazower σκοτεινό παρελθόν της και διαψεύδοντας τον Γερμανό ποιητή και φιλόσοφο Friedrich von Shiller που στην Παρθένο της Ορλεάνης έγραφε πως «ενάντια στην ηλιθιότητα ακόμη και οι Θεοί αγωνίζονται μάταια»!

Δεν αφορούν τους Ευρωπαίους λοιπόν οι περί ηλιθιότητας ρήσεις καθώς προσδοκώ ότι έχουν την ωριμότητα για διαφορετικές, ορθολογικά διαμορφωμένες επιλογές με τους αναγκαίους συμβιβασμούς που σε βάθος μιας δεκαετίας θα οδηγήσουν σε μια «άλλη Ευρώπη».

• Ο κ. Δημήτρης Τζάνας είναι οικονομολόγος.