Η ανισότητα και το μήνυμα του Piketty

Είναι γενικά παραδεκτή η επισήμανση ότι οι οικονομικές ανισότητες συνιστούν κορυφαίο οικονομικό ζήτημα στις δυτικές οικονομίες τα τελευταία χρόνια.

Έτσι, η μεγάλη δημοσιότητα που πήραν οι απόψεις του Thomas Piketty όπως αυτές διατυπώνονται στο τελευταίο του βιβλίο (Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα, που σύντομα θα εκδοθεί και στα ελληνικά) δεν πρέπει να εκπλήσσουν.

Έχει άλλωστε ήδη προηγηθεί... ο ίδιος με το βιβλίο του «Οικονομία των ανισοτήτων» από το 2007 και ο νομπελίστας Joseph Stiglitz με το Τίμημα της ανισότητας (2012, στα ελληνικά) που τεκμηρίωσε τη σημειούμενη όξυνση των ανισοτήτων υπό συνθήκες ύφεσης.

Η μεγάλη δημοσιότητα που πήραν οι απόψεις του Piketty, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, σχετίζεται αφενός με την περίτεχνη ανάλυσή του, γεγονός που αναγνώρισε ακόμη και ο εριστικός και κριτικός απέναντί του Economist, και αφετέρου με τα μονιστικά χαρακτηριστικά «διά ταύτα» που χαρακτηρίζουν τις προτάσεις του.

Ας δούμε πρώτα την ανάλυση. Επικεντρωνόμενος στις συστηματικά υψηλότερες αποδόσεις των επενδύσεων σε σύγκριση με τους ρυθμούς ανάπτυξης μιας οικονομίας, o Piketty αναλύει το θέμα της κατανομής του πλούτου τοποθετώντας το στο κέντρο της οικονομικής ανάλυσης, σε μια προσπάθεια να επαναφέρει τα οικονομικά στην παράδοση των μεγάλων διανοητών του παρελθόντος (όπως ο Ricardo και ο Marx).

Χρησιμοποιώντας τα στοιχεία των συντελεστών φορολόγησης του πλούτου και εισοδημάτων που είναι διαθέσιμα από τον 19ο αιώνα (ιδιαίτερα για τη Βρετανία και τη Γαλλία), πετυχαίνει να αποτυπώσει την καμπύλη του πιο πλούσιου 10% (οικονομικά ενεργών πολιτών δηλαδή) και του πιο πλούσιου 1% επί του συνολικού πλούτου, όπως αυτή εξελίσσεται από το 1810 μέχρι το 2010.

Έτσι, καταρρίπτει την καμπύλη κατανομής που είχε διατυπώσει ο Simon Kuznets σύμφωνα με την οποία, ενώ οι κοινωνίες γίνονται πιο άνισες στις πρώτες φάσεις της εκβιομηχάνισης, η ανισότητα μειώνεται στη συνέχεια, κάτι που συνιστά την επικρατούσα αντίληψη.

Αντιθέτως, ο Piketty απέδειξε ότι η καμπύλη κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση, καθώς διαχρονικά οι αποδόσεις κεφαλαίου ξεπερνούν τον ρυθμό ανάπτυξης! Συμβαίνει δε το 1% των πλουσιοτέρων του πληθυσμού να κατέχει ποσοστό του εθνικού εισοδήματος διαρκώς αυξανόμενο (65% στην Ευρώπη, 75% στις ΗΠΑ) τείνοντας προς ποσοστά αντίστοιχα με εκείνα των προ 100 ετών (πάνω από 80% στην Ευρώπη και πάνω από 90% στις ΗΠΑ το 1910!). Τελικώς, η συσσώρευση του κεφαλαίου διαμορφώνει προϋποθέσεις ανασύστασης της ατμόσφαιρας της Belle Epoque των αρχών του αιώνα, ενώ το μήνυμα για τους νέους είναι ότι η ευημερία είναι περισσότερο συνυφασμένη με τους κατάλληλους γονείς (ή τον κατάλληλο γάμο!) παρά με τη σωστή δουλειά...

Η ασκούμενη προς τον Piketty κριτική γίνεται μόνο από την πλευρά των φιλελεύθερων οικονομολόγων επικεντρωνόμενη μάλλον σε μομφές («αντιπαθεί τις αγορές», δεν χρησιμοποιεί πολλά μαθηματικά») παρά σε τεκμηριωμένη απόρριψη της μεθοδολογίας του, ενώ κάποιοι ειρωνικά τον χαρακτήρισαν «Κάρολο Μαρξ δεύτερης κατηγορίας». Αντιθέτως, οι οικονομολόγοι της κεϊνσιανής σχολής (Krugman, Stiglitz κ.ά.) και οι περί τον πρόεδρο Obama σύμβουλοι υποδέχθηκαν με ιδιαίτερη θέρμη τις απόψεις του.

Βεβαίως, η υπερτροφία του χρηματοπιστωτικού κλάδου, ιδιαίτερα μετά τη θεσμική απελευθέρωση του 1999 (κατάργηση διάκρισης φορέων άσκησης εμπορικής - επενδυτικής τραπεζικής), σε συνδυασμό με την έκρηξη της παγκοσμιοποίησης, είχε καταλυτικό ρόλο στη διεύρυνση των ανισοτήτων, διαδικασία που ασφαλώς επιτάθηκε από την οικονομική κρίση που ακολούθησε την κατάρρευση της Lehman Brothers τo 2008 και την τραπεζική συγκέντρωση που συντελέστηκε παντού.

Μάλιστα, η υπερανάπτυξη του σκιώδους τραπεζικού συστήματος, που κατέχει ήδη το 25% των πιστοδοτήσεων καθώς το επίσημο τραπεζικό σύστημα αδυνατεί να χρηματοδοτήσει με ικανοποιητικούς ρυθμούς την οικονομία (στη χώρα μας μάλιστα συνεχίζονται οι αρνητικοί ρυθμοί!), οδήγησε στην ανέλιξη μιας πανίσχυρης ολιγομελούς ομάδας διαχειριστών κεφαλαίων με ιλιγγιώδη εισοδήματα.

Ενδεικτικά, οι 25 μεγαλύτεροι διαχειριστές των hedge funds (πληροφοριακά είναι μόνο άνδρες!) εισέπραξαν πέρσι $ 21,2 δισ. που αντιστοιχούν στο 12% του ελληνικού ΑΕΠ!

Και ενώ η ανάλυση του Piketty θεμελιώνει ικανοποιητικά αυτό που όλοι πλην ολίγων βιώνουμε για το κοινωνικοοικονομικό σύστημα, ότι δηλαδή οι ανισότητες αγγίζουν επίπεδα που σημειώνονταν την εποχή του... Ντίκενς, χωρίς να κατηγοριοποιούμαστε στους θιασώτες ανατρεπτικών απόψεων, ο ίδιος απογοητεύει μάλλον με την πρότασή του για τη θεραπεία του προβλήματος.

Διαπιστώνοντας λοιπόν την αυξανόμενη τάση για τον κληρονομούμενο πλούτο, προτείνει την εφαρμογή ενός δημευτικών χαρακτηριστικών φόρου που θα φθάνει το 80% στα εισοδήματα που προέρχονται από κληρονομιά και ξεπερνούν τα $ 500 χιλ τον χρόνο, μέτρο πρακτικά ανεφάρμοστο σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι πρέπει να αγνοηθεί η λήψη και μέτρων φορολόγησης του κληρονομημένου πλούτου (που επίσης προτείνει με υψηλό παγκόσμιο, αν είναι δυνατόν, συντελεστή) από κοινού με εκλογίκευση της κλίμακας για τα εισοδήματα, που ιδιαίτερα στις ΗΠΑ παραμένει προκλητικά χαμηλή για τα υψηλά εισοδήματα!

Αγνοεί έτσι τη δυνατότητα εφαρμογής συγκεκριμένων πολιτικών, όπως:

• «Έξυπνων» μέτρων φορολογικής πολιτικής που θα ενθαρρύνουν δραστηριότητες με δημιουργία θέσεων απασχόλησης και θα αποθαρρύνουν την εμμονική διακράτηση ρευστών διαθεσίμων ή την τοποθέτηση σε μη παραγωγικές δραστηριότητες (π.χ. μη αξιοποιούμενα ακίνητα).

• Την ενθάρρυνση χρησιμοποίησης των λιμναζόντων διαθεσίμων μεγάλων επιχειρήσεων που αποθησαυρίζονται συντελώντας στον αποπληθωρισμό.

• Τις στοχευμένες δράσεις σε συγκεκριμένες υποδομές (ανανέωση υφιστάμενων – δημιουργία νέων), όπως σε ενεργειακά δίκτυα, δίκτυα μεταφορών, αξιοποίησης λυμάτων/σκουπιδιών, αστικές αναπλάσεις κοκ.

• Τις δαπάνες της παιδείας που διαμορφώνουν προϋποθέσεις αναβάθμισης του γνωστικού επιπέδου ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων ώστε να διεκδικήσουν επιτυχέστερα την είσοδό τους στη διευρυνόμενων απαιτήσεων αγορά εργασίας.

• Τον συντονισμό δράσεων για τόνωση της εσωτερικής αγοράς μέσω της αύξησης της αγοραστικής δύναμης των μεσαίων στρωμάτων, ιδιαίτερα σε χώρες με υγιή δημοσιονομικά δεδομένα.

• Τη δραστική αντιμετώπιση του φαινομένου των φορολογικών παραδείσων και την επιδίωξη για παγκόσμια εφαρμογή του φόρου Tobin (% επί των συναλλαγών σε μετοχές-παράγωγα) με αποφάσεις στο πλαίσιο του G7 και όχι μόνο σε μέρος των χωρών της Ε.Ε.

• Την αποτελεσματικότερη εποπτεία του χρηματοπιστωτικού συστήματος εν όψει μάλιστα του αυξανόμενου μεγέθους του σκιώδους τραπεζικού συστήματος.

Η επεξεργασία συγκεκριμένων ρεαλιστικών προτάσεων όπως οι προαναφερόμενες θα έχει τελικά ευεργετικό αποτέλεσμα στο επιτεινόμενο πρόβλημα των ανισοτήτων, αντιμετωπίζοντας από κοινού με τη χαλαρή νομισματική πολιτική το πρόβλημα της αναιμικής ανάπτυξης των δυτικών οικονομιών.

Ο Piketty αδίκησε τον εαυτό του προκρίνοντας μια ανεφάρμοστη πρόταση και δίνοντας την ευκαιρία σε όσους με θεολογικό οίστρο υπεραμύνονται της άναρχης λειτουργίας των αγορών να τον βαφτίσουν «εχθρό τους». Ας ελπίσουμε σύντομα να επανορθώσει...

• Ο κ. Δημήτρης Τζάνας είναι οικονομολόγος.