Έσοδα της τάξης των 2,5 δισ. ευρώ θα μπορούσε να αποφέρει στον κρατικό προϋπολογισμό μια ενδεχόμενη πώληση του ΟΠΑΠ, εκτιμά ο πρώην πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρίας, καθηγητής κ. Κ. Κοσκινάς.

Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Euro2day.gr, ο κ. Κοσκινάς θεωρεί "αναπόφευκτη" την πώληση του ΟΠΑΠ, δεδομένης της de facto κατάργησης του μονοπωλίου του από τις εταιρίες του κλάδου που δραστηριοποιούνται στο Διαδίκτυο.

Ωστόσο, επισημαίνει ότι της τυχόν πώλησης του οργανισμού θα πρέπει να έχει προηγηθεί μια περίοδος ανάπτυξής του καθώς και δημοπράτησης αδειών τυχερών παιγνίων, για την αύξηση των εσόδων του.

Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης

Ερ.: Το ερώτημα κατά πόσον το κράτος πρέπει να κάνει τον επιχειρηματία τζογαδόρο έχει τεθεί εδώ και 20 χρόνια και πλέον. Η σημερινή απάντηση ποια είναι;

Απ.: Λοιπόν, πραγματικά το κράτος έχει αναλάβει την ευθύνη της διεξαγωγής των τυχερών παιχνιδιών, με βασική προϋπόθεση την προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος και την πρόληψη για τις αρνητικές πιθανόν συνέπειες που μπορεί να έχει η ανάπτυξη του τζόγου στις προσωπικότητες και στις ζωές των ανθρώπων. Υποτίθεται ότι το κράτος προστατεύει και από την άλλη μεριά διαφυλάττει την όλη λειτουργία της παικτικής δραστηριότητας από οτιδήποτε έχει να κάνει με μαύρο χρήμα, οτιδήποτε παράνομο.

Ερ.: Υπάρχει αντίλογος σε αυτό. Λειτουργούν ιδιωτικά καζίνο, υπάρχουν άλλες κερδοσκοπικού χαρακτήρα, τζογαδόρικες εννοώ, δραστηριότητες. Γιατί πρέπει να το κάνει το κράτος;

Απ.: Η διασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος και η προστασία των πολιτών απο τις επιπτώσεις του τζόγου.

Ερ.: Είστε αρνητικός στο σπάσιμο αυτής της σχέσης με το κράτος, στην κατάργηση αυτού του μονοπωλίου;

Απ.: Το θέμα για μένα προκύπτει διαφορετικά. Αυτό είναι μια γενική αρχή και μια γενική αξία έτσι όπως έχει τεθεί σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, τουλάχιστον, ή στις περισσότερες. Το ζήτημα για την Ελλάδα και γενικότερα για τον τζόγο σήμερα είναι ότι υπάρχει πλέον μία τεχνολογία (που ανεξάρτητα από το τι μέτρα παίρνουν ή δεν παίρνουν οι κυβερνήσεις και τα κράτη για τη διαφύλαξη του κοινωνικού συμφέροντος και της ψυχικής υγείας των πολιτών), που επιτρέπει την πλήρη ανάπτυξη όλων αυτών των παιχνιδιών, όλου του τζόγου διαδικτυακά. Αυτό από μόνο του υπονομεύει την οποιαδήποτε προσπάθεια κάνει οποιοδήποτε κράτος. Υπονομεύει το μονοπώλιο το οποίο απολαμβάνει αυτό το κράτος στον τζόγο.

Στην πραγματικότητα έχουμε έναν ιδιόμορφο ανταγωνισμό εταιριών τζόγου, που συμπεριλαμβάνει μια αγορά στην οποία νόμιμα τα μεγάλα κρατικά μονοπώλια "ανταγωνίζονται" παράνομες διαδικτυακές εταιρίες. Παρεμπιπτόντως, καμία διαδικτυακή εταιρία δεν μπορεί να μην έχει και "land base", δηλαδή να μην έχει μια έδρα σε κάποια χώρα και να έχει και ένα δίκτυο κρυφό ή όχι πρακτορείων με το οποίο να μπορεί να αναπτύσσεται.

Ερ.: Άρα, κ. Κοσκινά, επί της ουσίας είμαστε αντιμέτωποι με μια de facto κατάργηση του μονοπωλίου, δεδομένου ότι έστω διαδικτυακά υπάρχει ανταγωνισμός. Ο τομέας είναι ήδη επί της ουσίας ελεύθερος. Ποιος ο λόγος αυτήν τη στιγμή να υπάρχει μία εταιρία στην Ελλάδα η οποία να ασκεί αυτήν τη δραστηριότητα;

Απ.: Η προσπάθεια των κρατικών μονοπωλίων να ανταγωνιστούν και να κρατήσουν το μερίδιο της αγοράς, που ως μονοπώλια θα έπρεπε να τους ανήκει, είναι σχεδόν αδύνατη. Δεν μπορούν να μονοπωλήσουν την αγορά, δεν γίνεται. Ένα αυτό. Δεύτερον είναι ότι τα μεγάλα κρατικά κανάλια του τζόγου απο "προστάτες" της κοινωνίας είναι και μεγάλοι οικονομικοί οργανισμοί, οι οποίοι πλέον λόγω της κατάστασης που υπάρχει εδώ τα τελευταία 5 - 6 χρόνια στον κόσμο έχουν αποκτήσει μια σημαντική οικονομική αξία και σημαίνει ότι αυτά τα μονοπώλια συνεισφέρουν πλέον σημαντικά στο ΑΕΠ των χωρών.

Ερ.: Να σας το θέσω ευθέως: συμφέρει καλύτερα, μου λέτε, να κρατήσουμε τον ΟΠΑΠ επειδή βγάζει περισσότερα έσοδα ετησίως παρά να τον πουλήσουμε τώρα;

Απ.: Το θέμα είναι εάν το ελληνικό κράτος και η δομή του ελληνικού κράτους μπορεί πλέον να κρατήσει έναν "οργανισμό" σαν τον ΟΠΑΠ. Εάν έχει, δηλαδή, τη δυνατότητα πλέον να ανταγωνιστεί, να διατηρήσει το μονοπώλιο με πολιτικούς και νομικούς όρους έτσι όπως τίθενται, πέρα από τους οικονομικούς, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς βρίσκονται υπό αμφισβήτηση από αυτές τις εταιρίες που έχουν αναπτυχθεί και επομένως, κατά την άποψή μου, όλο και περισσότερο γίνεται δυσκολότερο στο κράτος, το ελληνικό κράτος, να κρατήσει το μονοπώλιο της ΟΠΑΠ.

Ερ.: Επιπροσθέτως, υπάρχει και μια αυξημένη επιχειρηματολογία σχετικά με την αδιαφάνεια, η οποία χαρακτηρίζει τη λειτουργία και διαχείριση ενός τόσο σημαντικού οικονομικά οργανισμού τόσο σε σχέση με τα ΜΜΕ όσο και με την ευρύτερη λειτουργία του στη χώρα μας. Συμφωνείτε;

Απ.: Είναι αλήθεια ότι ο ΟΠΑΠ έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση των καναλιών εν πάση περιπτώσει μέσω της διαφήμισης που κάνει στα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά δρώμενα αλλά και στις εφημερίδες. Έχει προσφέρει πάρα πολύ. Αυτό δεν πρέπει να το δούμε μόνο ως αρνητικό στοιχείο, πρέπει να δούμε ότι η ίδια η ενημέρωση στηρίχτηκε από τον ΟΠΑΠ σε μία πολύ δύσκολη περίοδο για την εφημερίδα, για παράδειγμα, ή για το ράδιο. Ήταν μια αναγκαία υποστήριξη ιδιαίτερα στον περιφερειακό Τύπο. Από την άλλη μεριά, ο ΟΠΑΠ και ο κάθε ΟΠΑΠ είναι υποχρεωμένος να κάνει διαφήμιση, διότι είναι σε ανταγωνισμό και ο ΟΠΑΠ δεν είναι κρατικό μονοπώλιο, δεν είναι κρατική εταιρία. Ο ΟΠΑΠ αυτήν τη στιγμή είναι μια ιδιωτική εταιρία στην οποία συμμετέχει το Δημόσιο κατά 35%.

Ερ.: Μία εισηγμένη εταιρία, με τη σφραγίδα του Δημοσίου;

Απ.: Ναι, αυτό θα λέγαμε είναι μία ιδιομορφία της ελληνικής πραγματικότητας. Λοιπόν, ο ΟΠΑΠ είναι υποχρεωμένος να κάνει διαφήμιση ως εταιρία, ως ανώνυμη εταιρία, γιατί πρέπει να ανταγωνιστεί. Επομένως, πρέπει να λειτουργήσει με ιδιωτικά επιχειρηματικά κριτήρια. Συγχρόνως, υποστηρίζει την υπόθεση ενημέρωσης στην Ελλάδα με τις διαφημίσεις. Κατά πόσον αυτό γίνεται αντικείμενο κομματικής εκμετάλλευσης ή κατά πόσον τον χρησιμοποιούν οι διάφορες κυβερνήσεις για την προώθηση συγκεκριμένων στόχων αυτό δεν αφορά στον ΟΠΑΠ.

Ερ.: Άρα, επί της ουσίας, μου λετε ότι οι εκάστοτε διοικήσεις του ΟΠΑΠ ασφαλώς δεν κινούνται ανεξάρτητα και σαφώς δεν ορίζουν απολύτως τον τρόπο με τον οποίο διατίθενται τα διαφημιστικά τους κονδύλια.

Απ.: Στον βαθμό συμμετοχής του κράτους, είτε οικονομικά, είτε δηλαδή ως μέτοχος, είτε ως νομικό πρόσωπο, το οποίο έχει περισσότερα δικαιώματα απ' όσα του επιτρέπει το ποσοστό του. Στην περίπτωση του ΟΠΑΠ δηλαδή το Δημόσιο έχει πολύ περισσότερα δικαιώματα με τη συμφωνία που κάνει με τους θεσμικούς επενδυτές του, σε ότι αφορά τη διοίκηση του οργανισμού κυρίως, απ' ό,τι του επιτρέπει το ποσοστό του.

Ερ.: Αν κρατούσατε σήμερα πάλι τα ηνία του ΟΠΑΠ, ποιες θα ήταν οι προτεραιότητές σας;

Απ.: Η προτεραιότητα αυτήν τη στιγμή που τίθεται, ανεξάρτητα εάν θα είμαι εγώ ή οποιοσδήποτε άλλος, είναι ότι ο ΟΠΑΠ πέρασε 5 χρόνια έρημης γης και η πορεία της ανάπτυξης στην πραγματικότητα σταμάτησε. Εμείς αφήσαμε την εταιρία με 600 - 650 εκατ. κέρδος και σε μία εποχή στην οποία είχαμε βάλει τον ΟΠΑΠ να αναπτύσσεται ως ανώνυμη εταιρία.

Ερ.: Αυτό ενδεχομένως να αποτελεί μια ιδιομορφία του χρηματιστηριακό ταμπλό. Να απεικονίζει δηλαδή τις προσδοκίες της αγοράς για την εταιρία...

Απ.: Η ΟΠΑΠ είχε πρόγραμμα, το επιχειρησιακό πρόγραμμα της ΟΠΑΠ για το 2005 - 2006 κτλ περιλάμβανε τη διεθνή ανάπτυξή της. Ένας οργανισμός ο οποίος είχε στήσει, είχαμε στήσει, όλη την οργανωτική βάση για το μεγάλο άλμα της ΟΠΑΠ στις διεθνείς αγορές. Αυτό το πράγμα όχι μόνο δεν έγινε αλλά αναστάλθηκε κιόλας με συστηματική απαξίωση διαφόρων δομών της εταιρίας, με αποτέλεσμα ο ΟΠΑΠ να περιοριστεί στα παιχνίδια τα οποία ήδη είχαμε βάλει εμείς. Από εκεί και πέρα δεν μπήκε τίποτα, κανένα καινούργιο παιχνίδι, συμφωνίες δεν γίνανε πουθενά, αναπαράχθηκαν κάποιες συμφωνίες κακώς, από επιχειρηματική άποψη μιλάω πάντα, οι οποίες δεν απέδωσαν τίποτα στον ΟΠΑΠ. Στην ίδια την εταιρία δεν απέδωσαν τίποτα απολύτως. Η ΟΠΑΠ θα είχε τη δυνατότητα να διεισδύσει με την καλή έννοια στα Βαλκάνια αλλά και σε άλλες μεσογειακές χώρες. Θα μπορούσαμε να είχαμε μια βάση πάνω στην οποία θα μπορούσαν να γίνουν πολύ περισσότερες added-value δράσεις, οι οποίες δεν θα αφορούσαν μόνο στην παιχτική δραστηριότητα.

Ερ.: Η επόμενη μέρα;

Απ.: Η επόμενη μέρα της ΟΠΑΠ είναι ότι αναπόφευκτα θα πρέπει κάποια στιγμή να πουληθεί.

Ερ.: Μάλιστα. Πού εδράζεται αυτή η βεβαιότητα;

Απ.: Αναπόφευκτα, κάποια στιγμή οι μεγάλες εταιρίες, οι ιδιωτικές εταιρίες, οι οποίες διεκδικούν δίκτυα και επιχειρηματικά αντικείμενα σε όλο το φάσμα της οικονομικής δραστηριότητας, θα φτάσουν στα τυχερά παιχνίδια.

Ερ.: Και ρωτώ: είναι καλό το να διατηρηθεί ένα μονοπώλιο αυτού του είδους;

Απ.: Δεν μπορεί να διατηρηθεί. Δεν είναι καλό ή κακό. Μιλάμε για μια δεδομένη οικονομία. Όταν έχεις δεδομένη κατάσταση, αυτήν ακολουθείς. Δεν υπάρχει καλό ή κακό.

Ερ.: Σύμφωνοι, αλλά υπάρχει οπωσδήποτε μία κυρίαρχη ιδεολογία, η οποία προωθεί τη μία ή την άλλη κατάσταση.

Απ.: Αυτό είναι και το θέμα. Το θέμα ότι στην οικονομία μπαίνει συνέχεια μια ιδεολογία και πάντα μειώνει τις δυνατότητες ή εν πάση περιπτώσει κατευθύνει τις δυνατότητες που έχει ένας οργανισμός. 

Σε αυτήν την εποχή φαίνεται ότι οι ευρωπαϊκές αγορές, και ιδιαίτερα η ελληνική αγορά, οδηγούν την υπόθεση του μονοπωλίου σε τέλος και θα πρέπει ο ΟΠΑΠ, διότι ο ΟΠΑΠ θα συνεχίσει να υπάρχει, να οργανωθεί από τώρα και το κράτος να δει τη θέση του πλέον στον τζόγο γενικότερα και όχι μόνο στον ΟΠΑΠ.

Ερ.: Εσείς είστε υπέρ ή κατά της κατάργησης;

Απ.: Εγώ δεν είμαι ούτε υπέρ, ούτε κατά. Εγώ πηγαίνω με τη συγκυρία ως προς το δημόσιο όφελος. Αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα χρειαζόμαστε χρήματα, ο ΟΠΑΠ μπορεί αυτήν τη στιγμή να φέρει χρήματα με 2 - 3 διαφορετικούς τρόπους. Ο πρώτος υποχρεωτικός τρόπος είναι μία περίοδος ανάπτυξης, ο δεύτερος είναι μία περίοδος επέκτασης και διαμόρφωσης στρατηγικών συμμαχιών με άλλα μονοπώλια ή εταιρίες και το τρίτο είναι να περάσει μία διαδικασία πώλησης, και μάλιστα σύντομα, διότι θα μπορούσε να αποφέρει αυτήν τη στιγμή ο ΟΠΑΠ, με μία πολιτική η οποία βασίζεται σε επιχειρηματικό σχέδιο και όχι απλώς σε δράσεις πώλησης, πάνω απο 2 δισ. ευρώ στο ελληνικό κράτος μέσα στον επόμενο 1 - 1,5 χρόνο.

Ερ.: Ως αποτέλεσμα του 35%;

Απ.: Ως αποτέλεσμα του 35%.

Ερ.: Σε περίοδο κρίσης πώς λειτουργεί ο τζόγος;

Απ.: Σε περίοδο κρίσης έχουμε διαφορετικά φαινόμενα. Μόλις πέφτει το margin στην τσέπη μας μειώνεται και ο τζόγος. Έτσι μη νομίζουμε ότι επειδή είναι κρίση παίζει περισσότερο ο κόσμος - αυτό γίνεται σε μια πρώτη φάση της κρίσης, σε μια δεύτερη φάση, όσο μειώνεται το περιθώριο που έχουμε στην τσέπη μας μειώνεται και ο τζόγος.

Ερ.: Κατά προέκταση, μειώνεται και το αντικείμενο του ΟΠΑΠ;

Απ.: Και μειώνεται και το αντικείμενο των τυχερών παιχνιδιών, συνολικά.

Υπό αυτές τις συνθήκες, χωρίς αναπτυξιακό επιχειρηματικό σχέδιο για το επόμενο τουλάχιστον χρονικό διάστημα του ενός έτους, όπου θα γίνουν πρώτον συγκεκριμένα markers, θα μπορέσουμε να αναπτύξουμε ορισμένες δομές και ορισμένες δραστηριότητες. Δεύτερον, να μπούνε καινούργια παιχνίδια. Τρίτον, να αναπτυχθεί ο ΟΠΑΠ στο Ιnternet, στο διαδικτυακό παιχνίδι, και μάλιστα με συμμαχίες. Τέταρτον, να κάνει διάφορες αναπτυξιακές πολιτικές σε άλλες χώρες όπου πλέον δεν σου επιτρέπεται να πας μόνος σου όπως ήταν πριν από 5 χρόνια, αλλά θα πρέπει να συνεργαστείς με τις τοπικές πλέον ανεπτυγμένες εταιρίες.

Ερ.: Θα βλέπατε το ενδεχόμενο δημοπράτησης αδειών;

Απ.: Βεβαίως, βλέπω ότι υπάρχει ανάγκη τουλάχιστον για δέκα και ίσως για περισσότερες άδειες, οι οποίες μπορεί αυτήν τη στιγμή να διαθέσει ο ΟΠΑΠ στο θέμα του διαδικτυακού παιχνιδιού.

Ερ.: Να διαθέσει ο ΟΠΑΠ ή να διαθέσει η Πολιτεία;

Απ.: Σε συνεργασία, αλλά ο ΟΠΑΠ ως φορέας, γιατί ο ΟΠΑΠ πρέπει να ανασυνθέσει την αξία του.

Αν, για να πουληθεί ο ΟΠΑΠ πρέπει να ανεβάσει την αξία του οτιδήποτε γίνει τώρα κάτω από 16 - 17 η μετοχή θα είναι λάθος. Θα είναι λάθος πρώτα-πρώτα για την ίδια την αξία της εταιρίας. Να σκεφτείτε μόνο, αυτό θέλω να το σημειώσετε, το 2004 τον Ιούνιο η πρόβλεψη της Credit Suisse για τον ΟΠΑΠ ήταν 44 ευρώ. Ο ΟΠΑΠ μέσα στο επόμενο εξάμηνο από το 4 έφτασε στα 34 ευρώ και από τότε είναι σε ελεύθερη πτώση. Οτιδήποτε έγινε σε αυτήν την περίοδο οδηγούσε συστηματικά σε μείωση της μετοχής του ΟΠΑΠ.

Θέλω να επισημάνω ότι δεν υπάρχει δίκτυο αυτήν τη στιγμή στον ΟΠΑΠ νομικά κατοχυρωμένο. Διότι οι πράκτορες δεν έχουν υπογράψει ατομικές συμβάσεις με τον ΟΠΑΠ. Επίσης, οι συμβάσεις αυτές πρέπει να γίνουν υπουργικές αποφάσεις, πρέπει να γίνουν προεδρικά διατάγματα. Αυτές οι εκκρεμότητες δεν έχουν ρυθμιστεί.

Ερ.: Σε τι ύψος υπολογίζετε το εν δυνάμει όφελος το οικονομικό για τον ΟΠΑΠ από όλη αυτήν τη διαδικασία δημοπράτησης των αδειών και λειτουργίας;

Απ.: Πιστεύω ότι ο στόχος των 2 - 2,5 δισ. στον επόμενο 1 - 1,5 χρόνο από την ανάπτυξη αυτή και την πώληση μπορεί με ένα οργανωμένο επιχειρηματικό σχέδιο να γίνει εφικτός.

Θεωρώ πάντως ότι για λόγους ελέγχου το κράτος πρέπει να κρατήσει ένα ποσοστό της τάξης του 5% - 7%. Χρειάζεται να έχει κάποιον έλεγχο και συγχρόνως είναι και θέμα εσόδων. Προφανώς, μπορείς να έχεις ένα ποσοστό και έτσι συνεχή ροή εσόδων. Δεν παρεμβαίνεις στη διαδικασία, έχεις μόνο ένα 5%, ελέγχεις και παρακολουθείς όπως στην Εθνική Τράπεζα, όπως είναι ο ΟΤΕ.

Ερ.: Όπως είδαμε και από τη δική σας εμπειρία, κύριε Κοσκινά, το δημόσιο management μεγάλων εταιριών συχνά εμπεριέχει και την παράμετρο των δικαστικών διώξεων. Οι δημόσιοι managers γίνονται στόχοι πολιτικών ή επιχειρηματικών διώξεων.

Απ.: Ναι κοιτάξτε εκείνη την εποχή όπου υπηρετήσαμε εμείς στον ΟΠΑΠ. Ήταν μια εκπληκτική εποχή ανάπτυξης της Ελλάδας. Οδηγούμασταν στους Ολυμπιακούς Αγώνες και ο ΟΠΑΠ έπαιζε έναν σοβαρό ρόλο στη χρηματοδότηση μέσω των μερισμάτων που έδινε στο Δημόσιο. Είχαμε μια ανάπτυξη της Ελλάδας και ο ΟΠΑΠ ήταν εκείνη η εταιρία η οποία είχε εκσυγχρονιστεί πολύ πιο γρήγορα. Να σκεφτείτε ότι ήμασταν η πρώτη εταιρία του Δημοσίου που είχαμε εισαγάγει τα διεθνή λογιστικά πρότυπα. Ήμασταν η πρώτη ΔΕΚΟ που είχε αλλάξει τα βιβλία μας, τα κάναμε αμέσως 3ης κατηγορίας και ήμασταν και η μόνη εταιρία εκείνη την εποχή όπου ο τρόπος διεξαγωγής των διοικητικών συμβουλίων και των γενικών συνελεύσεων ήταν απόλυτα διαφανής. Όλες οι αποφάσεις και όλες οι εισηγήσεις διανέμονταν σε όλες τις υπηρεσίες και σε όλα τα μέλη του Δ.Σ. Είχαμε στείλει όλες μας τις αποφάσεις 2 φορές στη Βουλή προς έλεγχο, όλες, γεγονός πρωτοφανές για τα δημόσια ήθη.

Ερ.: Λειτουργούσατε λοιπόν υπό όρους διαφάνειας;

Απ.: Πλήρους διαφάνειας και δημοκρατικότητας, διότι συμμετείχαν στο Δ.Σ., με εκπροσώπηση κιόλας, οι εργαζόμενοι οι οποίοι βασικά, πέρα από τις διάφορες αντιρρήσεις που είχαν κατά καιρούς, θεώρησαν ότι εκείνη η περίοδος της ΟΠΑΠ ήταν η χρυσή περίοδος της ανάπτυξής της.

Ερ.: Εν τέλει, δικαιωθήκατε και στα δικαστήρια;

Απ.: Δικαιωθήκαμε. Αλλά η επιχείρηση απαξιώθηκε και μόνο η φημολογία για σκάνδαλα φτάνει.

Ερ.: Συνολικά για πόσα δικαστήρια μιλάμε;

Απ.: Μιλάμε για 5 - 6 διαφορετικές υποθέσεις από τις οποίες οι 4 κατέληξαν σε βουλεύματα, σε απαλλακτικά βουλεύματα. Και όλες ήταν με ανώνυμες επιστολές. Θα σας πω ένα χαρακτηριστικό: μας κάνανε την επιδότηση των κλητηρίων θεσπισμάτων τη στιγμή που ήμασταν πάνω σε panels και κάναμε road show. Μας επέδιδαν την κλήση την ώρα που κάναμε road show, διότι στην πραγματικότητα όλοι αυτοί οι "κύριοι", οι οποίοι με τον έναν ή με τον άλλο συνεργάστηκαν για να επιτεθούν εκείνον τον καιρό στον ΟΠΑΠ, δεν θέλανε την ανάπτυξη του ΟΠΑΠ, την αυτόνομη, ανεξάρτητη ανάπτυξή του και δεν θέλανε, το κυριότερο, τη μετοχοποίηση του ΟΠΑΠ.

Ερ.: Υπό αυτό το πρίσμα, μήπως η απάντηση, η μακροπρόθεσμη, η θεσμική απάντηση σε ζητήματα αυτού του είδους ήταν η πλήρης απεμπλοκή του κράτους από αυτήν τη δραστηριότητα;

Απ.: Θα σας πω δύο πράγματα που είναι κατά τη γνώμη μου πολύ σημαντικά: Υπάρχει πρώτα-πρώτα η τοποθέτηση αυτή που έκανε ο κ. Βγενόπουλος. Η Ελλάδα σε αυτήν τη φάση είναι η χώρα η οποία έχει ανάγκη κρατικό καπιταλισμό. Αυτό είναι εκ των ων ουκ άνευ. Δεύτερον, σε ό,τι αφορά την αναπτυξιακή λογική που θα πρέπει να κυριαρχήσει, είναι η λογική του κ. Σάλλα στην πράσινη ανάπτυξη και το πακέτο 1,5 δισ. σε συνεργασία με την Πολιτεία, που θα βάζει στην επιχειρηματικότητα νέες τεχνολογίες της πράσινης ανάπτυξης. Τόσο ο κ. Σάλας όσο και ο κ. Βγενόπουλος σε αυτήν τη φάση, σε αυτήν τη συγκυρία, είναι δύο προσωπικότητες σημαντικές του επιχειρηματικού κόσμου και αυτό πρέπει να αναζητήσουμε πλέον. Δεν μπορούμε μόνο να αναζητάμε συναίνεση των πολιτικών, πρέπει να ζητήσουμε συναίνεση των επιχειρηματιών μεταξύ τους. Αυτό το συζητάει η Αριστερά από την εποχή της Λούξεμπουργκ από τον 19ο - 20ό αι. Μάλιστα, από αντιπάλους του καπιταλισμού συζητιέται ότι οι τράπεζες, για παράδειγμα, μπορούν να έχουν έναν θετικότατο ρόλο σε περιόδους κρίσης. Αντίθετα, επειδή φοβούνται μη χάσουν αυτά που έχουν, παίζουν τελικώς αρνητικό ρόλο. Η στάση που κράτησαν και ο κ. Σάλλας και ο κ. Βγενόπουλος είναι ακριβώς σε αυτήν την κατεύθυνση, ότι μπορούν οι τράπεζες να παίξουν έναν θετικό ρόλο στην κρίση.

Ωστόσο, και το βλέπουμε από την ειδησεογραφία των ημερών, υπάρχει μια σφοδρή επίκριση. Ο επιχειρηματικός κόσμος της χώρας έχει επικριθεί σε ό,τι αφορά την απουσία δραστηριότητάς του ή και συσπείρωσής του για την αντιμετώπιση της τρέχουσας κρίσης. Είναι ένα από τα ζητήματα των ημερών. 

Δυστυχώς, η ανατροπή που έγινε το 2004 κατέστρεψε το επιχειρηματικό σχέδιο της ΟΝΕ καθ’ ολοκληρίαν. Το επιχειρηματικό σχέδιο στήριξης στην Ελλάδα, στην ΟΝΕ, καταβαραθρώθηκε από μία πολιτική η οποία δεν καταλάβαινε τι θα πει σήμερα Ευρώπη. Δεν καταλάβαινε ότι η Ελλάδα ζει σε μια παγκοσμιοποίηση, σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, δεν είχε καμιά αντίληψη του παγκόσμιου περιβάλλοντος και κατορθώθηκε το εκπληκτικό φαινόμενο να ξαναμπούμε πάλι σε εκείνο το πράγμα το οποίο κάναμε αγώνα τεράστιο μετά τον εμφύλιο πόλεμο να ξεπεράσουμε, δηλαδή στην εποχή της Ψωροκώσταινας. Η Ελλάδα σε αυτά τα έξι χρόνια έκανε μια συστηματική πορεία επιστροφής στην εποχή της Ψωροκώσταινας.

Αυτή η διαδικασία αμφισβητείται πλέον. Και μάλιστα έχεις ένα κράτος το οποίο δεν έχει ταυτότητα δική του και γι' αυτό έχεις όλα αυτά τα φαινόμενα κρίσης σε όλα τα επίπεδα. Ο λόγος για τον οποίο δεν έχεις ταυτότητα είναι γιατί τα κατακερματισμένα επαγγελματικά συμφέροντα καθετοποιούν τη σχέση τους μέσα στον κρατικό μηχανισμό, με αποτέλεσμα οι πολιτικές που αναπτύσσονται σε νομοθετικό επίπεδο να είναι ανταγωνιστικές μεταξύ τους και να μην είναι οικουμενικές πολιτικές.

Ερ.: Είναι ένα συνονθύλευμα;

Απ.: Δεν μιλάμε στην πραγματικότητα για μία ενιαία γραφειοκρατία, κρατική γραφειοκρατία. Μιλάμε για μία κατακερματισμένη πολιτικά γραφειοκρατία, στην οποία έρχεται ο νομοθέτης αντί με οικουμενικές πολιτικές να τη μετασχηματίσει, να εξυπηρετεί τελικώς συγκεκριμένα ιδιωτικά ή άλλα συμφέροντα. Γι' αυτό έχουμε πολυνομία, γι' αυτό δεν μπορούν να γίνουν πραγματικές επενδύσεις, γι' αυτό δεν ελέγχεται το πολιτικό προσωπικό. Γι' αυτό δεν αποκτήσαμε το πιο σημαντικό: ταυτότητα κράτους.

Οι ταξικές διαφορές που υπάρχουν σε άλλες χώρες είναι δεδομένες, δεν είναι μόνο στην Ελλάδα, έχουν όμως ενοποίηση, έχουν ομογενοποίηση, μπαίνουν μέσα σε μία ενιαία λογική. Εδώ έχουμε διαφορετικές λογικές και αυτό βέβαια έχει να κάνει με την κακοδαιμονία του ελληνικού κράτους, το ότι οι μεγάλες δυνάμεις συνεχίζουν και αντιπροσωπεύονται στα πολιτικά μας πράγματα.

Είναι σημαντικό πως στη σημερινή συγκυρία αυτό το εξαιρετικό road show που έχει αρχίσει να κάνει η κυβέρνηση, ανεξάρτητα από τα τυπικά αποτελέσματα, δείχνει την εξωστρέφεια που πρέπει να έχει ελληνική πολιτική σε αυτήν τη φάση. Αν αυτή η εξωστρέφεια και ο δυναμισμός που φαίνεται στα road show που ακολουθεί η κυβέρνηση έρθουν και αγκαλιάσουν τις πολιτικές οι οποίες πρέπει να αναπτυχθούν από την επόμενη μέρα στην ελληνική οικονομία, έχουμε μια ελπίδα.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, επειδή πραγματικά η κρίση αγγίζει τη δομή του ελληνικού κράτους πέρα από οτιδήποτε άλλο, μιλάμε για την υπόσταση του ίδιου του ελληνικού κράτους. Θα πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί. Η κριτική την οποία ασκούμε στις οποιεσδήποτε πολιτικές πρέπει να είναι μία κριτική που να καταλαβαίνει ότι και το δικό μας σπίτι κινδυνεύει να καεί. Επομένως, η πολιτική της κυβέρνησης βρίσκεται πραγματικά σε μία κατεύθυνση η οποία μπορεί να φέρει αποτελέσματα. Το ερώτημα είναι η επόμενη μέρα και εκεί χρειαζόμαστε στελέχη, χρειαζόμαστε δυναμικές πολιτικές και κυρίως χρειαζόμαστε ένα επιχειρηματικό σχέδιο για την Ελλάδα και όχι μόνο για τους οργανισμούς και τις εταιρίες της.