Συνέντευξη του Στέλιου Χατζηιωάννου *

Πρόκειται ίσως για τον μοναδικό απόγονο πλούσιας οικογένειας που ποτέ δεν υποστήριξε ότι είναι αυτοδημιούργητος, όπως με σθένος υποστηρίζουν πολλοί άλλοι με ανάλογο οικογενειακό και οικονομικό ”παρελθόν”, προκαλώντας φυσικά γέλια στους πάντες.

Ο Στέλιος Χατζηιωάννου υποστηρίζει απλώς ότι πολλαπλασίασε τα χρήματα με τα οποία ξεκίνησε και εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο απλές οικονομικές θεωρίες για να γιγαντώσει τις επιχειρήσεις του.

Μαθαίνοντας από τα λάθη του, σχεδιάζει εκ νέου τα επόμενα βήματά του και αναζητά καινούργια πεδία δραστηριότητας, με βασικές αρχές το χαμηλό κόστος εταιρικής λειτουργίας και την ευελιξία. Πρόσφατα παραιτήθηκε από τη διοίκηση της easyJet, παραμένοντας όμως ο βασικός μέτοχος και πλέον αναζητά τρόπους να αναπτύξει τις υπόλοιπες επιχειρήσεις του.

Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης στον Σταμάτη Ζαχαρό:

* Όταν ανακοινώσατε την αποχώρησή σας από το ”τιμόνι” της easyJet δημιουργήθηκαν εύλογα απορίες σχετικά με τα μελλοντικά σας σχέδια και τους λόγους που σας έκαναν να αποχωρήσετε. Γιατί κάνατε μια τέτοια κίνηση;

Πάντα στη ζωή μου ήθελα να είμαι επιχειρηματίας και να μην δουλεύω για κάποιον άλλο. Όταν έφτιαξα την easyJet και η εταιρία απέκτησε μετόχους, το να είμαι διευθύνων σύμβουλος ή πρόεδρος σήμαινε ότι πρέπει να λογοδοτώ στο διοικητικό συμβούλιο. Δεν πιστεύω στο μοντέλο του επιχειρηματία- ιδιοκτήτη και θεώρησα καλύτερο να αφήσω τους εδικούς να κάνουν τη δουλειά τους, ώστε να μπορέσω να ασχοληθώ με αυτό που θεωρώ ότι έχω κάποιο ταλέντο να κάνω: Να αναπτύσσω επιχειρήσεις.

* Πόσες επιχειρήσεις ελέγχετε κάτω από το brand name ”easy” και πώς τις βλέπετε να εξελίσσονται κατά τα επόμενα χρόνια;

Κατ’ αρχάς δεν θα ήθελα να πω ότι ”ελέγχω” κάποιες επιχειρήσεις στις οποίες δεν έχω την απόλυτη πλειοψηφία, όπως στην easyJet, όπου η οικογένεια ελέγχει το 46%. Είναι ένα σημαντικό ποσοστό, αλλά δεν έχω τον έλεγχο. Προτιμώ την έκφραση ”έχω δημιουργήσει”. Πρόκειται για τη Stelmar, που είναι εισηγμένη στο Χρηματιστήριο της Ν. Υόρκης, την easyJet που είναι εισηγμένη στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου και οι υπόλοιπες είναι ιδιωτικές, δηλαδή δεν είναι εισηγμένες σε κάποιο χρηματιστήριο, αν και έχω εξωτερικά κεφάλαια.

Πρόκειται για την easyEverything, την easyCar, μια πιστωτική κάρτα και μια εταιρία dot.com, κατάλοιπο της εποχής που ανθούσαν, που ονομάζεται easyValue και συγκρίνει τις τιμές των on line καταστημάτων.

Ήδη είναι στο τελικό στάδιο και η δημιουργία μιας εταιρίας που θα ελέγχει αίθουσες cinema και θα προσφέρει τη δυνατότητα να δει κανείς μια ταινία με πολύ φθηνό εισιτήριο. Η χρέωση και πάλι θα εξαρτάται από το πότε έκανε κανείς την κράτηση και πόση ζήτηση υπάρχει για τη συγκεκριμένη ταινία. Έτσι θα μπορεί κάποιος να δει, για παράδειγμα, μια καινούργια παραγωγή με 0,3 ευρώ.

Το επόμενο project που ετοιμάζω είναι μια αλυσίδα low budget ξενοδοχείων με την επωνυμία easyDorm. Σχέδια υπάρχουν αρκετά και ένας πολύ ενδιαφέρον χώρος είναι αυτός του τουρισμού. Ίσως ασχοληθώ και με κρουαζιέρες, καθώς νομίζω ότι το brand name ”easy” έχει καλό όνομα στον χώρο.

* Ποια από τις επιχειρήσεις σας νομίζετε ότι θα είναι η πιο κερδοφόρα στο μέλλον;

Το ποια επιχείρηση θα είναι πιο κερδοφόρα μπορεί να απαντηθεί με βάση πολλές οπτικές και για μένα πλέον έχει σημασία η απόδοση των κεφαλαίων που επενδύω. Αν καταφέρω να κάνω τα easyCinemas με 1-2 εκατ. στερλίνες, γιατί έχω μάθει να κάνω τις δουλειές μου με πολύ λίγα κεφάλαια, και να μου αποφέρει σημαντικά κέρδη, μπορεί να μην γίνει μεγάλη σαν την easyJet, αλλά θα το θεωρήσω μεγαλύτερη επιτυχία.

* Η τάση σας για πρωτοποριακές ιδέες στις επιχειρήσεις μοιάζει με παιχνίδι για εσάς. Έχετε κάνει ποτέ κάποιο λάθος από την ”εμμονή” σας να εφαρμόζετε πρωτοποριακές ιδέες;

Ναι, βέβαια. Η πρώτη φάση της ανάπτυξης των internet café ήταν ένα μεγάλο λάθος με τα γιγαντιαία καταστήματα. Έκανα λάθος εκτίμηση, την πλήρωσα, έμαθα και ελπίζω να μην το ξανακάνω.

* Η συμφωνία με την Everest εντάσσεται στο πλαίσιο της στρατηγικής σας για την ανάπτυξη των internet cafe βάσει ενός νέου μοντέλου. Ποια είναι η βασική ιδέα και τι προοπτικές επέκτασης υπάρχουν;

Το σκεπτικό είναι να μειώσουμε το κόστος μας και να διαχειριστούμε βάσει των συστημάτων μας τους πελάτες, έτσι ώστε να χρεώνουμε διαφορετικά τον κάθε πελάτη, ανάλογα με τις προϋποθέσεις του. Η μείωση του κόστους επιτυγχάνεται με τη συστέγαση του Internet café σε κάποιον υπάρχοντα χώρο ενός καταστήματος που δεν πολυ-χρησιμοποιείται.

Επίσης αντικαταστήσαμε τον υπάλληλο με έναν αυτόματο πωλητή που δέχεται χρήματα και έτσι μειώσαμε στο ελάχιστο το κόστος. Τα PC που εγκαθιστούμε θεωρώ ότι είναι αναλώσιμα. Εννοώ ότι δεν επενδύουμε σε ακριβά μηχανήματα, αλλά σε συσκευές που εάν χαλάσουν, δεν αξίζει να τις επισκευάσεις. Τις πετάς και βάζεις άλλες. Τα εκάστοτε καταστήματα προσφέρουν τον χώρο, εμείς τα μηχανήματα και την τεχνογνωσία και μοιραζόμαστε τα κέρδη.

Όσον αφορά στην ανάπτυξη, είμαστε ακόμη στα πρώτα στάδια και δεν θα ήθελα να μιλήσω για συγκεκριμένα ονόματα και συμφωνίες που δεν έχουμε υπογράψει, αλλά έχουμε πολλές επαφές, που βεβαίως είναι ανάλογες με τις επαφές που έχουμε κάνει στο εξωτερικό. Ξεκινήσαμε με τα fast food για δύο λόγους. Κατ’ αρχάς τα συγκεκριμένα καταστήματα είναι ανοιχτά περισσότερες ώρες απ’ οποιοδήποτε άλλο κατάστημα, γεγονός που μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα, ενώ ένα δεύτερο σημαντικό σημείο είναι το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις τέτοιου είδους είναι λιγότερο ευαίσθητες στο θέμα του image. Είναι -όπως καταλαβαίνετε- πιο δύσκολο να μπεις σ’ ένα κοσμηματοπωλείο.

Υπάρχουν βέβαια και άλλα καταστήματα που παρουσιάζουν ενδιαφέρον, όπως είναι τα super market, και είμαστε πολύ κοντά στο να υπογράψουμε με τις δύο- τρεις μεγαλύτερες αλυσίδες της Βρετανίας. Επίσης, μας ενδιαφέρει οποιοδήποτε κοινόχρηστος πολυσύχναστος χώρος, όπως είναι αεροδρόμια, λιμάνια, σταθμοί λεωφορείων και τρένων, ενώ δεν ξεχνάμε και κάποιες αλυσίδες καταστημάτων που είναι κοντά στο αντικείμενο, όπως η αλυσίδα καταστημάτων Γερμανός.

Σε κάποια καταστήματα υπάρχει ένα πατάρι, όπου το να βάλεις άλλα πέντε κινητά τηλέφωνα δεν πρόκειται να αυξήσει τον τζίρο σου. Το να δημιουργήσεις όμως ένα Internet café θα αυξήσει τους ”επισκέπτες”, οι οποίοι ενδεχομένως να ψωνίσουν και κάτι.

* Ανάλογες πρακτικές εντυπωσιακής μείωσης του κόστους και ”προσωπικής” τιμολόγησης εφαρμόζετε σε όλες τις επιχειρήσεις σας, σε βαθμό που έχετε φθάσει να αποτελείτε key study. Πώς εφαρμόσατε τη φιλοσοφία σας στην easyCar;

Κατ’ αρχάς να πω ότι έχω διάφορες επαφές με business schools στα οποία διδάσκω, είτε γιατί μου αρέσει είτε γιατί με ”κυνηγάνε”. Πιστεύω ότι είναι αμοιβαίο. Την ίδια αρχή του χαμηλού κόστους εφαρμόζω σε όλες τις επιχειρήσεις μου, πιστεύοντας ότι με την παροχή μιας υπηρεσίας σε χαμηλότερη τιμή δεν ανταγωνίζεσαι τους υπάρχοντες ”παίκτες”, αλλά μεγαλώνεις την αγορά.

Ανάλογη ήταν και η ιδέα του easyCar που ξεκίνησε και έγινε γνωστό γιατί είχαμε αποκλειστική συνεργασία με τη Mercedes, μέχρι που κατάλαβα ότι οι αποκλειστικότητες στοιχίζουν πολύ ακριβά. Τώρα έχουμε εφαρμόσει ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, όπου δεν επενδύουμε σε εγκαταστάσεις και ελαχιστοποιούμε το προσωπικό.

Όπου ανοίγει ένα easyCar, νοικιάζουμε μερικές θέσεις parking σε κάποια υφιστάμενη εγκατάσταση και στη συνέχεια στέλνουμε ένα φορτηγάκι εξοπλισμένο με υπολογιστές όπου εργάζεται μόνο ένας υπάλληλος.

Επιπλέον, χρεώνουμε τον πελάτη εάν δεν επιστρέψει το αυτοκίνητο καθαρό, με αποτέλεσμα σχεδόν όλοι να είναι πολύ προσεκτικοί και σε ποσοστό πάνω από 80% τα αυτοκίνητα δεν χρειάζονται καθάρισμα. Αυτό σημαίνει ότι δεν απασχολείται όλη τη μέρα κάποιος για να τα καθαρίζει. Η δραστηριοποίησή μας στην ελληνική αγορά θα δείξει ότι δεν θέλουμε να ανταγωνιστούμε τις υπάρχουσες εταιρίες, αλλά να προσφέρουμε την υπηρεσία σε ένα άλλο κοινό που θα προστεθεί στο ήδη υπάρχον.

* Πάντως, παρά τις πρωτοποριακές ιδέες σας, δεν έχετε ασχοληθεί με επιχειρήσεις ”της μόδας”. Γιατί δεν δείξατε ενδιαφέρον για τις τηλεπικοινωνίες ή την ενέργεια;

Η αλήθεια είναι ότι με την ενέργεια δεν έχω ασχοληθεί καθόλου. Όσο για τις τηλεπικοινωνίες, μου κίνησαν αρχικά το ενδιαφέρον, αλλά συνειδητοποίησα στη συνέχεια ότι δεν λειτουργούσαν με κανόνες της αγοράς. Υπήρχαν επιχειρήσεις που έχαναν χρήματα αλλά συνέχιζαν να υπάρχουν γιατί κάποια τράπεζα τις χρηματοδοτούσε. Εγώ δεν μπορούσα να λειτουργήσω έτσι και αποφάσισα να μην μπω στη συγκεκριμένη αγορά. Τώρα όμως τα πράγματα ενδεχομένως να έχουν αλλάξει και θα πρέπει να κοιτάξω ξανά τις ευκαιρίες.

* Η πραγματικότητα που διαμορφώνεται στον χώρο των αερομεταφορών στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη σχέση που έχετε καθώς μεγαλώσατε εδώ, σας ”ανοίγουν” την όρεξη για επέκταση των αεροπορικών σας επιχειρήσεων;

Δεν θέλω να παίρνω αποφάσεις αφότου έφυγα από τη διοίκηση της easyJet. Υπάρχει το διοικητικό συμβούλιο και σημαίνει ότι εμπιστεύομαι άλλους, επαγγελματίες που θα πάρουν την απόφαση με πιο ψυχρά κριτήρια απ’ ό,τι είναι η εθνική μου υπερηφάνεια. Αλλά, λογικά σκεπτόμενος, πιστεύω ότι κάποια στιγμή η easyJet θα αναπτυχθεί στην Ελλάδα. Είναι χρήσιμο να ισχύσουν κανόνες υγιούς ανταγωνισμού στους οποίους θα υπόκειται και η Ολυμπιακή.

Το ίδιο πρόβλημα είχαμε και στη Γαλλία. Για έναν ολόκληρο χρόνο περιμέναμε να κλείσει η Air Liberte και συνέβη τελικά. Μόνο για συγκεκριμένο διάστημα μπορείς να αποφεύγεις τους κανόνες του ανταγωνισμού.

* Σε ό,τι αφορά τον διαγωνισμό ιδιωτικοποίησης της Ολυμπιακής, πώς και δεν δείξατε ενδιαφέρον;

Έχω δηλώσει και στο παρελθόν ότι δεν θα έπαιρνα την Ολυμπιακή ακόμη και αν μου τη χάριζαν. Δεν θέλησα ποτέ να σκεφτώ ότι θα γίνω ο νέος Ωνάσης και τέτοιες σαχλαμάρες. Άλλωστε, πρέπει να σας πω ότι έχω δεσμευθεί απέναντι στους μετόχους της easyJet να μην πραγματοποιήσω επενδύσεις στον χώρο των αερομεταφορών έξω από την εταιρία.

* Η συνέντευξη αναδημοσιεύεται από το φύλλο του ”Μετόχου” που κυκλοφόρησε στις 28 Φεβρουαρίου 2003.