H αύξηση των ελίτ οδηγεί σε κρίση

Η πολιτική των πολύ χαμηλών επιτοκίων ευνόησε την αύξηση των ανισοτήτων σε εισόδημα και πλούτο αλλά το τέλος εκείνης της εποχής δεν σημαίνει αυτόματα την άμβλυνση των ανισοτήτων. Φυσικά, κάθε χώρα είναι διαφορετική.

Ένας εύκολος τρόπος για να δει κανείς τι συμβαίνει, είναι να συγκρίνει τον μέσο πλούτο ανά κάτοικο σε μια χώρα με τον διάμεσο πλούτο ανά άτομο. Στον ορισμό του πλούτου συμπεριλαμβάνονται τόσο χρηματοοικονομικά προϊόντα και καταθέσεις όσο και τα ακίνητα. 

Σύμφωνα με το UBS Global Wealth Report του 2023, ο μέσος πλούτος ανά κάτοικο στην Ελβετία ήταν 685 χιλ. δολάρια περίπου, με πάνω από το 15% του πληθυσμού να εκτιμάται πως ήταν εκατομμυριούχοι. Όμως, ο διάμεσος πλούτος ανά κάτοικο ήταν 167 χιλ. δολάρια, με αποτέλεσμα η διαφορά να ξεπερνάει τις 500 χιλ. δολάρια. 

Τα αντίστοιχα νούμερα στην Ελλάδα ήταν 105 χιλ. δολάρια και 54 χιλ. δολάρια. Κοινώς, η διαφορά ήταν πολύ μικρότερη και ενδεικτική μικρότερου βαθμού ανισότητας στον πλούτο.

Υπενθυμίζεται ότι για τον υπολογισμό του μέσου πλούτου διαιρεί κάποιος τον συνολικό πλούτο δια του πληθυσμού. Από την άλλη πλευρά, ο διάμεσος πλούτος αναφέρεται στον αριθμό που βρίσκεται στη μέση, ώστε το 50% των ατόμων να είναι πάνω από τον διάμεσο και το 50% κάτω από τον διάμεσο. 

Όπως κι αν έχει, αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα με κριτήριο το εισόδημα και τον πλούτο αισθάνονται πιο ασφαλή, σε αντίθεση με τα χαμηλότερα που αισθάνονται ανασφάλεια καθώς μπορεί ένα ατύχημα ή μια ασθένεια να τους αφαιρέσει τις οικονομίες μιας ζωής. 

Η ιστορία των πολιτισμών διδάσκει ότι η οικονομική ευημερία δημιουργεί περισσότερους πλούσιους ανθρώπους. Όμως, δημιουργείται σοβαρό πρόβλημα, όταν τα μέλη των ελίτ αυξάνονται ταχύτερα από τις διαθέσιμες θέσεις ή δουλειές. 

Κάτω από αυτούς υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που θέλουν να γίνουν μέλη της ελίτ και θεωρούν ότι το κλειδί είναι η εκπαίδευση. Όμως, οι βαθμοί δεν κάνουν πάντοτε τη διαφορά. Ιδίως σε μια χώρα, όπως η Ελλάδα, που δίνονται αφειδώς.    

Η κατάληξη είναι ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός μορφωμένων ατόμων που δεν μπορούν να έχουν το στάτους που νομίζουν ότι αξίζουν. Σύμφωνα με τον Peter Turchin, Ρωσοαμερικανό επιστήμονα πολυπλοκότητας, ο οποίος προέβλεψε το 2010 ότι η δεκαετία του 2020 θα χαρακτηρίζεται από κοινωνική αναταραχή,  κάποιες από τις απογοητευμένες ελίτ θα μετατραπούν σε αντι-ελίτ (counter elite). 

Οι τελευταίες θα συμμαχήσουν με χαμηλότερες κοινωνικά τάξεις, με στόχο να πάρουν την εξουσία. Οι λαϊκιστικές κινήσεις σε πολλές χώρες εν μέρει αντικατοπτρίζουν τη σύγκρουση των ελίτ. Το πνεύμα της συνεργασίας και της αντίληψης ότι «είμαστε όλοι στο ίδιο καράβι» εξαφανίζεται και αντικαθίσταται από τη νοοτροπία «ο νικητής τα παίρνει όλα». Οι ελίτ πλουτίζουν ενώ άλλα στρώματα του πληθυσμού πιέζονται και οι ανισότητες μεγεθύνονται, υπονομεύοντας τη συνεργασία. 

Ιστορικά, η έλλειψη εσωτερικής συνεργασίας και συνεννόησης σε μια χώρα συνοδεύτηκε από απόπειρες επιθετικών γειτόνων να επωφεληθούν και να την κατακτήσουν. Η Αρχαία Ρώμη είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Αφήνουμε απέξω τις πόλεις-κράτη στην Αρχαία Ελλάδα. Η στροφή σε ολοκληρωτικά καθεστώτα πριν από το μισό του 20ού αιώνα δεν είναι άσχετη από την κατάρρευση της κοινωνικής τάξης.

Ποιο θα είναι το τέλος του παιχνιδιού; Η καταιγίδα που αργότερα θα φέρει ηρεμία είναι μια πιθανή απάντηση.