Ηθικός κίνδυνος και αυτοεκπληρούμενη προφητεία

Αν κάποιος, είτε είναι άτομο, είτε τράπεζα, είτε κυβέρνηση, γνωρίζει ότι θα διασωθεί, δεν έχει κανένα κίνητρο να αλλάξει ή να βελτιώσει τον απερίσκεπτο ή ριψοκίνδυνο, αν προτιμάτε, χρηματοοικονομικό σχεδιασμό του. Είναι το επιχείρημα του ηθικού κινδύνου, το οποίο επικαλούνται όσοι είναι αρνητικοί ή σκεπτικοί απέναντι στις διασώσεις (bailouts) με χρήματα των φορολογουμένων.

Το δίλημμα «κανόνες ή διακριτικότητα (discretion)» στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής συνδέεται με τον ηθικό κίνδυνο. Οι οπαδοί των κανόνων πιστεύουν ότι έτσι θα αποτραπεί σε μεγάλη έκταση ο ηθικός κίνδυνος στο χρηματοοικονομικό σύστημα που βασίζεται στο παραστατικό χρήμα (fiat money) ως μέσο πληρωμών, χωρίς κάλυψη από αποθεματικό υλικών π.χ. χρυσός. Ο νομπελίστας Μίλτον Φρίντμαν π.χ. πρότεινε τον σταθερό κανόνα αύξησης της προσφοράς χρήματος τη δεκαετία του 1960. 

Το 2008, οι αμερικανικές αρχές, έχοντας τον ηθικό κίνδυνο κατά νου, αποφάσισαν να μη διασώσουν τη μικρότερη από τις μεγάλες επενδυτικές τράπεζες, τη Lehman Brothers, για να στείλουν μήνυμα στις υπόλοιπες ότι θα πάθουν τα ίδια αν αναλάβουν μεγάλους κινδύνους. Δεν χρειάστηκε να περάσει πολύς χρόνος για να καταλάβουν ότι έκαναν λάθος καθώς κινδύνευσε η σταθερότητα του χρηματοοικονομικού συστήματος, με την τράπεζα Washington Mutual που επικεντρωνόταν στη στεγαστική πίστη να καταρρέει. Γι’ αυτό τον λόγο ανέκρουσαν πρύμναν και έσπευσαν να διασώσουν τη μεγαλύτερη ασφαλιστική AIG και άλλες τράπεζες όπως τη Citigroup.

Ο χειρισμός που οδήγησε στη χρεοκοπία της Lehman Brothers είχε δυσάρεστες συνέπειες σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπερχρεωμένες χώρες όπως η Ελλάδα επηρεάστηκαν περισσότερο, βλέποντας το κόστος δανεισμού τους να ανεβαίνει. Επίσης, οι συμμετέχοντες στις αγορές αντελήφθησαν μετά την κατάρρευση της Lehman ότι τα κράτη θα έκαναν ό,τι μπορούσαν για να διασώσουν όποια τράπεζα ή εταιρεία ήταν σημαντική για τη σταθερότητα του χρηματοοικονομικού συστήματος.

Η αντίδραση των αμερικανικών αρχών με τη διάσωση των καταθετών της τράπεζας SVB το αποδεικνύει. Οι μέτοχοι και οι ομολογιούχοι τιμωρούνται χάνοντας τα λεφτά τους, ενώ οι διοικούντες απολύονται και ίσως βρεθούν αντιμέτωποι με κατηγορίες σε μια προσπάθεια περιορισμού του ηθικού κινδύνου. Τουλάχιστον, ο Gary Becker, διευθύνων σύμβουλος της SVB, δεν θα φύγει παραπονεμένος καθώς πούλησε μετοχές της αξίας 3,5 εκατ. δολαρίων και άνω στα τέλη Φεβρουαρίου. Προφανώς, η συναλλαγή θα διερευνηθεί.

Αρκετοί επισημαίνουν ότι το τωρινό πακέτο διάσωσης της SVB διαφέρει από εκείνα του 2008 που άφησαν πικρή γεύση στους φορολογούμενους καθώς οι τότε διοικούντες των διασωθέντων ασφαλιστικών, χρηματοοικονομικών εταιρειών κ.λπ. αφέθηκαν στο απυρόβλητο. Επιπλέον, η διάσωση των καταθέσεων μειώνει τον κίνδυνο μετάδοσης της κρίσης σε άλλες τράπεζες, προκαλώντας μαζική απόσυρση των καταθέσεων, όπως σωστά επισημαίνει το Bloomberg.

Αν όλοι πιστέψουν ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά και πάνε να τραβήξουν καταθέσεις από τις τράπεζες και δεν αναπληρώνονται, οι τελευταίες θα καταρρεύσουν. Αυτό είναι σημαντικό γιατί οι τράπεζες «πεθαίνουν» όταν αιμορραγούν οι καταθέσεις τους και όχι όταν δεν έχουν επαρκή εποπτικά κεφάλαια. Επομένως, η τωρινή διάσωση της SVB έχει περιορίσει αλλά δεν έχει  εξαλείψει τον ηθικό κίνδυνο, ενώ έχει υπονομεύσει τη θεωρία της αυτοεκπληρούμενης προφητείας.