H πτώση του δολαρίου τους τελευταίους μήνες διαδραμάτισε τον δικό της ρόλο όχι μόνο στην αγορά συναλλάγματος (που ανέρχεται στα 3,2 τρισ. δολ. ημερησίως), αλλά συνολικά στον κόσμο των επενδύσεων.

Όταν η ύφεση άρχισε να σκιάζει τον κόσμο, πάντως, το δολάριο ως «ασφαλές καταφύγιο» σημείωσε σημαντικά κέρδη, αλλά μόλις ξεκίνησε να εδραιώνεται η πεποίθηση ότι τα χειρότερα έχουν παρέλθει, πήρε και πάλι την κατιούσα.

Η υποχώρηση, που αποδίδεται, μεταξύ άλλων, και στο γεγονός ότι οι ΗΠΑ αποτελούν την ουσιαστικότερη πηγή ρευστότητας στις παγκόσμιες αγορές, επηρέασε άμεσα στην έντονα ανοδική κίνηση των επενδύσεων υψηλού κινδύνου (οι μετοχές και τα εμπορεύματα π.χ. σημείωσαν εντυπωσιακό ράλι, ενώ τα spreads των εταιρικών ομολόγων και των ομολόγων των αναδυόμενων αγορών μειώθηκαν σημαντικά, δηλαδή οι τιμές ανέβηκαν).

Ενώ τα χαμηλά επιτόκια ανέδειξαν το δολάριο ως το κύριο νόμισμα χρηματοδότησης σε τοποθετήσεις εκμετάλλευσης επιτοκιακού πλεονεκτήματος (carry trade), η αποδυνάμωσή του επηρέασε καταλυτικά αξίες όπως το πετρέλαιο, τα πολύτιμα μέταλλα αλλά και τις μετοχές, καθώς π.χ. ο εξαμηνιαίος συντελεστής συσχέτισης ευρώ - δολαρίου με τον χρηματιστηριακό δείκτη S&Ρ 500 των ΗΠΑ διαμορφώθηκε στο υψηλό 0,7 (1=ταυτόσημη πορεία).

Αυτό σημαίνει δηλαδή πως τυχόν ανοδική στροφή του δολαρίου θα μπορούσε να αποτυπωθεί και σε αντίστοιχη πτώση των μετοχών.

Την ίδια στιγμή, η εκτίμηση πως η Fed θα προχωρήσει σε αύξηση των επιτοκίων μετά την ΕΚΤ λειτουργεί υπέρ του ευρώ, ενώ η φιλολογία για την ικανότητα του δολαρίου να διατηρήσει τον ρόλο του ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος έπαιξε ουσιαστικό σκοπό στην αποδυνάμωσή του. Αυτή η συζήτηση επανέρχεται πάντα όταν οι τιμές του δολαρίου είναι χαμηλές.


Οι αιτίες

Ο λόγος είναι ότι οι χώρες που εξάγουν πετρέλαιο πουλάνε σε δολάρια, για να τα επενδύσουν αργότερα και σε χώρες της Ευρώπης ή της Ασίας. Αυτό κατ’ επέκταση σημαίνει ότι χάνουν έσοδα, υποστηρίζουν ορισμένοι αναλυτές, ενώ σημειώνουν πως συνολικά, καθώς οι ετήσιες πωλήσεις πετρελαίου είναι μόλις 2,2 τρισ. δολ. ετησίως, δεν μπορούν να επηρεάσουν καταλυτικά την αγορά συναλλάγματος.

Μακροπρόθεσμα πάντως, ισχυρίζονται ορισμένοι αναλυτές, δεν αποκλείεται κάποιες χώρες του Κόλπου να προχωρήσουν στη δημιουργία ενός καλαθιού νομισμάτων για τις πετρελαϊκές συναλλαγές τους, αλλά αυτό δεν αναμένεται να καθορίσει και το τέλος του δολαρίου, το οποίο, καθώς σήμερα είναι αιχμάλωτο της ποσοτικής χαλάρωσης, ίσως παραμείνει ευάλωτο για μία περίοδο.

Εξάλλου αν τα πράγματα ήταν δραματικά, τότε δεν θα υπήρχαν λόγοι για «στοιχήματα» σε αμερικανικές επιχειρήσεις ή κρατικό χρέος, καθώς, εάν υπήρχε πράγματι κρίση δολαρίου, τότε θα σημειωνόταν και αντίστοιχη φυγή από στοιχεία ενεργητικού σε δολάρια.

Τα χαμηλά μάλιστα επιτόκια των ΗΠΑ, ενθαρρύνουν τη ροή υπερβολικής ρευστότητας προς τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, ενώ, καθώς πιέζονται ανοδικά τα νομίσματα των χωρών αυτών και τα συναλλαγματικά τους αποθέματα αυξάνονται, μέρος της ρευστότητας αυτής αγοράζει ενεργητικά των ΗΠΑ, διατηρώντας χαμηλά τα μακροπρόθεσμα επιτόκια.

Το παραπάνω μοιάζει με την προ της κρίσης περίοδο. Τότε που ο κόσμος στη Δύση κατανάλωνε όλο και περισσότερα αγαθά, τα οποία προέρχονταν από τις αναδυόμενες χώρες και αυτές αγόραζαν το χρέος των δυτικών, και έτσι το σύστημα λειτουργούσε.

Η διαφορά απλώς σήμερα έγκειται στο ότι, ενώ προ της κρίσης η ρευστότητα οδηγήθηκε σε «περίεργα» τιτλοποιημένα προϊόντα με τα γνωστά αποτελέσματα, σήμερα κατευθύνεται πίσω στις αναδυόμενες οικονομίες και ιδιαίτερα σε αυτές που διαθέτουν παγκόσμιες προοπτικές.


Σαφής αποδυνάμωση

Όπως και να είναι η κατάσταση, το δολάριο δεν πέθανε ακόμη, αλλά τα πράγματα δείχνουν πως αρχίζει να αποδυναμώνεται. Για την HSBC η πορεία του λειτουργικού συστήματος της Μicrosoft δείχνει να έχει πολλά κοινά στοιχεία με το δολάριο των ΗΠΑ.

Το πρώτο κυριάρχησε για πολλά χρόνια στον κόσμο των υπολογιστών και ιδιαίτερα για μακρά περίοδο στην οποία οι υπολογιστές αποτελούσαν συνώνυμο του Word, του Εxcel και του ΡowerΡoint. Αργότερα το Διαδίκτυο αύξησε την επιρροή των Google, Facebook και Τwitter, ενώ και τα κινητά τηλέφωνα άρχισαν να λειτουργούν ως υπολογιστές μέσω των iΡhone και ΒlackΒerry, τα οποία δεν βασίζονται όμως στο λειτουργικό σύστημα της Μicrosoft.

Έτσι, καθώς ο κόσμος των υπολογιστών αναβαθμίζεται, η κυριαρχία της Microsoft εξασθενεί. Το ίδιο συμβαίνει και με το δολάριο: καθώς ο κόσμος αλλάζει, η κυριαρχία του δείχνει να περιορίζεται.

Αν και η άνοδος και η πτώση ενός αποθεματικού νομίσματος δεν αποτελεί κοινό γεγονός, το δολάριο, λένε οι αναλυτές, μοιάζει με τη στερλίνα μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία, αφού από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ήταν το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα (μεταξύ 1860 και 1914 το 60% του παγκόσμιου εμπορίου τιμολογούνταν σε στερλίνες), είδε σταδιακά στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα την κυριαρχία της να φθίνει. Η ίδρυση μάλιστα της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ στα τέλη του 1913 βοήθησε στη διεθνοποίηση του δολαρίου, το οποίο αργότερα έγινε το κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα.

Σήμερα, όμως, όπως εκτίμησε και ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, το αμερικανικό δολάριο χάνει την παντοδυναμία του ως νομίσματος των αποθεματικών συναλλαγμάτων και, παρότι θα παραμείνει μείζονος σημασίας παράγοντας στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, ορισμένα άλλα νομίσματα όπως το ευρώ και το γεν θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε ελκυστικές εναλλακτικές επιλογές.

Για την ΗSΒC πολλά νομίσματα από τις αναδυόμενες χώρες αρχίζουν σταδιακά να διεθνοποιούνται και θα αυξήσουν στο μέλλον το ειδικό τους βάρος, ενώ, καθώς το ευρώ παγιώνει ήδη τη θέση του ως διεθνούς αποθεματικού νομίσματος και η άνοδος του κινεζικού θα είναι σταδιακά αναπόφευκτη πραγματικότητα. Τα δεδομένα δείχνουν λοιπόν ότι όπως το λειτουργικό σύστημα της Μicrosoft έτσι και το δολάριο δεν θα πάψει να μας απασχολεί, αλλά μάλλον η άνοδος και ορισμένων άλλων νομισμάτων αποτελεί αναπόφευκτη εξέλιξη σε έναν υπό διαμόρφωση πολυπολικό «νέο» κόσμο.

Ο καθοριστικός παράγοντας

Συνολικά, η διακύμανση της διάθεσης για ανάληψη επενδυτικού κινδύνου αποδεικνύεται το τελευταίο διάστημα προσδιοριστικός παράγοντας της πορείας της ισοτιμίας ευρώ - δολαρίου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το ευρώ από το ιστορικό υψηλό του 1,6038 δολαρίων στα μέσα Ιουλίου του περασμένου έτους υποχώρησε σε χαμηλό (1,2328 δολαρίου) δυόμισι ετών στα τέλη Οκτωβρίου του 2008, για να αυξηθεί εκ νέου στο 1,5046 δολάριο πριν από λίγες ημέρες (21/10/2009).

Στις αρχές του έτους ο οικονομολόγος κ. Robert Μundell (Νόμπελ Οικονομίας το 1999), ο οποίος συνέβαλε και στη δημιουργία του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, ανέφερε ότι θα ήταν επωφελής τόσο για τη Fed όσο και για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μια διακύμανση της εν λόγω ισοτιμίας στο 1,20 - 1,40.

Με βάση τη θεωρία της αγοραστικής δύναμης (PPP), το ευρώ θεωρείται σήμερα 24% υπερτιμημένο έναντι του δολαρίου από 38% στο ιστορικό υψηλό τού 1,6038, ενώ στις αγορές δημοφιλής στρατηγική για τους traders νομισμάτων είναι οι ανοδικές (long) θέσεις στο ευρώ σε σχέση με το δολάριο στην περιοχή του 1,4625 με σκοπό την αποκόμιση κερδών στο 1,5160.

Οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούν ότι το δολάριο θα ισχυροποιηθεί βραχυπρόθεσμα στις αρχές του νέου έτους λόγω των ροών κεφαλαίων, αλλά συνολικά η ελεγχόμενη διολίσθησή του στην περιοχή του 1,50 - 1,60 ως προς το ευρώ όμως στο σύνολο έναντι των κυριότερων νομισμάτων θα αποτελέσει εύλογη εξέλιξη, καθώς με τον τρόπο αυτό η οικονομία των ΗΠΑ θα ανακάμψει συντομότερα από την ύφεση με ευνοϊκές επιπτώσεις και για τις παγκόσμιες διαρθρωτικές ανισορροπίες που άπτονται των πλεονασμάτων της Ασίας σε σχέση με τα ελλείμματα της Δύσης.


Οι «ανταγωνιστές»

Από τα υπόλοιπα μεγάλα νομίσματα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Alpha Bank, η διαφαινόμενη πολιτική της νέας κυβέρνησης στην Ιαπωνία σε συνδυασμό με το χρηματιστηριακό κλίμα προσδιορίζει την πορεία του γεν.

Το νέο κυβερνών κόμμα σε αντίθεση με την προηγούμενη κυβέρνηση εκτιμά ότι η ενίσχυση του ιαπωνικού νομίσματος θα βοηθήσει την οικονομία της χώρας, ενώ φαίνεται διατεθειμένο να διαφοροποιήσει τα διαθέσιμά της εις βάρος του δολαρίου ΗΠΑ. Θετικά θα επηρεάζει το ιαπωνικό νόμισμα ο επαναπατρισμός κεφαλαίων εν όψει του τέλους του πρώτου οικονομικού εξαμήνου στην Ιαπωνία.

Τα θεμελιώδη δεδομένα της βρετανικής οικονομίας και η κατάσταση του τραπεζικού συστήματος της χώρας περιορίζουν την ελκυστικότητα της στερλίνας. Ο προβληματισμός για τη δυναμική της οικονομικής ανάκαμψης της βρετανικής οικονομίας έναντι των κυριότερων οικονομιών, για τη δημοσιονομική της θέση και την κατάσταση του τραπεζικού συστήματος της χώρας αναστέλλει τη δυναμική του βρετανικού νομίσματος.

Η αρνητική διάθεση προς τη στερλίνα συνδέεται, επίσης, με την υψηλότερη υπερχρέωση των Βρετανών καταναλωτών και με το συγκριτικά μεγαλύτερο μέγεθος του χρηματοπιστωτικού τομέα στο σύνολο της οικονομίας, καθώς και με την ανοχή που επιδεικνύουν οικονομικοί αξιωματούχοι στη διολίσθησή της.

Η παρέμβαση της Ελβετικής Κεντρικής Τράπεζας στην αγορά συναλλάγματος με σκοπό να αποφύγει τη μεγαλύτερη ανατίμηση του ελβετικού φράγκου διατηρείται, ώστε να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος του αποπληθωρισμού και να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα των εγχώριων προϊόντων.