H κρίση τρέφει την παραοικονομία και τη μαύρη εργασία, έτσι φέτος, ύστερα από μία οκταετία πτώσης, αναμένεται νέα αύξηση της παραοικονομίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η προηγούμενη άνοδός της καταγράφηκε στην προηγούμενη διεθνή οικονομική κρίση στις αρχές του 2000, με το σκάσιμο της τεχνολογικής φούσκας.

Η απόφαση του κ. Μπαράκ Ομπάμα για άρση των φορολογικών κινήτρων που ενθάρρυναν τις αμερικανικές εταιρίες να μεταφέρουν θέσεις εργασίας στο εξωτερικό συνάδει με τον πόλεμο που έχουν αποφασίσει να κηρύξουν τα μέλη του G20 στους λεγόμενους φορολογικούς παραδείσους (σύμφωνα με έρευνα του Boston Consulting Group, περίπου 7,3 τρισ. δολάρια έχουν τοποθετηθεί σε offshore τραπεζικά κέντρα) και στην παραοικονομία από νόμιμες αλλά μη δηλωθείσες υπηρεσίες.

Η εκστρατεία του G20 δικαιολογείται από την ανάπτυξη της παραοικονομίας διεθνώς, η οποία καταγράφει σημαντικούς ρυθμούς, την ίδια στιγμή που οι ισχυρές οικονομίες του πλανήτη διέρχονται τη μεγαλύτερη μεταπολεμική ύφεση.

Τα στοιχεία

Ενδεικτική είναι η έρευνα του ειδικού σε θέματα παραοικονομίας, καθηγητή του πανεπιστημίου Johannes Kepler του Λινζ κ. Φρίντριχ Σνάιντερ. Σύμφωνα με την έρευνα, στις 21 από τις 30 χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) η παραοικονομία φέτος θα φτάσει στο 13,8% του επίσημου ΑΕΠ από 13,3% που ήταν το 2008.

Η αξία της τη χρονιά που διανύουμε υπολογίζεται ότι θα ανέλθει στα 5,59 τρισ. δολάρια σημειώνοντας αύξηση κατά 200 δισ. δολάρια από τα 5,39 τρισ. του 2008. Στις ΗΠΑ η παραοικονομία αντιστοιχεί στο 8% του ΑΕΠ, ενώ στην Ευρώπη ξεχωρίζει το 25% της Ιταλίας, ενώ η Ελλάδα ακολουθεί με 22%. Μάλιστα, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν δεδομένα για την παραοικονομία στην Κίνα, στην τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη.

Ως παραοικονομία αναφέρεται η παραγωγή υπηρεσιών και προϊόντων τα οποία είναι μεν νόμιμα, αλλά δεν δηλώνονται για να φορολογηθούν. Επίσης, ένα σημαντικό κομμάτι της είναι η «μαύρη» εργασία, η οποία υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί στο 53% (από 51% προ διετίας) της παγκόσμιας απασχόλησης -δηλαδή, περίπου 1,6 δισ. εργαζόμενοι δεν δηλώνεται- και εμφανίζεται κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Στις δυσκολίες

Το πρόβλημα συνδέεται άμεσα με τις δύσκολες οικονομικές περιόδους όπως η σημερινή. Έτσι, τα μεγέθη της παραοικονομίας άρχισαν να συρρικνώνονται μετά το 2002, όταν η διεθνής οικονομία ανέκαμπτε από τη χρηματοπιστωτική κρίση του διαστήματος 1997-98 και την τεχνολογική «φούσκα». Τότε είχε καταγραφεί και το υψηλότερο ποσοστό 16,8% του επίσημου ΑΕΠ των 21 υπό μελέτη χωρών του ΟΟΣΑ. Και να σκεφτεί κανείς ότι σε αυτά τα μεγέθη δεν έχει υπολογιστεί το περίπου 1,6 τρισ. δολάρια που θεωρείται ότι είναι ο ετήσιος τζίρος από εγκληματικές πράξεις και διαφθορά.

-- Οι αναπτυσσόμενες χώρες πρώτες στο...λάδι

Ρώσοι, Κινέζοι, Μεξικανοί, Ινδοί, Βραζιλιάνοι αλλά και Ιταλοί επιχειρηματίες είναι πιο επιτήδειοι στη δωροδοκία για να κερδίσουν δουλειές στο εξωτερικό. Τα στοιχεία της έρευνας της Διεθνούς Διαφάνειας σε 26 χώρες (σε αυτές δεν συμπεριλαμβάνεται η Ελλάδα) έδειξαν ότι οι ρωσικές εταιρείες κατέχουν τα πρωτεία στη δωροδοκία ξένων κρατικών αξιωματούχων για να πάρουν δουλειές στις χώρες τους.

Στην κλίμακα αξιολόγησης η επίδοση της Ρωσίας είναι 5,9 και ακολουθούν οι ισχυρές αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Κίνα (6,5), το Μεξικό (6,6), η Ινδία (6,8) και η Βραζιλία (7,4), η οποία ισοψηφεί με την Ιταλία, την πρώτη χώρα μετά των μελών του G7 στον σχετικό κατάλογο. Η επίδοση των ΗΠΑ (8,1) τις κατατάσσει στη 12η θέση, η Γαλλία με 8,1 είναι στη 14η, ενώ η Βρετανία, η Γερμανία και η Ιαπωνία μοιράζονται τη 16η θέση με 8,6. Στις τελευταίες θέσεις της έρευνας βρίσκονται το Βέλγιο και ο Καναδάς με 8,8.

Εύλογα, τα δημόσια έργα είναι οι πλέον επιρρεπείς τομείς στη δωροδοκία καταδεικνύοντας και την κυβερνητική διαφθορά που υπάρχει ανά τον κόσμο. Ο κατασκευαστικός κλάδος, πάντως, έχει την τιμητική του αφού η αγορά ακινήτων είναι ο δεύτερος -μετά τα δημόσια έργα- πιο επιρρεπής χώρος στο... λάδωμα.

Υψηλό είναι επίσης το μερίδιο της αγοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου και της βαριάς βιομηχανίας. Στον αντίποδα βρίσκονται οι κλάδοι της πληροφορικής, της τεχνολογίας και ο χρηματοπιστωτικός, παρότι οι εκπρόσωποί του φέρονται να ασκούν εμμέσως επιρροή στις ρυθμιστικές αρχές.

-- Οι Αμερικανοί αντιπαθούν τις εταιρείες τους

Το 86% θεωρεί ότι οι επιχειρήσεις των ΗΠΑ δεν θα βελτιώσουν την πρακτική τους εάν δεν εξαναγκαστούν να το πράξουν. Ο πόλεμος που άνοιξε ο κ. Μπαράκ Ομπάμα με τις αμερικανικές επιχειρήσεις για την κατάργηση των φορολογικών ελαφρύνσεων, οι οποίες τους επέτρεπαν να μεταφέρουν θέσεις εργασίας στο εξωτερικό (οι εταιρείες των ΗΠΑ σε φορολογικούς παραδείσους πληρώνουν φόρους έως και 5% επί των κερδών τους, ενώ στη χώρα ο αντίστοιχος συντελεστής είναι 35%), έχει ισχυρά ερείσματα στην αμερικανική κοινή γνώμη.

Την ίδια στιγμή που οι αμερικανικές επιχειρήσεις δηλώνουν ότι οι προωθούμενες αλλαγές στη φορολογία θα πλήξουν την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων τους και ευρύτερα την οικονομία της χώρας (μάλιστα σχετική επιστολή είχαν στείλει 200 όμιλοι στον Λευκό Οίκο προ διμήνου), οι Αμερικανοί καταναλωτές έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στις επιχειρήσεις της πατρίδας τους.

Σε έρευνα της Harris Interactive, σε δείγμα 25.000 Αμερικανών, το 88% απάντησε ότι θεωρεί «απαίσια» και «καθόλου καλή» την εικόνα της επιχειρηματικής Αμερικής. Μάλιστα, η συντριπτική πλειονότητα (το 98%) θεωρεί πως η πρακτική των αμερικανικών εταιρειών απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Από την άλλη, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (86%) επικροτεί ουσιαστικά την πρόσφατη πρωτοβουλία της κυβέρνησης Ομπάμα, καθώς θεωρεί ότι οι εταιρείες δεν θα βελτιώσουν την πρακτική τους εάν δεν εξαναγκαστούν να το πράξουν.

Για τα αποτελέσματα αυτά ευθύνεται απόλυτα η τρέχουσα κρίση που ξεκίνησε από τον αμερικανικό χρηματοπιστωτικό κλάδο και τις κερδοσκοπικές μεθόδους του. «Η προβολή της απληστίας και η επικέντρωση σε ζητήματα απολαβών συνέβαλαν στο αποτέλεσμα αυτό» ανέφερε χαρακτηριστικά το στέλεχος της Harris Interactive κ. Ρόμπερτ Φρονκ.

Εύλογο είναι, λοιπόν, οι Αμερικανοί να «τιμωρούν» όσες εταιρείες αναζήτησαν την κρατική στήριξη για να επιβιώσουν (μεταξύ αυτών και χρηματοοικονομικοί όμιλοι και οι τρεις μεγάλες και με ισχυρή λαϊκή απήχηση αμερικανικές αυτοκινητοβιομηχανίες).

Στον αντίποδα, αλώβητες βγήκαν εταιρείες με φιλολαϊκό προφίλ, όπως για παράδειγμα οι εκπτωτικές αλυσίδες, επιχειρήσεις που δεν σχετίστηκαν με την τρέχουσα κρίση (π.χ. φαρμακευτικές, πληροφορικής, εστίασης) και άλλες οι οποίες βελτίωσαν την πολιτική τους για να ξανακερδίσουν τη χαμένη φήμη τους.

** Αναδημοσίευση από το 582ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας "ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ", 15 - 19/5/2009.