Αυξάνεται η απορροφητικότητα των πόρων του ΕΣΠΑ αλλά απομένουν 3,5 χρόνια για να απορροφήσει η Ελλάδα πόρους 14 δισ. ευρώ, υπογραμμίζει σε μελέτη της η Eurobank.

Τονίζει δε ότι η απορρόφηση των πόρων είναι πιο κρίσιμη από ποτέ, δεδομένης της ύφεσης, ενώ η ετήσια εισροή κεφαλαων εκτιμάται στο 1,9% περίπου του προβλεπόμενου ΑΕΠ ανά έτος έως το 2015.

Αναλυτικότερα, η Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών και Προβλέψεων της Eurobank, εξέδωσε ανάλυση με τίτλο «Ευρωπαϊκοί διαρθρωτικοί πόροι για την Ελλάδα: κίνδυνοι και δυνατότητες». Στην ανάλυση παρουσιάζεται η πρόοδος στην εκτέλεση του ΕΣΠΑ 2007-2013 και γίνεται σύγκριση της Ελλάδας με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες όσον αφορά τις πληρωμές από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία. Παρουσιάζονται οι κίνδυνοι για την ομαλή συνέχιση του προγράμματος και τα μέτρα που λαμβάνονται. Τέλος επιχειρείται μια συνοπτική παρουσίαση για τις δυνατότητες μελλοντικής χρηματοδότησης της Ελλάδας από τα ευρωπαϊκά διορθωτικά ταμεία την περίοδο 2014-2020. Συγγραφέας της ανάλυσης είναι ο Οικονομικός Αναλυτής Θεοδόσης Σαμπανιώτης.

Πρόοδος στην εκτέλεση του ΕΣΠΑ 2007-2013

Καθώς η ελληνική οικονομία βρίσκεται στον πέμπτο χρόνο ύφεσης, οι διαθέσιμοι πόροι των Ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων για την Ελλάδα και η αποτελεσματική απορρόφησή τους είναι πιο κρίσιμοι από ποτέ.

Η απόφαση της ΕΕ να αυξήσει το ποσοστό συγχρηματοδότησης αρχικά στο 85% και με την απόφαση του Δεκεμβρίου 2011 στο 95% έδωσε σημαντική ώθηση στην απορρόφηση των ευρωπαϊκών πόρων. Ενώ αρχικά η χρηματοδότηση ενός έργου που εντάσσονταν στο ΕΣΠΑ καλύπτονταν από 50% έως 85% (ανάλογα με το έργο) από ευρωπαϊκούς και το υπόλοιπο από εθνικούς πόρους, πλέον το κόστος καλύπτεται έως και 95% από ευρωπαϊκούς πόρους.

Η απόφαση αυτή δεν συνεπάγεται αύξηση των διαθέσιμων ευρωπαϊκών πόρων αλλά μειώνεται έτσι η ανάγκη για την εύρεση εθνικών δημόσιων κεφαλαίων για την χρηματοδότηση των έργων. Έχει μάλιστα αναδρομική ισχύ από την 1/1/2010. Σύμφωνα με την Έκθεση της Ομάδας Δράσης για την Ελλάδα (Μάρτιος 2012) αυτό συνεπάγεται την επιστροφή στην Ελλάδα €958εκ. για δαπάνες που είχαν καλυφθεί από εθνικούς πόρους.

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (17η Σεπτεμβρίου) από τα συνολικά διαθέσιμα δημόσια κεφάλαια των €24δισ. (€20,2δισ. ευρωπαϊκών πόρων και €3,8δισ. εθνικοί δημόσιοι πόροι) είχαν δαπανηθεί τα €9,3δισ. ή το 38,8%. Στα τέλη του 2010 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 18% και το 2009 μόλις 3,1%.

Αν λάβουμε υπόψη την αύξηση του ποσοστού συγχρηματοδότησης στο 95% και ότι σύμφωνα με τους κανονισμούς της ΕΕ δαπάνες μπορούν να πραγματοποιηθούν για έργα του προγράμματος μέχρι και τα τέλη του 2015, οπότε και θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί, απομένουν 3,5 χρόνια για να αξιοποιηθούν δημόσιοι πόροι ύψους περίπου €14δισ. Αυτό μεταφράζεται σε ετήσια εισροή κεφαλαίων ύψους περίπου 1,9% του προβλεπόμενου ΑΕΠ ανά έτος της περιόδου έως το 2015.

Απορρόφηση ΕΣΠΑ – Στόχοι Μνημονίου

Η έγκαιρη απορρόφηση των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών πόρων αποτελεί και στόχο του Μνημονίου. Έχουν τεθεί συγκεκριμένοι ετήσιοι και ανά ταμείο στόχοι απορρόφησης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Ανάπτυξης οι στόχοι για το 2010 και το 2011 καλύφθηκαν. Για το 2012 ο στόχος είναι πληρωμές από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία ύψους €3,73δισ. Μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου είχαν γίνει πληρωμές ύψους €877εκ. Παραδοσιακά οι μεγαλύτερες αιτήσεις για πληρωμές γίνονται προς το τέλος του έτους, παρόλα αυτά οι δυσκολίες και οι καθυστερήσεις είναι σημαντικές.

Σύγκριση με υπόλοιπες χώρες ΕΕ

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μέχρι το τέλος Ιουλίου 2012 στην Ελλάδα από τα διαθέσιμα €20,2δισ. ευρωπαϊκών πόρων είχαν καταβληθεί €8,4δισ. ή το 41,4%. Η επίδοση αυτή είναι πολύ κοντά στον μέσο όρο της ΕΕ-27 που βρίσκεται στο 41,5%.

Οι πληρωμές από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (περίπου το 1/5 των διαθέσιμων ευρωπαϊκών διαρθρωτικών πόρων για την Ελλάδα) μέχρι το τέλος Αυγούστου 2012 βρισκόταν στο 36,8% πολύ χαμηλότερα σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 44,9%.

Κίνδυνοι και μέτρα για την ομαλή εκτέλεση του ΕΣΠΑ

Οι κίνδυνοι που απειλούν την ομαλή εκτέλεση του προγράμματος αφορούν κυρίως, πέρα από τα γραφειοκρατικά εμπόδια, τα προβλήματα ρευστότητας τόσο του δημοσίου όσο και του ιδιωτικού τομέα.

Ένα μεγάλο μέρος των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών πόρων αφορά έργα που εντάσσονται στο πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Το ΠΔΕ του 2012 ύψους €7,7δισ., που αφορούσε κατά 80% συγχρηματοδοτούμενα με την ΕΕ έργα, ήδη με τον συμπληρωματικό Π/Υ του Φεβρουαρίου 2012 μειώθηκε στα €7,3δισ.

Όπως και το 2010 και το 2011, έτσι και τώρα, οι δημοσιονομικές πιέσεις και οι αστοχίες στην εκτέλεση του Π/Υ τόσο από την πλευρά των δαπανών όσο και των εσόδων καλύπτονται εν μέρει με το πάγωμα των δαπανών του ΠΔΕ. Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία για την εκτέλεση του Κρατικού Π/Υ, το διάστημα Ιανουαρίου – Αυγούστου 2012 οι δαπάνες του ΠΔΕ ήταν €2,6δισ. έναντι στόχου €4,8δισ.

Επιπλέον κίνδυνος υπάρχει από την μη έγκαιρη ολοκλήρωση έργων που η χρηματοδότησή τους ξεκίνησε από το Γ’ ΚΠΣ 2000-2006. Σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς τα έργα θα έπρεπε να έχουν ολοκληρωθεί μέχρι τον τέλος του 2008. Όμως για να διευκολυνθεί η ομαλή μετάβαση από το ένα πρόγραμμα στο άλλο δόθηκαν μια σειρά από παρατάσεις και επιπλέον επιτράπηκε η χρηματοδότηση και από τα δύο προγράμματα.

Σύμφωνα με την Έκθεση της Ομάδας Δράσης για την Ελλάδα (Μάρτιος 2012) κίνδυνος επιστροφής ευρωπαϊκών κονδυλίων υπάρχει για 872 έργα ύψους €3δισ.. Η προθεσμία για περίπου τα μισά λήγει το Σεπτέμβριο 2012 και για τα υπόλοιπα το Μάρτιο του 2013.

Σοβαρά προβλήματα αντιμετωπίζει το πρόγραμμα Ενίσχυσης της Προσπελασιμότητας (κατασκευή οδικών αξόνων, λιμάνια κτλ.). Τα έργα που πραγματοποιούνται με τη μέθοδο της παραχώρησης και απαιτούν και ιδιωτική χρηματοδότηση αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα. Η κατασκευή των μεγαλύτερων αυτοκινητοδρόμων έχει ουσιαστικά σταματήσει λόγω των προβλημάτων ρευστότητας.

Η επιτυχής ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων με την τρόικα και η εκταμίευση της εκκρεμούς δόσης του 2ου Προγράμματος Σταθεροποίησης της Ελληνικής Οικονομίας θα βοηθήσει στην επίλυση των προβλημάτων ρευστότητας δημοσίου και ιδιωτών. Επίσης μια σειρά από εξαγγελθέντα διοικητικά μέτρα, όπως η αναδιάρθρωση του προγράμματος για να ληφθούν υπόψη οι νέες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες αλλά και να ανακατανεμηθούν κονδύλια από προγράμματα που εμφανίζουν μεγάλες καθυστερήσεις σε προγράμματα που εμφανίζουν πρόοδο, αναμένεται να δώσει εκ νέου ώθηση στο πρόγραμμα.

Ειδικά όσον αφορά τους αυτοκινητοδρόμους, κρίσιμες είναι οι διαπραγματεύσεις μεταξύ δημοσίου, τραπεζών και κατασκευαστών που διεξάγονται αυτή την περίοδο. Σημαντική εξέλιξη είναι η δημιουργία ενός Ταμείου Επιμερισμού Κίνδύνου (Risk Sharing Instrument) μέσω του οποίου με εγγύηση πόρους του ΕΣΠΑ η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων θα μπορεί να δίνει δάνεια, εγγυήσεις και άλλες χρηματοδοτικές διευκολύνσεις για την υλοποίηση κυρίως έργων στους τομείς των οδικών μεταφορών, την ενέργεια, τις αστικές συγκοινωνίες και την διαχείριση απορριμμάτων.

Το μέλλον της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, 2014-2020

Οι διαπραγματεύσεις για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2014-2020, μέρος του οποίου είναι και η χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων, βρίσκονται σε εξέλιξη. Συμφωνία για τα σημαντικότερα θέματα, όπως το ύψος των χρηματοδοτήσεων, αναμένεται να επιτευχθεί στο έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Κορυφής το Νοέμβριο που έχει συγκληθεί με αποκλειστικό αντικείμενο το ΠΔΠ 2014-2020.

Στα πλαίσια του προγράμματος 2007-2013 στην Ελλάδα διατέθηκαν €20,2δισ. από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία. Αυτό ήταν το 8ο μεγαλύτερο απόλυτο ποσό που δόθηκε μεταξύ των 27 χωρών μελών και το 10ο μεγαλύτερο κατά κεφαλήν – €1.787 κατά κεφαλήν, πολύ υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μ.ο. των €691.

Η είσοδος 12 νέων μελών στην ΕΕ το 2004 και το 2007 και η αύξηση του ελληνικού βιοτικού επιπέδου είχαν ως αποτέλεσμα η Ελλάδα να λάβει λιγότερα χρήματα την περίοδο 2007-2013 σε σχέση με την προηγούμενη προγραμματική περίοδο 2000-2006, καθώς οι ευρωπαϊκοί πόροι κατευθύνθηκαν προς τις νέες φτωχότερες περιφέρειες. Παρόλα αυτά η Ελλάδα έλαβε μεγαλύτερη χρηματοδότηση κατά κεφαλήν σε σχέση με τρία νέα μέλη και την δεύτερη υψηλότερη πίσω από την Πορτογαλία μεταξύ των παλαιότερων ΕΕ-15.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προτείνει τον Ιούνιο του 2011 την χρηματοδότηση των διαρθρωτικών ταμείων με €376δισ. Η τελική συμφωνία πιθανότερα θα αφορά μικρότερο ύψος χρηματοδότησης. Η κατανομή μεταξύ των χωρών μελών θα γίνει με βάση εισοδηματικά κριτήρια τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Το 68,7% των πόρων θα διατεθεί σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες (με ΑΕΠ μικρότερο του 75% του ευρωπαϊκού μ.ο.), το 11,6% σε περιφέρειες σε μεταβατικό στάδιο (με ΑΕΠ μεταξύ του 75% και του 90% του ευρωπαϊκού μ.ο.) και το 15,8% σε ανεπτυγμένες περιοχές (με ΑΕΠ μεγαλύτερο του 90% του ευρωπαϊκού μ.ο.).

Οι ευρωπαϊκές αρχές θα χρησιμοποιήσουν για τους υπολογισμούς τους στοιχεία περιφερειακού ΑΕΠ των τελευταίων τριών ετών για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα. Σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες θα χρησιμοποιηθούν δεδομένα για τα έτη 2007-2009. Αν αυτό ισχύσει η Ελλάδα διακινδυνεύει να μην ληφθεί υπόψη ο πλήρης αντίκτυπος της παρούσας ύφεσης, η οποία ναι μεν ξεκίνησε το 2008 αλλά εντάθηκε μετά το 2009.

Χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα στοιχεία για τα έτη 2006-2008 βλέπουμε ότι από τις 12 ελληνικές περιφέρειες μόνο 2 κατατάσσονται στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, 6 στις περιφέρειες σε μετάβαση και 4 στις ανεπτυγμένες περιφέρειες. Με βάση αυτά τα στοιχεία η Ελλάδα θα λάβει πολύ λιγότερη χρηματοδότηση από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία.

Μια εκτίμηση, με βάση την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη συνολική χρηματοδότηση, είναι περίπου €12δισ., πολύ λιγότερα των €20,2δισ. του ΕΣΠΑ. Απαιτείται, επομένως, πολιτική πρωτοβουλία ώστε στην κατανομή των πόρων να ληφθεί υπόψη τουλάχιστον η πτώση του ελληνικού ΑΕΠ κατά περίπου 20% σε πραγματικούς όρους έως το τέλος του 2012 σε σχέση με το 2007.