Κατάσταση συναγερμού επικρατεί πλέον σε οικονομικούς και πολιτικούς κύκλους της Ευρώπης, εν μέρει όμως και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, καθώς τυχόν κατάρρευση της Ιταλίας θα μπορούσε να οδηγήσει στη διάλυση της ευρωζώνης και σε μία νέα παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση.

Ενδεικτική της κατάστασης είναι η απόφαση των ευρωπαίων ηγετών να συναντηθούν εκτάκτως την Παρασκευή.

Η απογοήτευση των αγορών από το χθεσινό Eurogroup κατέστη ολοφάνερη σήμερα το πρωί, με πιέσεις σε όλες σχεδόν τις αγορές, από το ευρώ (που έχασε τα κρίσιμα επίπεδα του 1,40 έναντι του δολαρίου) ως την τραπεζική αγορά της Ιταλίας, που κυριολεκτικά σφυροκοπείται. Το χρηματιστήριο της χώρας ξεκίνησε με πτώση άνω του 4%, για να περιορίσει αργότερα τις απώλειες χάρη και στην επιτυχημένη έκδοση 12μηνου εντόκου γραμματίου.

Τα κερδοσκοπικά κεφάλαια (με πρωταγωνιστικό ρόλο, απ' ό,τι λέγεται, αμερικανικών hedge funds) παίζουν στα ομόλογα και στα CDSs της Ιταλίας ένα στοίχημα που «μεταφράζεται» σε προσδοκία διάλυσης της ευρωζώνης.

Η συγκεκριμένη χώρα διαθέτει ιδιαίτερα «ρευστή» αγορά ομολόγων, αλλά και χρέος που ανέρχεται συνολικά σε 1,6 τρισ. ευρώ, ενώ μεγάλο μέρος του (περίπου το ήμισυ) κατέχεται από ιταλικά χρηματοοικονομικά ιδρύματα.

Μέχρι πρότινος θεωρούνταν εξαιρετικά δύσκολο να παρουσιαστεί έντονη άνοδος των τιμών στην ιταλική αγορά ομολόγων. Κι όμως, μέσα σε μερικές μέρες η απόδοση του ιταλικού ομολόγου πέρασε το 5%, ανέβηκε στο 5,5% και σήμερα ξεπέρασε για ένα διάστημα και το 6%, για να προσγειωθεί στη συνέχεια (κατα πάσα πιθανότητα με παρεμβάσεις, καθώς οργίασε η φημολογια και για αγορές ομολόγων απο την ίδια την ΕΚΤ) σε περίπου ίδια επίπεδα με χθες, ήτοι στην περιοχή του 5,56%.

Το ίδιο συνέβη και με τα CDS, τα γνωστά πλέον ασφάλιστρα κινδύνου που έφτασαν σχεδόν το ίδιο επίπεδο με τα ισπανικά πριν καταγραφεί υποχώρηση τους, με ταυτόχρονη σημαντική μείωση των επιπέδων και στα CDS της Ισπανίας, μετά και την ανακοίνωση της έκτακτης Συνόδου Κορυφής. 

Δεδομένου ότι, αν η απόδοση των ιταλικών ομολόγων φτάσει το 7%, η πρόσβαση της Ιταλίας στις αγορές θα είναι πλέον αδύνατη (όπως έδειξε η εμπειρία των τριών άλλων χωρών της ευρωζώνης που έχουν ήδη πρόβλημα), γίνεται αντιληπτό ότι η κατάσταση έχει ήδη λάβει εξαιρετικά κρίσιμες διαστάσεις.

Κρίσιμη μάχη

Η Ιταλία είναι το «ντόμινο» που, αν πέσει, πιθανόν να αποτελέσει «ιστορική στιγμή» για την ευρωζώνη, αλλά και για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση.  Και τούτο καθώς η συνεισφορά της Ιταλίας είναι εξαιρετικά σημαντική στην συγκρότηση του Ταμείου EFSF που δημιουργήθηκε για να βοηθά τυχόν προβληματικές χώρες.

Αν σε αυτές ενταχθεί και η Ιταλία, τότε το δικό της μερίδιο θα πρέπει να το σηκώσουν με τη σειρά τους άλλες χώρες (δηλαδή η Γαλλία το Βέλγιο και οι οικονομίες του Βορρά) το φορτίο όμως θα είναι πραγματικά δυσβάστακτο, ιδίως για το Βέλγιο και τη Γαλλία, που ενδεχομένως θα βρεθούν  και αυτές μετά "απειλούμενες" απο τις αγορές. 

Εντούτοις, οι δηλώσεις των Ευρωπαίων πολιτικών δεν φανερώνουν δυνατότητα άμεσης αντίδρασης, είτε αυτό αφορά στην εκπόνηση επιτέλους ενός οργανωμένου σχεδίου διάσωσης για την Ελλάδα (που κάποιοι ήδη μεταθέτουν για τον… Σεπτέμβριο), είτε αφορά στην ίδια την Ιταλία, όπου είναι προφανές ότι οι αγορές δεν θεωρούν επαρκές το πακέτο μέτρων λιτότητας που ετοιμάζει ετεροχρονισμένα (με εφαρμογή μετά τις εκλογές του 2013) η κυβέρνηση του «αδυνατισμένου» πολιτικά Μπερλουσκόνι.

Σημαντικός αριθμός διεθνών παρατηρητών (ανάμεσά τους και ο πασίγνωστος κ. George Soros) εκτιμά ότι ο χρόνος της ευρωζώνης τελειώνει κι ότι μόνη λύση, στη φάση στην οποία βρίσκεται πλέον η εξέλιξη της κρίσης κρατικών χρεών, είναι ο μετασχηματισμός της ζώνης του ευρώ σε «δημοσιονομική ένωση» (fiscal union).

Αυτό πρακτικά σημαίνει κατ' αρχάς νέο τρόπο βοήθειας από τα ισχυρά κράτη προς τα αδύναμα, είτε μέσω του ταμείου EFSF είτε με άλλο τρόπο (πιθανώς και μέσω της ECB), ώστε ο «κίνδυνος» να επιμεριστεί σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Πολλοί αναλυτές επισημαίνουν ότι λύση στο πρόβλημα του χρέους θα μπορούσε να αποτελέσει η έκδοση ευρωομολόγου μέσω του EFSF.

Για παράδειγμα, το EFSF θα μπορούσε να παρέμβει απευθείας στις αγορές, αγοράζοντας ελληνικό χρέος, αλλά και να χρηματοδοτήσει με χαμηλό επιτόκιο την Ελλάδα, εκδίδοντας δικά του ομόλογα που θα έχουν πολύ υψηλή αξιολόγηση από τις αγορές.

Στο πλαίσιο αυτό, όμως, θα πρέπει στη συνέχεια να υπάρξει κοινή δημοσιονομική πολιτική, σε μεγάλο βαθμό κεντρικά οριζόμενη, με όρους, κανόνες και προϋποθέσεις για κάθε χώρα καθώς και κεντρικό συντονισμό. Για πολλά θέματα, δηλαδή, δεν θα αποφασίζουν οι εθνικές πρωτεύουσες, αλλά οι Βρυξέλλες.

Η κοινή γνώμη

Το δυσάρεστο είναι ότι σε αρκετές ισχυρές χώρες της Ευρώπης δεν υπάρχει υποστήριξη της κοινής γνώμης για μια τέτοια «δημοσιονομική ένωση», ενώ από την πλευρά των αδύναμων χωρών υπάρχουν σοβαρές ενστάσεις στον περιορισμό της εθνικής κυριαρχίας που θα συνεπαγόταν κάτι τέτοιο.

Έτσι, προς το παρόν, εξετάζονται διάφορα σενάρια που να κινούνται σε ενδιάμεση ζώνη ανάμεσα στη μέχρι τώρα πολιτική της σκληρής και από απόσταση στήριξης των αδύναμων χωρών και στο άλλο άκρο της ολοφάνερης «δημοσιονομικής ένωσης».

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και το γριφώδες ανακοινωθέν του Eurogroup, που αφήνει σχεδόν τα πάντα ανοιχτά, χωρίς όμως να συγκεκριμενοποιεί τίποτα, σε μια προσπάθεια να μεταθέσει τις εξελίξεις και να κερδίσει πολιτικό χρόνο για τις διαβουλεύσεις που θα απαιτηθούν ώστε να δοθεί η οποιαδήποτε λύση.

Ωστόσο, ολοένα και περισσότερο στην περίπτωση της τρέχουσας κρίσης φαίνεται να ισχύει το απόφθεγμα των αγορών ότι «ο χρόνος δεν αντικαθιστά το χρήμα».

Με άλλα λόγια, επισημαίνουν ξένοι αναλυτές, με την Ιταλία να έρχεται δυναμικά στο προσκήνιο της κρίσης και την Ισπανία να αποφεύγει μεν ως τώρα τη μοίρα της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας, αλλά «οριακά», η κατάσταση κινδυνεύει να γίνει ανεξέλεγκτη ανά πάσα στιγμή.

Κι αυτό, αν γίνει, σίγουρα θα βαρύνει στους σχεδιασμούς των ισχυρών πολιτικών της Ευρώπης, ενδεχομένως και στην κοινή γνώμη των κρατών τους.

Η κρίση έχει ήδη κινητοποιήσει αμυντικά αντανακλαστικά στον τραπεζικό κλάδο. Οι ευρωπαϊκοί όμιλοι εμφανίζονται διστακτικοί στο να δανείζουν ο ένας τον άλλο. Οπως έγινε γνωστό νωρίτερα, οι τράπεζες κατέθεσαν πάνω από 90 δισ. ευρώ στην ΕΚΤ σε overnight ρευστότητα για σήμερα Τρίτη έναντι 66 δισ. ευρώ της προηγούμενης ημέρας.

Το γεγονός εν μέρει συγκυριακό, λόγω κάποιων τακτοποιήσεων λογαριασμών, αντανακλά τον προβληματισμό. Αλλωστε παράλληλα, οι προβλέψεις για το που θα βρίσκεται το κόστος διατραπεζικού δανεισμού τρίμηνης διάρκειας, ανέβηκαν στο υψηλότερο επίπεδο της τελευταίας διετίας, ενώ το euribor σκαρφάλωσε στο 1,6%, επιτόκιο που είχε να δει από το Μάρτιο του 2009.

Eίναι επίσης χαρακτηριστικό ότι στο πλαίσιο των προσδοκιών της αγοράς για μια υποχρεωτική κίνηση της Ευρωζώνης προς την δημοσιονομική ενοποίηση (αν θέλει να αποφύγει τη διάλυση) που συνεπάγεται ουσιαστικά την "μεταφορά" κινδύνου απο τις αδύναμες χώρες στις πιο ισχυρές, εκδήλώνονται και άλλοι "συσχετισμοί" στις αγορές.  

Σήμερα το μεσημέρι, την ίδια ώρα που εκτονώνονταν μερικώς οι πιέσεις στα ιταλικά ομόλογα, πιέζονταν οι τιμές των... γερμανικών 10ετών ομολόγων! Ετσι ενω το πρωί η απόδοση του δεκαετούς Bund ήταν 2,52% αργά το απόγευμα είχε διαμορφωθεί σε 2,70%.

Ο ηγέτης

Αναμφίβολα, ρόλο-κλειδί στις επερχόμενες εξελίξεις θα έχει η Γερμανία. Η οικονομική και πληθυσμιακή ισχύς της την καθιστά κυρίαρχο παράγοντα εντός της ευρωζώνης αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το ερώτημα είναι αν η ηγεσία της και -σε έναν βαθμό- η κοινή γνώμη θα κρίνουν ότι τα συμφέροντά τους εξακολουθούν να εξυπηρετούνται από μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική και από το ενιαίο νόμισμα, ή ότι οι συνθήκες έχουν αλλάξει κι έρχεται η ώρα για αλλαγή πλεύσης.

Με κύριο άξονα, πλέον, τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης ζώνης επιρροής στην κεντρική Ευρώπη με κατεύθυνση προς Ανατολάς, όπου και βρίσκονται οι νέες αχανείς αγορές της Ρωσίας, της Ινδίας και της Κίνας.

Ως τώρα, η Γερμανία δεν δείχνει έτοιμη να λάβει τέτοιας εμβέλειας στρατηγικές αποφάσεις. Γι' αυτό και μέχρι σήμερα η ευρωζώνη αρκείται στη μετάθεση της λήψης αποφάσεων, προκειμένου να κερδίσει χρόνο.

Όλα, όμως, δείχνουν ότι με την εμπλοκή της Ιταλίας στην κρίση τα χρονικά περιθώρια στενεύουν.