Ευάλωτα νοικοκυριά: Οι δύο επιλογές για την πρώτη κατοικία

Ρύθμιση και αποπληρωμή χρεών σε 240 έως 420 δόσεις με διαγραφή προσαυξήσεων και κεφαλαίου, ή πτώχευση με πλήρη απαλλαγή εντός τριών ετών από τα χρέη τους, μπορούν να επιλέξουν οι οικονομικά ευάλωτοι δανειολήπτες, στο πλαίσιο του 4738/2020. Στη δεύτερη, ωστόσο, περίπτωση, χάνουν την περιουσία τους, ενώ εάν στην πτωχευτική περιουσία ενταχθεί και η πρώτη κατοικία, τη χάνουν με «αντάλλαγμα» την οριστική απαλλαγή από τα χρέη, εντός ενός έτους.

Κοινή πρόνοια και για τις δύο εναλλακτικές είναι η χορήγηση επιδόματος στεγαστικού δανείου μέγιστου ύψους 210 ευρώ για διάρκεια πέντε ετών για την περίπτωση ρύθμισης και επιδόματος στέγασης ίδιου ύψους για όση διάρκεια είναι ευάλωτοι, στην περίπτωση πτώχευσης.

Η διαδικασία για τη ρύθμιση των οφειλών μέσω του εξωδικαστικού μηχανισμού μπορεί να ξεκινήσει άμεσα, καθώς χθες Πέμπτη ενεργοποιήθηκε από την Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους (ΕΓΔΙΧ) η εφαρμογή ηλεκτρονικής «άντλησης» του πιστοποιητικού «ευαλωτότητας». Δηλαδή, του εγγράφου που καταδεικνύει ότι ο δανειολήπτης υπάγεται στους οικονομικά ευάλωτους.

Αντίστοιχα, η πτώχευση των ευάλωτων νοικοκυριών, σιωπηρά, κατόπιν συνεννόησης της κυβέρνησης και των τραπεζών, για ευνόητους λόγους μετατίθεται χρονικά.

Πάντως για να ξεκινήσουν οι διαδικασίες πτώχευσης των ευάλωτων νοικοκυριών θα πρέπει να συσταθεί ο Φορέας Μίσθωσης και Επαναπόκτησης, στον οποίο θα μεταβιβάζονται οι πρώτες κατοικίες των οικονομικά ευάλωτων, κάτι που μετατέθηκε για την επόμενη χρονιά.

Η εξωδικαστική ρύθμιση

Βασική προϋπόθεση για την ένταξη στον εξωδικαστικό μηχανισμό είναι η αποδοχή της άρσης του φορολογικού και τραπεζικού απορρήτου. Οι αιτήσεις θα υποβάλλονται μέσω της ειδικής πλατφόρμας της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους (ΕΓΔΙΧ), ενώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι το νέο πλαίσιο προβλέπει «κουρέματα» ακόμα και των κύριων οφειλών προς το δημόσιο έως και 75% και προς τις τράπεζες έως και 80%.

Αίτηση για εξωδικαστική διευθέτηση οφειλών μπορούν να υποβάλλουν φυσικά ή νομικά πρόσωπα, υπό την προϋπόθεση ότι οι οφειλές τους είναι άνω των 10.000 ευρώ και τουλάχιστον προς δύο πιστωτές. Επίσης, αίτηση μπορεί να υποβάλλουν και οι χρηματοδοτικοί οργανισμοί (τράπεζες).

Πόσα θα πληρώσει

Σύμφωνα με το νόμο, ο οφειλέτης θα πρέπει να πληρώσει κατ’ ελάχιστον την αξία ρευστοποίησης όλης της περιουσίας του, ανεξαρτήτως αν το ποσό αυτό καλύπτεται από τα δηλωμένα εισοδήματά του.

Για τα ακίνητα περιουσιακά στοιχεία, η αξία ρευστοποίησης προσδιορίζεται ως το μέγιστο ανάμεσα στη φορολογητέα αξία και την εμπορική αξία μειωμένη κατά 3%, λόγω των εξόδων της διαδικασίας ρευστοποίησης. Για τα κινητά περιουσιακά στοιχεία, η αξία ρευστοποίησης ταυτίζεται με την εμπορική αξία.

Αυτό σημαίνει ότι αν η αξία ρευστοποίησης της περιουσίας του οφειλέτη υπερβαίνει το ύψος των οφειλών, τότε δεν υπάρχει διαγραφή χρέους. Αν όμως υπολείπεται, σε συνδυασμό με τις άλλες παραμέτρους που θέτει ο νόμος, γίνεται διαγραφή οφειλής.

Για παράδειγμα, αν η αξία της περιουσίας είναι 120.000 ευρώ και προς ρύθμιση οφειλές 100.000 ευρώ, δεν επιτρέπεται η διαγραφή οφειλής. Στην περίπτωση της ίδιας αξίας περιουσίας και με οφειλή 150.000 ευρώ, τότε υπάρχει η δυνατότητα διαγραφής οφειλής.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι κατά την εκκίνηση της διαδικασίας ένταξης στον εξωδικαστικό μηχανισμό, δεν απαιτείται η ρευστοποίηση της περιουσίας, αλλά η εκτίμηση του ύψους της, ώστε να καθοριστεί το συνολικό ποσό πληρωμής, ο αριθμός και το ύψος των δόσεων.

Η επιδότηση

Για τη λήψη της επιδότησης δανείων πρώτης κατοικίας ευάλωτων νοικοκυριών θα πρέπει ο οφειλέτης να είναι «ευάλωτος» και εφόσον ρυθμίσει ή έχει αιτηθεί τη ρύθμιση των οφειλών, να πληροί και τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

α) Να έχει εμπράγματο δικαίωμα, αποκλειστικής ή κατ’ ιδανικό μερίδιο, κυριότητας, πλήρους ή ψιλής, ή επικαρπίας σε ακίνητο, το οποίο να αποτελεί την κύρια κατοικία του και να βρίσκεται στην Ελλάδα.

β) Να έχει εγγραφεί, πριν την υποβολή της αίτησης, υποθήκη ή προσημείωση υποθήκης σε ακίνητο, που χρησιμοποιείται ως κύρια κατοικία του οφειλέτη.

γ) Το σύνολο των οφειλών του προς χρηματοδοτικούς φορείς, το Δημόσιο και τους Φορείς Κοινωνικής ασφάλισης να είναι τουλάχιστον 20.000 ευρώ.

δ) Το υπόλοιπο της οφειλής από το δάνειο που εξασφαλίζεται με την κύρια κατοικία του οφειλέτη να μην υπερβαίνει το ποσό των 135.000 ευρώ, προκειμένου για μονοπρόσωπο νοικοκυριό, το οποίο προσαυξάνεται κατά το ποσό των 20.000 ευρώ για κάθε επιπλέον μέλος, έως του ανώτατου ποσού των 215.000 ευρώ ανά πιστωτή.

ε) Το δάνειο να μην έχει καταγγελθεί σε χρονικό διάστημα πέραν του ενός έτους από την υποβολή της αίτησης.

στ) Να έχει επέλθει μείωση των οικογενειακών εισοδημάτων ως εξής:

- Ο οφειλέτης να είναι εργαζόμενος του ιδιωτικού τομέα και ο μέσος μεικτός μηνιαίος μισθός του, χωρίς να υπολογίζονται πρόσθετες ή άλλες έκτακτες αποδοχές των τελευταίων έξι μηνών πριν την υποβολή της αίτησης, να παρουσίασε μείωση, σε σχέση με τους αντίστοιχους έξι προηγούμενους μήνες, σύμφωνα με την ακόλουθη κλίμακα:

• για ποσά έως 1.000 ευρώ, μείωση ίση ή μεγαλύτερη του 20%,
• για ποσά μεγαλύτερα των 1.000 ευρώ, μείωση ίση ή μεγαλύτερη του 30%, όπως οι αποδοχές αυτές δηλώνονται στους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης από τον εργοδότη.

- Ο οφειλέτης να είναι ελεύθερος επαγγελματίας ή φυσικό πρόσωπο που ασκεί ατομική επιχειρηματική δραστηριότητα, και τα έσοδα του, του τελευταίου εξαμήνου πριν την υποβολή της αίτησης να παρουσίασαν μείωση ίση ή μεγαλύτερη του 30%, σε σχέση με το αντίστοιχο προηγούμενο εξάμηνο, όπως αυτό προκύπτει από τις περιοδικές φορολογικές δηλώσεις.

ζ) Λόγω της μείωσης που παρουσίασαν τα οικογενειακά εισοδήματα, να πληροί τα εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια και λοιπά κριτήρια που εκάστοτε ισχύουν σύμφωνα με το άρθρο 3 του ν. 4472/2017 (Α’ 74) ), για το «Επίδομα Στέγασης».

Τα εισοδηματικά κριτήρια

Σύμφωνα με τα όσα ορίζει το νομοθετικό πλαίσιο, το συνολικό εισόδημα του νοικοκυριού, όπως υπολογίζεται για τους σκοπούς της ένταξης στο πρόγραμμα, δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 7.000 ευρώ για μονοπρόσωπο νοικοκυριό, προσαυξανόμενο κατά 3.500 ευρώ για κάθε μέλος του νοικοκυριού.

Στη μονογονεϊκή οικογένεια ορίζεται επιπλέον προσαύξηση 3.500 ευρώ για το πρώτο ανήλικο μέλος του νοικοκυριού. Στο νοικοκυριό με απροστάτευτα τέκνα ορίζεται επιπλέον προσαύξηση 3.500 ευρώ για κάθε απροστάτευτο τέκνο.

Το συνολικό εισόδημα, όπως προαναφέρθηκε, δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 21.000 ευρώ ετησίως, ανεξαρτήτως της σύνθεσης του νοικοκυριού.

Το μέγιστο ποσό της επιδότησης δόσης, για τα νοικοκυριά που πληρούν τα κριτήρια, είναι 70 ευρώ ανά μήνα για τον αιτούντα και επιπλέον 35 ευρώ τον μήνα για κάθε επιπλέον μέλος του νοικοκυριού.

Στη μονογονεϊκή οικογένεια χορηγείται επιπλέον προσαύξηση 35 ευρώ τον μήνα και στα νοικοκυριά με απροστάτευτα τέκνα, επιπλέον προσαύξηση 35 ευρώ τον μήνα για κάθε απροστάτευτο τέκνο.

Σε κάθε περίπτωση, ως ανώτατο όριο της επιδότησης ορίζονται τα 210 ευρώ μηνιαίως, ανεξαρτήτως της σύνθεσης του νοικοκυριού.

Η πτώχευση

Εάν ένα οικονομικά ευάλωτο νοικοκυριό δεν επιλέξει τη ρύθμιση, τότε με αίτηση των πιστωτών του, ή και δική του, μπορεί να οδηγηθεί σε πτώχευση.

Σύμφωνα με το νόμο 4738/2020, σε πτώχευση κηρύσσεται ο οφειλέτης που βρίσκεται σε παύση πληρωμών. Δηλαδή αυτός που αδυνατεί να εκπληρώνει τις ληξιπρόθεσμες χρηματικές υποχρεώσεις του κατά τρόπο γενικό και μόνιμο.

Για να «ενταχθεί» σε κατάσταση παύσης πληρωμών ένας οφειλέτης, θα πρέπει να μην καταβάλλει χρηματικές υποχρεώσεις του προς το Δημόσιο, τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης ή πιστωτικά ή χρηματοδοτικά ιδρύματα, σε ύψος τουλάχιστον 40% των συνολικών ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεών του προς τον αντίστοιχο φορέα για περίοδο τουλάχιστον 6 μηνών, εφόσον η μη εξυπηρετούμενη υποχρέωσή του υπερβαίνει το ποσό των 30.000 ευρώ.

Επισημαίνεται ότι η πτωχευτική περιουσία περιλαμβάνει το σύνολο της περιουσίας που ανήκει στον οφειλέτη κατά την κήρυξη της πτώχευσης, οπουδήποτε και αν βρίσκεται. Σε περίπτωση οφειλέτη φυσικού προσώπου, από την κήρυξη της πτώχευσης μέχρι την απαλλαγή του οφειλέτη, στην πτωχευτική περιουσία ανήκει και το μέρος του ετήσιου εισοδήματός του που υπερβαίνει τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης.

Αυτό σημαίνει ότι για την αποπληρωμή της οφειλής ενός φυσικού προσώπου, πέραν της ρευστοποίησης της περιουσίας, παρακρατείται και το μέρος π.χ. του μισθού του που υπερβαίνει τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης.

Εφόσον επικυρωθεί δικαστικά η πτώχευση, η απαλλαγή του οφειλέτη φυσικού προσώπου από τα χρέη του επέρχεται με την πάροδο 36 μηνών από την κήρυξη της πτώχευσης. Ωστόσο, αν στην πτωχευτική περιουσία περιλαμβάνεται και η πρώτη κατοικία, η απαλλαγή επέρχεται σε 12 μήνες.

Η μεταβίβαση της α' κατοικίας

Σε περίπτωση που ένας ευάλωτος οφειλέτης κηρυχθεί σε πτώχευση, ή σε περίπτωση που σε βάρος της κύριας κατοικίας επισπεύδεται αναγκαστική εκτέλεση από ενυπόθηκο ή προσημειούχο πιστωτή, ο ευάλωτος οφειλέτης μπορεί να υποβάλει αίτημα μεταβίβασης ή μίσθωσης της κύριας κατοικίας του σε φορέα απόκτησης και επαναμίσθωσης και να συνεχίσει τη διαμονή του στην πρώην κύρια κατοικία με την καταβολή ενοικίου.

Η διάρκεια της μίσθωσης ορίζεται σε 12 έτη και το ύψος του ενοικίου θα είναι ανάλογο με την αξία και την περιοχή της κατοικίας και αναπροσαρμόζεται κάθε έτος.

Εφόσον ο οφειλέτης καταβάλει το σύνολο των μισθωμάτων για τη διάρκεια της μίσθωσης, μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα επαναγοράς και να αποκτήσει έναντι τιμήματος επαναγοράς που θα καθορισθεί με υπουργική απόφαση. Η τιμή επαναπόκτησης θα είναι πλησίον της εμπορικής αξίας του ακινήτου.

Σε κάθε περίπτωση, για να γίνει πρόταση επαναγοράς από τον οφειλέτη, θα πρέπει να περάσουν 12 χρόνια μίσθωσης και καταβολής των ενοικίων. Ακόμη και αν μπορεί να την επαναγοράσει νωρίτερα, θα πρέπει να καταβάλει πρώτα τα ενοίκια 12 ετών.

Το επίδομα στέγασης

Στη συγκεκριμένη κατηγορία οφειλετών, δηλαδή τους οικονομικά ευάλωτους, προβλέπεται και η καταβολή στεγαστικού επιδόματος.

Το μέγιστο ποσό του στεγαστικού επιδόματος για τα ευάλωτα νοικοκυριά ορίζεται ως ακολούθως:

α) Για τον αιτούντα: 70 ευρώ ανά μήνα.

β) Για κάθε επιπλέον μέλος του νοικοκυριού προσαύξηση 35 ευρώ τον μήνα.

γ) Στη μονογονεϊκή οικογένεια χορηγείται επιπλέον προσαύξηση 35 ευρώ τον μήνα.

δ) Στα νοικοκυριά με απροστάτευτο/α τέκνο/α χορηγείται επιπλέον προσαύξηση 35 ευρώ τον μήνα για κάθε απροστάτευτο τέκνο.

ε) Ως ανώτατο όριο του επιδόματος στέγασης ορίζονται τα 210 ευρώ μηνιαίως, ανεξαρτήτως της σύνθεσης του νοικοκυριού.