Κάτι κινείται στην προσπάθεια ανάσχεσης του brain drain

Αποτρεπτικά, σε ένα σημαντικό βαθμό ως προς την τάση φυγής των Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό (brain drain), λειτουργούν τα προγράμματα στήριξης των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και του ερευνητικού δυναμικού, που υλοποιήθηκαν ή συνεχίζουν να υλοποιούνται στο πλαίσιο του τρέχοντος ΕΣΠΑ.

Αν και τα εν λόγω προγράμματα κρίνονται γενικά ικανοποιητικά, εντούτοις όπως προκύπτει από την τελευταία έκθεση παρακολούθησης (Σεπτέμβριος 2020) του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανάπτυξης Ανθρωπίνου Δυναμικού Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση (ΕΠ ΑΝΑΔ-ΕΔΒΜ), υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης, ούτως ώστε η επίδραση των επιμέρους προγραμμάτων να είναι πιο αποτελεσματική.

Καθοριστικής, προφανώς σημασίας είναι και η αύξηση των κονδυλίων, ώστε να επιτευχθεί μεγαλύτερη συμμετοχή ωφελουμένων στα προγράμματα αλλά και αύξηση των αμοιβών, που, σε σχέση με άλλες χώρες, είναι χαμηλότερες.

Σειρά, ωστόσο, στοχευμένων παρεμβάσεων θα πρέπει να δεχθεί και το «Πρόγραμμα Απασχόλησης Νέων» (ΠΑΝ), το οποίο είναι εστιασμένο στην κατάρτιση και την εξεύρεση εργασίας για νέους με χαμηλά τυπικά προσόντα (αποφοίτους δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης).

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το έργο της αξιολόγησης δράσεων ΕΣΠΑ Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης έχει ανατεθεί στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης από το 2017 και έχει ως στόχο την εισαγωγή και τη λειτουργία ενός μηχανισμού οριζόντιου χαρακτήρα για την αποτίμηση των ερευνητικών δράσεων.

Το έργο αποσκοπεί στη δημιουργία και την εμπέδωση ενός ενιαίου τρόπου συλλογής, καταγραφής, παρακολούθησης και ανάλυσης των στοιχείων, με την απαραίτητη εξειδίκευση και προσαρμογή, ανάλογα με το είδος κάθε παρέμβασης, για τις παρακάτω δράσεις Έρευνας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

Από τα παραδοτέα που έχουν ενσωματωθεί στην τελευταία έκθεση παρακολούθησης του ΕΠ ΑΝΑΔ-ΕΔΒΜ, προκύπτουν τα ακόλουθα στοιχεία ανά δράση:

1. Απόκτηση Ακαδημαϊκής Διδακτικής Εμπειρίας για νέους κατόχους διδακτορικού διπλώματος

Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2018-2019 ωφελήθηκαν 1.244 επιστήμονες, στους οποίους ανατέθηκαν 2.126 νέα μαθήματα κατά τη συμμετοχή τους στη δράση. Στη σχετική έρευνα που διενεργήθηκε, οι υπότροφοι δήλωσαν ικανοποιημένοι ή πολύ ικανοποιημένοι σε ποσοστά που ξεπερνούσαν το 70% ως προς την απόκτηση περαιτέρω δεξιοτήτων, τα κριτήρια επιλογής του προσωπικού, τη δικτύωση με άλλα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, και τον εμπλουτισμό του βιογραφικού τους. Ωστόσο, ο βαθμός ικανοποίησης ήταν σχετικά χαμηλότερος (κάτω από 70%) για παραμέτρους, όπως η αμοιβή και η προοπτική επαγγελματικής αποκατάστασης, ενώ μόλις το 32,1% δηλώνει ικανοποιημένο από την έγκαιρη πληρωμή.

Ως προς την προοπτική μετεγκατάστασης στο εξωτερικό, περισσότεροι από τους μισούς υπότροφους δεν σκέφτονται ούτως ή άλλως την περίπτωση εγκατάστασης εκτός Ελλάδας (52,1%), το 26,1% συνεχίζει να σκέφτεται την προοπτική αυτή, ενώ για το 21,8% η δράση λειτούργησε αποτρεπτικά ως προς την πιθανότητα φυγής τους στο εξωτερικό. Επίσης, η πλειονότητα των ερωτώμενων (70,7%) θεωρούν ότι το αντικείμενο της δράσης πρέπει να διατηρηθεί ως έχει, ενώ το 17,2% απάντησε πως προτιμά να προκηρύσσονται λιγότερες θέσεις με υψηλότερη αμοιβή.

2. Υποστήριξη ερευνητών/τριών με έμφαση στους νέους ερευνητές

Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης δράσης, ωφελήθηκαν 958 διδάκτορες, υποψήφιοι διδάκτορες και ακαδημαϊκοί σύμβουλοι από την α’ φάση της δράσης (2017-2019). Ως προς την πρόθεση των ωφελούμενων το 38,7% συνεχίζει να σκέφτεται την προοπτική μετεγκατάστασης στο εξωτερικό παρά τη συμμετοχή στη δράση, το 37,7% των ερευνητών δεν σκέφτεται ούτως ή άλλως την περίπτωση εγκατάστασης εκτός Ελλάδας, ενώ για το 23,6% η δράση λειτούργησε αποτρεπτικά ως προς την πιθανότητα φυγής τους στο εξωτερικό.

3. Ενίσχυση μεταδιδακτόρων ερευνητών/τριών

Οι συμμετέχοντες στον α’ κύκλο της δράσης ανέρχονται στους 284 ερευνητές, εκ των οποίων το 85% των ωφελούμενων έκρινε πως η συμμετοχή του στη δράση ήταν πολύ ικανοποιητική ή ικανοποιητική, ενώ η πλειονότητα των ερωτώμενων θεωρεί ότι το αντικείμενο της Δράσης πρέπει να διατηρηθεί ως έχει.

4. Ενίσχυση του ανθρώπινου ερευνητικού δυναμικού μέσω της υλοποίησης διδακτορικής έρευνας

Κατά τη διάρκεια του β’ κύκλου (2018-2021) της δράσης, συμμετέχουν 696 υποψήφιοι διδάκτορες. Σύμφωνα με τα δεδομένα, σχεδόν οι μισοί από τους ωφελούμενους που ενδιαφέρονταν να μετεγκατασταθούν στο εξωτερικό δήλωσαν ότι η συμμετοχή τους στη δράση λειτούργησε αποτρεπτικά ως προς την προοπτική εγκατάστασης στο εξωτερικό (49,9%), ενώ το 50,1% συνεχίζει να σκέφτεται αυτό το ενδεχόμενο παρά τη συμμετοχή τους στη δράση.

Η παρέμβαση ΠΑΝ

Σε ό,τι αφορά την παρέμβαση «Πρόγραμμα Απασχόλησης Νέων» από τις δύο αξιολογήσεις προκύπτει ότι οι δράσεις της ΠΑΝ συνδέονται άρρηκτα με την εφαρμογή του συστήματος «Εγγύηση για τη Νεολαία» και συνιστούν παρεμβάσεις που ενέχουν μεταρρυθμιστικές όψεις ή συνεπικουρούν το μεταρρυθμιστικό έργο ανανέωσης, αναδιάρθρωσης, εκσυγχρονισμού και επαναπροσδιορισμού θεσμών, δομών, μηχανισμών και πολιτικών στήριξης ή και ενίσχυσης της νεανικής απασχόλησης, υπερβαίνοντας τη λογική μέτρων έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση του φαινομένου ανεργίας των νέων. Ωστόσο, όπως αναφέρεται στην έκθεση, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την αύξηση του αντίκτυπου του Προγράμματος «Εγγύηση για τη Νεολαία», τόσο όσον αφορά στην κάλυψη πληθυσμού όσο και στην αποτελεσματικότητα του.

Το γεγονός της αύξησης του προϋπολογισμού καθώς και του χρονικού ορίζοντα υλοποίησης των δράσεων της ΠΑΝ αποτελεί ένα πολύ θετικό βήμα προς την επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων στον τομέα της Πρωτοβουλίας, αλλά , η ετοιμότητα των φορέων να ανταποκριθούν στις ευκαιρίες δεν υπήρξε άμεση.

Από τις δύο αξιολογήσεις της ΠΑΝ προκύπτουν οι εξής οριζόντιες παρατηρήσεις:

1. Ο χρόνος λήψης προτάσεων απασχόλησης. Οι περισσότεροι ωφελούμενοι λαμβάνουν προσφορά εργασίας λίγο μετά την ολοκλήρωση των προγραμμάτων, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι παράλληλα με τα τυπικά και επαγγελματικά προσόντα των απασχολούμενων, βασική προστιθέμενη αξία για τους συμμετέχοντες είναι η είσοδος στην αγορά εργασίας.
2. Ο κίνδυνος υποτροπής των δυνητικά εργαζομένων σε καθεστώς ανεργίας. Πρόσθετες ενεργητικές πολιτικές για την απασχόληση θα μπορούσαν να συμβάλουν ώστε να παγιωθεί η εργασία των νέων σε θέσεις που θα προσφέρουν ικανοποιητικά επίπεδα βιώσιμης ή μόνιμης απασχόλησης με αντίστοιχα ικανοποιητικά επίπεδα αμοιβών.
3. Το εκπαιδευτικό επίπεδο των συμμετεχόντων, το οποίο κρίνεται σχετικά χαμηλό, με την πολυπληθέστερη ομάδα να βρίσκεται στην κατηγορία των απόφοιτων Λυκείου με σημαντικά χαμηλή προϋπηρεσία μέχρι την είσοδό τους στις σχετικές δράσεις.